«Ekstremizm ve terrorizm ne olğanını bilmey edim. Ne Ukrainada, ne de Qırımda böyle bir şey yoq edi. Dört yıl evelsi keldi». Bunı qırımtatar faali Suleyman Kadırov 2018 senesi Rusiye kontrolindeki Kefe şeer mahkemesinde soñki sözüni aytıp seslendirdi. O, eki yıl şartlı ceza ve eki yıl devamında cemaat faaliyetinen oğraşuv yasağına üküm etilgen edi. 2020 senesi martnıñ 2-nde yasaq lâğu etildi. Qırım.Aqiqat, çıqarılğan ükümden soñ eki yıl nasıl yaşağanı aqqında Kadırovnen laf etti.

Qırımtatar faali Suleyman Kadırovğa qarşı cinaiy dava 2016 senesi oktâbr ayınıñ başında açıldı. Cinaiy dava açılmasına dair qararda Kadırov Rusiye Ceza kodeksiniñ 280.1 maddesine istinaden «Rusiye Federatsiyasınıñ topraq bütünligini bozuv areketlerine açıq çağırğanından» şübheli sayıla, dep qayd etile. Dava açuv qararı FSB tahqiqatçısı Konstantin Selivanov tarafından imzalanğan edi. Bu tahqiqatçı «diversion faaliyet» içün mahküm etilgen ukrain Yevğen Panovnıñ davasınen oğraşqan edi.

Kadırovnı taqip etmek içün Facebookta bir videonıñ altında qaldırğan tefsiri sebep oldı. Suleyman Kadırov bir şey yazmadı, dep israr ete. Bunı o, mahkeme oturışuvında da ayttı. Faqat mahkeme eki yıl şartlı ceza ve eki yıl cemaat faaliyetinen oğraşuv yasağı şeklinde qabaatlav qararını çıqardı. 2020 senesiniñ soñunda Rusiye Ceza kodeksiniñ 280.1 maddesi qısmen deñişti. Artıq insan aynı uquq bozuluvı sebebinden soñki yılda memuriy mesülietke çekilgen olsa, o vaqıt cinaiy mesüliyet ola.

«Başqa bir şey de beklemedik». Mahkeme Suleyman Kadırovğa qarşı ukümni quvette qaldırdı (video)

Faal Suleyman Kadırovnıñ evinde eki tintüv keçirildi. O, biri-biri artından olğanını hatırlay. Birincisi 2015 senesi noyabrniñ 30-nda oldı. Kadırov Kyivden qaytqan edi. Ertesi künü saba araba qapusını qaqqanlar. Kadırovnıñ aytqanına köre, birinci kere Rusiye quvetçileri ve tahqiqatçı ATR qırımtatar telekanalınıñ saibi Lenur İslâmovnıñ faaliyetinen meraqlanğan edi.

Bundan ğayrı, Suleyman ağadan esas Ukrainağa bardımı ve anda ne yaptı, dep sorağanlar. «Men bir şey gizlemedim, millet mensüpligine baqmadan Qırım sakinlerine pasport almaları içün uquqiy yardım kösterdik, dep ayttım», – dey o.

Suleyman Kadırov

Kadırovnıñ fikirince, taqipniñ resmiy olmağan sebebi onıñ faaliyet oldı: «Men siyasiy mabüslerge faal sürette uquqiy yardım köstergen edi. Bu açıq edi. Mahkeme oturışuvlarına bara, qıtağa bara, ilâc ketire, uquqiy yardım köstere edik. Ebet, bu da mahsus hızmetlerni meraqlandırdı».

Suleyman Kadırov öz evinde

«Meni maña ait olmağan video altında qaldırmağan tefsirim içün mahküm etkenler»

Daa bir tintüv aman-aman bir yıldan soñ, 2016 senesi oktâbrniñ 5-nde oldı. FSB hadimleri ve tahqiqatçı Konstantin Selivanovnı Suleyman Kadırovnıñ elektron malümat taşıyıcıları, hususan, bilgisayarı meraqlandırdı.

«2016 senesi Facebooktaki saifemniñ skrinşotları yapıldı. Meni maña ait olmağan bir video altında yazmağan bir tefsirim içün mahküm etkenler. Aqmescit şeerine çoq bardım, sorğularğa bardım, anda bu video maña ait olmağanını añlatqan edim, amma bu endi başqa mesele. Bu video bir tatarğa ait edi, Zauralyede bir yerde yaşay, malümatlarını hatırlamayım», – dep hatırlay faal.

Kadırovğa qarşı Rusiye Ceza kodeksiniñ 280.1 maddesine istinaden açılğan «Rusiye topraq bütünliginiñ bozuluvına yönelgen areketlerni yapmağa açıq çağıruv» cinaiy davasınıñ temeli içtimaiy ağdaki video altında yazılğan tefsir oldı. Videonıñ adı «Yañı batalyon. Göñüllilerni qabul etüv ve para toplanuvı» edi.

Video ilk derc etilgen saife bir Demyan Demyançenkoğa ait edi. Daa soñra belli olğanına köre, videonı soyadı Kadırov olğan Tomsk sakini derc etti.

Rusiye mahsus hızmetleriniñ Suleyman Kadırovğa qarşı iddialarınıñ sebebi tefsir oldı: «Suleyman Kadırov razı! Qırım – Ukrainadır, er vaqıt böyle edi, er vaqıt da böyle olacaq! Müellif video içün sağ olsun! Qol tutam!». Faal, saifesine başqası kirdi, tefsirni ise o yazmadı, dep israr ete. «Tehnika alınğanından tahminen 7-8 künden soñ başqa bilgisayar alıp, saifege kirdim ve bu tefsir endi yoq edi. Yani men onı yazdım, soñra ise sildim kibi oldı. Menim saifem ise bozıp açılğan edi», – dep ayta faal.

«Közlerime baqmağa utanacaqsıñız»

2011 senesine qadar Kadırov Kefe kriminal militsiyasınıñ yolbaşçısı edi. O, 25 yıl hızmet etti ve sağlıq vaziyeti sebebinden işten ayırıldı. Tintüvge kelgen ve onı mahkeme etken bazı insanlarnı şahsen tanıy, dep ayta.

«Eski işdeşlerim közlerini saqlay edi. 3-5 yıl keçsin, qayda ve ne maqsadnen kirgeniñizni añlarsıñız, dep ayttım. Közüme baqıp utanacaqsıñız, şimdi bile közleriñizni saqlaysıñız. Mahsus hızmetlerniñ hadimleri de öyle – Ukraina vaqtından bir tanışım bar edi. Bir kün tintüvge keldi, üyken tahqiqatçıdan evime kirmesin dep rica ettim. Onı tintüv vaqtında körmege istemedim. Ukraina telükesizlik hızmetiniñ sabıq hadimi, şimdi FSB hadimi ola. Aytqanlarımnı eşitip, tışta qaldı, evge kirmedi. Bu menim satqınlıqqa bergen cevabım edi», – dep ayta o adise-vaqialar aqqında Kadırov.

Em tanışları, em tanımağan insanlar oña qarşı açılğan cinaiy dava aqqında bilip şaşıp qalğan edi. «Olğan o qadar şeyden soñ «Kafa» gazetasında (Kefede çıqqan bir gazeta – QA) bile bir çoq şeerli müsbet şeyler yazğan edi, mesüliyetke çekilecek adam tapqansıñız dep. Men kimseden alçaq ya da qabaatlı olğanımnı eşitmedim. Duyğudaşlıq etkenler, vatandaş, soy-sop, faaller pek çoq edi. Kelip soray, yardım ete ediler. Er keske minnetdarım».

Suleyman Kadırov anası Ayşe Kadırovanen

«O qadar çoq siyasiy mabüs olacağını beklemegen edim»

Şartlı üküm çıqarılğan soñ eki yıl devamında Suleyman Kadırov ayda eki kere Cezalarnı yerine ketirüv federal hızmetinde qayd olğan edi. «Bir davam 280.1 maddege istinaden edi, ekincisi – kütleviy haber vastalarında ve internette çıqış yapmaq yasağınen bağlı. Eki cinaiy dava cüzdanı. Qayd olmağa kelip, er seferinde ariza yaza edim: adım bu, cemaat nizamını bozmadım, evde bulunam, kütleviy haber vastalarında çıqış yapmadım, bir şey aytmadım dep. Eki yıl devamında bu qayddan qaydqa oldı. Ebet, bunı bozmağa olmaz edi, çünki bir bozuv şartlı cezadan tahqiqat izolâtorğa deñişir edi, andan ise koloniyağa etap bar».

Faalniñ aytqanına köre, izaat bermek yasağına baqmadan, eki yıl devamında o, mahkeme oturışuvlarına barıp, semetdeşlerine ve Ukraina ve halqara aq qorçalayıcıları qırımlı siyasiy mabüs dep adlandırğanlarğa qol tuta edi.

«O qadar çoq siyasiy mabüs olacağını beklemegen edim. Rusiye Ceza kodeksiniñ 280.1 maddesi maña, İlmi ağa Umerovğa ve jurnalist Mıkola Semenağa tesir etti. Men mahkeme etilgende eksilecek dep tüşüngen edik, amma olmadı, terror maddelerine istinaden 15-20 yılğa mesüliyetke çekip başladılar».

Suleyman Kadırov ve advokat Edem Semedlâyev, 2017 senesi mayıs ayı

Kadırov, bir qaç yıl devam etken mecburiy susqunlığı esnasında fikri deñişmedi, dep işandıra: «Ecdatlarımız Sibir, Özbekistanda sürgünlikte olıp, halqımıznı qırımtatar halqınıñ problemlerini zorbalıqsız çezüv yollarına çağırğan edi. Ve men ayatımnı buña bağışladım».