Gayana Yüksel: "Qırımtatarlar pek yüksek siyasiy medeniyetke saip bir halqtır"

Rusiyeniñ Ukrayinağa başlatqanı büyük cenk Ukrayinada emsali olmağan gumanitar felâket yaratqanından ğayrı dünya toplulığını, BMT, AİTT, Avropa Birligi strukturaları, Halqara Qızıl Haç, MAGATE kibi halqara teşkilâtlarını ve diger qurumlarnı ciddiy şekilde sınadı. Halqara vaziyetniñ mürekkepligi, cenkniñ zalımlığı yalıñız arbiylerge degil, em de Ukrayinanıñ ve bir çoq diger çetel memleketteki grajdanlıq qurumlarına problemler yarattı. Cenk em milletlerara munasebetleri, em de malümat saası, yani jurnalistika içün sınav oldı. Bunıñ aqqında Qırım.Aqiqat Qırımtatar Milliy Meclis azası, jurnalist, Taras Şevçenko adına Kıyiv milliy universitetiniñ Jurnalistika institutınıñ doktorı Gayana Yüksel ile laf etti.

– Gayana hanım, beli olğanı kibi, Milliy Meclis Ukrayinanıñ tamır halqınıñ temsiliy organınıñ statusınıñ qanun seviyesinde tanılması içün tarihiy protseduranı başlattı, ilk vesiqalar paketi taqdim etildi. Sizce, bu Ukrayinadaki siyasiy ve maneviy vaziyette neni deñiştirecek, qırımtatar halqına ne berecek?

– 2020 senesi Ukrayina Tamır halqları Qanunınıñ qabul etilmesiniñ Ukrayina siyasetiniñ ve toplulığınıñ inkişafınıñ ve pişkinliginiñ müim bir isbatı olğanına inanam. Ukrayina, demokratik inkişaf yolunda olğan, halqara uquqqa ve halqara qanunlarğa riayet etken devlet kibi özüni köstere. Ukrayina, eñ azından toplulıqnıñ ve siyasetçilerniñ belli bir qısmı özüni pişkin bir millet kibi kösterdi, mifik qorqu ve spekulâtsiyadardan red etti.

Qırımtatar Milliy Meclisiniñ tanılması ve onıñ uquq saasına kirmesine kelgende, bu aynı zamanda medeniyetke, toplulıqnıñ pişkinligine doğru bir areket esnasıdır. 30 yıl devamında qırımtatarlarğa Meclisni cemaat teşkilâtı kibi qayd etmeleri teklif etildi ve şimdi tam aydınlıq ve halqara uquqqa uyğunlıq bar: Qurultay ve Meclis Ukrayinanıñ tamır halqınıñ salâhiyetli temsilcileridir. Tamır halqlat aqqında Ukrayina qanunı bir kere daa Ukrayinada siyasiy, uquq ve grajdanlıq medeniyetiniñ inkişaf ve eyilleştirme ceryanlarınıñ ketmesini tasdıqlay. Ukrayina em bu meselede, em de diger mevzularda uquq ceetinden Rusiyeden bir qaç adım ögdedir.

Qırımtatarlarnıñ pek yüksek bir siyasiy medeniyetke saip bir halq olğanı kerçegini tasdıqlamağa isteyim. Biz bunı, qırımtatarlarnıñ soyqırımına yönetilgen Stalinniñ cinayetine qarşı mucadele esnasında, siyasiy aqlar oğrunda zorbalıqsız küreş aqqında Gandizm printsiplerine esanlanğan Vatanğa qaytmaq içün milliy areket ceryanında elde ettik. Bu sebepten, bu qanun qırımtatarlar içün tarihiy adaletniñ tiklenilmesidir, bu diger tamır ve devletsiz olğan halqlar içün nümünedir, bu Ukrayinada bütün milletlerara munasebetlerni yahşı tarafqa deñiştirecek bir kerçektir, dep belleyim.

–​ Kahovka suv elektrik stantsiyası bentiniñ patlatılması bütün seyyare içün gumaniat felâket yarattı. Bundan ğayrı işğalciler Zaporijjâ vilâyetinde Novodarovka köyündeki bentni patlattılar ve "Qırım titanı" zavodını da patlatmağa azırlanalar. Zaporijjâ atom elektrik stantsiyası da telüke altındadır. Rusiyeniñ bu ekologiya cenkine nasıl qıymet kesesiñiz?

– Şübesiz ki, bu ekotsid, bu bir cenk cinayetidir, bu insanlıqqan qarşı cinayettir, bu silâsız öldürüvdir. Yalıñız takbih, narazılıq ve dünya toplulığından Rusiye canavarı ile iş körmeme talabı Ukrayinağa yardım ete bile.

Amma mında bir aspekt bar. Terrorcı memleket tarafından bentniñ patlatıluvı tamır halqlarınıñ topraqlarınıñ dağılmasına, Ukrayinanıñ tarihiy medeniyet mirasınıñ, Şimaliy Qara deñizde qırımtatar halqınıñ, bu topraqlarda peyda olğan özgün medeniyetlerniñ yoq olmasına ketire. Rusiye bentni patlataraq, Qırımğa ketken suvnı çoq yılğa kesti. Böyle tek varvarlar yapa. Meclis bunen bağlı beyanatını qabul etti.

Прорыв плотины Каховской ГЭС. Спутниковые снимки: до и после

Ukrayinanıñ cenübinde yüz bergenlerni sadece közetken dünya toplulığınıñ lâqatsızlığı, "kim patlattı" dep ayın-oyunları men pek raatsızlay. Bir çoq ceetten halqara cemaat teşkilâtları omurğasız olğanını kösterdi.

–​ Bu künleri siziñ yañı monografiyañız dünya yüzü kördi, öz tedqiqatıñız ve onıñ hulâsaları aqqında aytıp beriñiz.

– Monografiyam 2014 senesi işğalden soñ Qırımnıñ media saasındaki adiselerge bağışlanğan. Asılında Qırımnıñ işğali 20-nci asırnıñ soñları ve 21-nci asırıñ başlarındaki unikal bir adisedir. Yazıq ki, 21-nci asırda böyle cenkler pek büyük olmasa da, dünyada istisna degil. Mesele şunda ki, 2014 senesi cenkniñ başlamasından itibaren dünya dünya telükesizligi mimariyetiniñ ve sistemasınıñ ğayrıdan formatlaştırılması aqqanda aytıp başladı.

Qırım içün ise işğal yaşayışnıñ er saasında mecburiy ğayrıdan formalaştırmanıñ sebebi oldı. Men yalıñız bir saanı - medianı aldım, amma yüz bergen bütün vaqialarnı közetmek tırıştım. Elbette saalarnıñ episini birden aydınlatmaq qıyındır ve bu işte noqta daa qoyulmağan. Amma o zaman ve şimdi olğan vaqialar daa bir çoq monografiya ve dissertatsiyanıñ menvzusıdır.

Ve daa bir şey. Qırım devlet identikliginiñ formalaştırılması siyasetimizniñ temelidir, hatalar üzerinde çalışma meydanıdır. Bu 30 yılda ne doğru yapıldı, ne yapılmadı? Bu pek hoş degil, kimse tenqitni sevmez, amma bunsız Qırımnıñ qaytarıluvı ve ğayrıdan tiklenüvi imkânsız.

– ŞSCB dağılmasından ve Rusiyeniñ Ukrayinağa qarşı büyük cenkiniñ başlamasından soñ em Ukrayina, em de dünya jurnalistikasınıñ nasıl deñişkenini qıymetlendire bilirsiñizmi?

– Bu pek keniş bir sualdir. Söz serbestligi kibi köstergiçni esas alsaq, em dünya, em de Ukrayina jurnalistikasında aynı meyiller bar: dünyanıñ bir çoq memleketinde olğanı kibi, bizim de aytmaq ve eşitilmek aqqımız ve imkânımız bar. Amma çoqtan-çoq misaller Qırımda ve Rusiyede söz ve fikir serbestliginiñ nasıl sıñırlanğanını köstere. Jurnalistler ve vatandaş jurnalistleri şimdi eñ ağır yükni taşıy. Bular Nariman Celâl, Vladislav Yesipenko, İrına Danılovıç ve digerleri. Bu, totalitar rejimge qarşı küreşniñ nümünesidir.

– Qırımda söz srbestligi oğrunda küreşinde vatandaş jurnalistleriniñ ve "Qırım birdemligi" cemaat birleşmesiniñ jurnalistleriniñ işine nasıl qıymet kesesiñiz?

– Qırımda vatandaş jurnalistika areketinde belli bir evrim oldı. Eger başında pek sistemli çalışmañan olsalar, soñradan bütün jurnalistlerniñ zenaat ösmesi aqqında aytmaq mümkün. Qırım tarihınıñ bu basamağında olar aqiqiy malümat bereler ve bizim identikligimizni ve ğalebege işançımıznı saqlamaqta büyük rol oynaylar. Menim monografiyamda vatandan jurnalistikağa ayrı bir bölük bağışlanğan. Men Qırımda vatandaş jurnalistlerini soraştıra ve maqaleler yaza edim.

– Bir siyasetçi ve jurnalist olaraq Qırımnı cenk bitken soñ nasıl köresiñiz?

– Men onı abdan körem. Ukrayin, qırımtatar. Çünki Rusiyeniñ Ukrayinağa ketirgen yamanlıq daima ola bilmez. Ukrayinlerniñ ve qırımtatarlarnıñ, bütün insanlıqnıñ duşmanları Qırımdan quvulacağına inanmaq isteyim. Ukrayinağa öldürüvler, dağıluvlar, dert ketirgen tecavuz siyaseti ile Rusiye memleketinden nefret etem. Olar Qırımda olmamalılar. Qırım yalıñız Rusiyesiz muvafaqiyetli ola bilir. Rusiyede ise kelecegi yoq.

Roskomnadzor Qırım.Aqiqat saytını blok etti. Qırım.Aqiqatnıküzgü saytı vastasınen oqumaq mümkün:https://d1ug5n8f9xpr1h.cloudfront.net. Esas adise-vaqialarnı Qırım.Aqiqatnıñ Telegram ve İnstagram saifelerinden taqip etiñiz.