«Teşkilâtlanğan qanunsızlıq»: Qırımda onlarnen insan hırsızlanuvı ne içün tahqiq etilmedi

2014 senesinden berli eñ az 44 insan Qırımda hırsızlandı – böyle malümatnı Ukraina Tış işler nazirligi avgustnıñ 30-nde Hırsızlanğan insanlarnı hatıra künü munasebetinen bere. Hırsızlanğan 44 kişiden 15-iniñ taqdiri alâ daa belli degil.

Qırımda izsiz ğayıp olğanlarnıñ adları: Valeriy Vaşçuk, İvan Bondarets, Vasiliy Çernış, Timur Şaymardanov, Seyran Zinedinov, İslâm Cepparov, Cevdet İslâmov, Fedor Kostenko, Muhtar Arislanov, Arsen Aliyev, Ervin İbragimov, Eskender İbraimov, Eskender Apselâmov, Ruslan Ganiyev, Arlen Terehov. Birleşken Milletlerniñ 2021 esabatında yarımadada insan hırsızlavları içün kimse mesüliyetke çekilmedi, dep qayd etile. Bu mesele aqqında Qırım.Aqiqat Radiosınıñ yayınında aytıldı.

«KrımSOS» cemaat teşkilâtınıñ idare yolbaşçısı Denis Savçenkonıñ Qırım.Aqiqatqa bildirgenine köre, yarımada hırsızlanğan insanlar pek farqlı, amma ekseriyeti vatandaş faali ola.

Denis Savçenko, «KrımSOS» cemaat teşkilâtınıñ idare yolbaşçısı

– Bu ikâyelerde Qırımda yaşamaqtan ğayrı başqa bir hususiyet yoq, ğaliba. «Qırım samooboronası» 2014 senesi baarde 19 insannı hırsızladı – olar Ukraina tarafdarı olıp, İtibar İnqilâbından soñ Qırımdaki mitinglerge iştirak etmege keldi. Olarnı «mağazlarğa» zorlap kirsetken ediler, amma bu 19 insan neticede azat etildi. İşkence izlerinen ölü tapılğan Reşat Ametov faal edi, aktsiyalarda iştirak etken edi, Ervin İbragimov ise qırımtatar milliy areketiniñ iştirakçisi olıp, Ukraina tarafdarı olğan qırımlılarğa, hususan arbiylerge ve siyasiy mabüslerniñ qorantalarına faal yardım etken edi. İslâm Cepparov – belli aq qorçalayıcınıñ oğlu. Soñra vaziyet biraz deñişe, ve qurbanlarnıñ faal olmasına kerek qalmay. Furuncı, iş adamları, adiy işçiler.

Denis Savçenkonıñ aytqanına köre, bazı ikâyelerde qurbanlar hırsızlanmazdan evel taqip etilgenini añlağan, qorquzılğan, uquq qoruyıcı organlarına sorğularğa çağırılğan edi.

– Yani işğalci uquq qoruyıcı ya da quvet qurulışlarını köstergen iz bar, lâkin bu insanlar diqqatını ne içün celp etti aytıp olamaymız. İnsan hırsızlavları işğal tabiatını, terror siyasetini ve Rusiye akimiyetiniñ işğal altındaki topraqnı kontrol altında tutmaq maqsadınen yapqan zulumını pek parlaq şekilde aks ete. Biz farqlı aktsiyalar vastasınen hırsızlanğan insanlarnıñ qorantalarına qoltutamız. Lafta uquq qoruyıcı organlarınıñ bu insanlarnı – sağ ya da ölü – qıdırmağa istemegeni halqara uquqqa köre işkence sayıla. Aktsiyalarımız Rusiye elçihanesi ögünde keçirile, çünki aynı qaidelerge köre, işğalci memleket semereli tahqiqat keçirmeli, tuvğanlarını haberdar etmeli ve qabaatlılarnı mesüliyetke çekmeli.

Qırımlı Timur Şaymardanov 2014 senesi mayısnıñ 26-nda işi bar dep evden çıqtı ve bir daa qaytmadı. Faalniñ tuvğanları ğayıp olmasına «Qırım samooboronası» azalarınıñ alâqası bar, dep bildirgen edi. Şaymardanovnen beraber faal Seyran Zinedinov da ğayıp oldı. Qırımda ve esas Ukrainada ğayıp olmalarınen bağlı cinaiy davalar açılğan edi, lâkin bugünge qadar tahqiqatnıñ bir neticesi olmadı. Timur Şaymardanovnıñ anası Larisa Şaymardanova em Ukraina, em Rusiye akimiyetleriniñ areketsizligini tenqid ete.

Larisa Şaymardanova

– Bir areket körmeyim, turğan yerinde bile qıbırdamaylar – eki taraftan da areketsizlik bar. Ukraina uquq qoruyıcı organlarınıñ o tarafta bazı şeylerni yapmağa qıyın olğanını añlayım, amma bizde yapılacaqlar bile yapılmadı. Başından berli vaqıt coyğanlar. «KrımSOS» kibi cemaat teşkilâtları olmasa, bir şey yapılmaz edi, çünki devlette bu tahqiqatlarğa meraqlı olğanlarnı körmeyim. Rusiye tarafını aytsaq, vaziyetke böyle qıymet kesem: olar alâqalarını bileler, ve bir sıra kâğıt cüzdanı iç bir şey ifade etmey – tek tahqiqat taqlidi yapıla. Pandemiyadan evel tahqiqatçı qadınnen laf etkende qoşma fakt olmağanı içün dava kene toqtatıldı, dep aytqan edi.

Ukraina Helsinki insan aqları birliginiñ icra müdiri Aleksandr Pavliçenkonıñ qayd etkenine köre, bu hırsızlanğan insanlarnıñ fikri degil, Rusiye tarafından halqara uquq bozuluvı ola.

Aleksandr Pavliçenko

– Ayat aqqını temin etken Avropa insan aqları şartnamesiniñ ekinci maddesi bozula, çünki insan hırsızlansa, öldürilgeni tahmin etile bile. Böyle vaziyetlerde kerekli tahqiqat pek müim, ve Avropa insan aqları mahkemesi ceetinden semereli olmalı. Bu vaziyette hulâsa çıqara bilemiz ki, Rusiye Federatsiyası işğal etilgen topraqlarda olğanlardan ve anda eali aqlarına riayet etilmesinden mesüliyetli devlet olaraq böyle bir tahqiqat yapmadı. Ukraina tarafı tahqiqat keçire, amma cinayet yerlerine ve malümatqa erişmesinde sıñırlana. Qanun çerçivesinde yapa bilgeni – mahkemeden evelki tahqiqat cedveline malümat kirsetmek.

Öldürüv, hırsızlav, Meclis: Qırımdaki Rusiye Tahqiqat komitetiniñ eñ gürültili işleri (fotoresimler) 

«Memorial» aq qorçalayıcı merkeziniñ reisi Aleksandr Çerkasov, tahqiq etilmegen insan hırsızlavları problemi Rusiyeden 20 yıldan berli bar, dep qayd ete.

Aleksandr Çerkasov, «Memorial» aq qorçalayıcı merkeziniñ reisi

– 1999 senesinden başlap ya da 1994 senesinden başlap Şimaliy Kavkazdaki silâlı zıddiyet vaqtında ğayıp olğan insanlar. Ekinci çeçen cenkinde insan hırsızlavları, gizli apishanelerde tutuv, işkence, mahkemeden tış idam ve cesedlerini gizlev cumhuriyette terrorizm ile küreş tedbirleriniñ maqsadı edi. Birinci cenkten soñ 1200 insan ğayıp oldı, ekinci cenkten soñ – üç biñden beş biñge qadar, çünki tam cedveller şimdilik yoq. Soñra bu Dağıstanda ve İnguşetiyada oldı, amma daa az. Bütün müddet devamında tek dört davanıñ tahqiq etilgenini, mahkemege berilgenini ve qabaatlılar ceza alğanını bilemiz… Mence, Qırımda ğayıp olğanlarnıñ soy-sopları elinden kelgen er şeyni yapalar. Mında «kümüş qurşun» degil, tam bir qanunsızlıq bar – em de teşkilâtlanğan qanunsızlıq.

Rusiye tarafı Qırımda insan hırsızlavlarınen bağlı bir tefsir bermey. Rusiye Tış işler naziri Sergey Lavrov işğal etilgen Qırımda insan aqları bozulğanına dair laflar uydurıla, dep aytqan edi.

(Metinni Vladislav Lentsev azırladı)