Qırım.Aqiqatnıñ beş yılı munasebetinen «Mıstetskıy arsenalda» «Ukrain cemiyeti ve Qırım – kelecekke baquv» açıq munaqaşası keçirildi. Spikerlerden biri qırımtatar halqınıñ lideri, Ukraina halq deputatı Mustafa Cemilev oldı. O, Qırım yarımadasınıñ keçmişi, bugüni ve keleceginen bağlı bir çoq meseleni aydınlattı. Qırım.Aqiqat Mustafa Cemilevniñ esas tezislerini qayd etti.

Qırımlılarnıñ ilhaqqa munasebeti

Qırımda yaşağan insanlar (yarımada ilhaqına – QA) farqlı yanaşa. Bazıları başqaca yaşamağa alıştı, ve Rusiye qabul ettirgen yañı sistema olar içün alışılğan degil. Rusiye işğalini alğışlağan insanlar bar, olar rus olğanını ve artıq anda esas olğanlarını is eteler. Göñülleri raat ya da buña oşağan bir is bar. Ukraina devleti terkibindeki alışılğan serbestlik olmağanından pek qasevetlengen insanlar bar. Kitaplar yasaqlanmağan, bir de bir ibare içün taqip etmegen ediler. Şimdi bularnıñ episi sovetler devriniñ eñ yaramay zamanlarında olğanı kibi ola.

Tamır halq içün bu mesele ayrı: bu halq Qırımsız yaşap olamaz. Şimdiki müitten sebep bir çoq qırımtatarı, ne yazıq ki, Qırımnı terk etmege mecbur – bu kerçekten faciadır. Halqnıñ yaşav meselesidir. Birinciden, tamır halqnıñ vekilleri kelecegini, milletniñ saqlap qaluvını işğalden qurtuluvınen bağlay.

Mustafa Cemilev «Ukrain cemiyeti ve Qırım – kelecekke baquv» munaqaşası vaqtında

Ukrainanıñ işğalden qurtuluv yolu

Elbette, işğalden qurtulacaqmız. Bir sual bar: ne vaqıt? Bu farqlı faktorlarğa bağlı. Al-azırda Ukraina Qırımnı, misal içün, cenk yolunen azat etip olamay. Amma küçü yetse bile, bu istenilmegen bir şey. Yarımada ealisiniñ ekseriyeti yoq etilecek, öldürilecek. Zemaneviy cenklerni ve nasıl keçirilgenlerini bilesiñiz.

Portnikov ve Topolâ. Qırımnı qaytarmaq içün «til qanunı» (video)

Ukraina barışıq, diplomatik yolnı sayladı. O, esasen halqara uquqnı açıq, arsız şekilde bozmaycaq «barışıqqa» esaslana – silâsı çoq olğan memleketler diger memleketlerge kirip, olarnıñ topraqlarını zapt etmemeli ve anda öz tertip-nizamını pekitmemeli.

Muvafaqiyetsiz ilhaq

Yañı saylanğan Ukraina prezidenti Volodımır Zelenskıy yaqında işğal Putinniñ (Rusiye prezidenti Vladimir Putin – QA) ölüminden soñ bitecek, dep ayttı. Onıñ aytqanlarında mantıq bar. Çünki bu (işğal – QA) Putinniñ teşebbüsidir. Öyle aytqan olsa, buña qarşı çıqacaq küç yoq. Putin Qırım işğali Gürcistan qısmınıñ işğali kibi qolay olur, dep tahmin etkendir. Dünya biraz ses-şamata köterdi ve er şey unutıldı. Putinge bu ilham berdi.

Amma Qırım işğaline cevap bam-başqa oldı. Bunı 2014 senesi martnıñ 27-nde BM Baş Assambleyası kösterdi, o künü aman-aman bütün dünya işğal etilgen topraqlarnıñ azat etilmesini talap etti. Amma, ne yazıq ki, Rusiye halqara normalarğa, halqara teşkilâtlarnıñ qararlarına emiyet berecek bir memleket degil.

Muarririyetten: Volodımır Zelenskıy "1+1" ukrain telekanalında çıqışta bulunıp, «Qırımnıñ qaytarıluvı ancaq Rusiye akimiyeti deñişken soñ ola bile», dep qayd etti.

Küç tili

Bu memleket (Rusiye – QA) başqa tilni – küç tilini – añlay. Ğarpta bunı añlaylar ve sanktsiyalarnı qullanıp başlağanlar. Ne yazıq ki, bütün memleketler sanktsiyalarğa qoşulmadı. Amma şunı aytmaq kerek ki, sanktsiyalarğa qoşulğanlar – daa müim memleketlerdir. Bu is etile ve Putin içün küçlü darbe ola. Bunı beklemegen edi. Al-azırda Qırım dotatsiyalı ola. Rusiye ekspertleriniñ aytqanına köre, er yıl Qırımnı baqmaq içün 3 milliarddan 5 milliard dollarğa qadar para sarf etile. 2015 senesi bizim teşebbüsimiznen Qırım qamaçavına başlamamız – Rusiye «terkibinde» Qırımnıñ baqıluvını bayağı paalılaştırdı.

Alğan malümatımızğa köre, Putin yaqın insanları arasında ilhaq hata olğanını tanıdı. Amma bu hatanı tanımaycaqlar, dep ayttı. Aqlı yerinde olğan er bir insan onıñ agressiv areketleri Rusiyege duşmandan beter zarar ketirgenini añlay. Bu memleketniñ prestijini Endi aytmayım.

Malümat: 2014 senesi martnıñ 16-nda Qırım ve Aqyarda yarımada statusınen bağlı dünyada tanılmağan «referendum» olıp keçti, onıñ neticesinde Rusiye Qırımnı öz terkibine aldı. Ukraina, Avropa Birligi, ABD «referendumdaki» rey neticelerini tanımadı. Rusiye prezidenti Vladimir Putin martnıñ 18-nde Qırımnıñ Rusiyege «qoşulğanını» ilân etti.

Halqara teşkilâtlar Qırımnıñ işğali ve ilhaqını qanunsız tanıp, Rusiyeniñ areketlerini takbih ettiler. Ğarp devletleri bir sıra iqtisadiy sanktsiyalarnı qullandı. Rusiye, yarımadanı işğal etkenini inkâr etip, buña «tarihiy adaletniñ tiklenmesi», dey. Ukrainanıñ Yuqarı Radası 2014 senesi fevralniñ 20-ni, Rusiye tarafından Qırım ve Aqyarnıñ muvaqqat işğali başlağan künü olaraq resmen ilân etti.