2020 senesiniñ soñu itibarınen Qırım ve qomşu Rusiyede 109 Ukraina vatandaşı apis yerlerinde buluna edi. Bunı Qırım aq-uquq qoruyıcı gruppası haber etti. 2021 senesiniñ ilk eki ayı içinde bu raqam 114 oldı. Bu cedveldeki Qırım sakinleriniñ çoqusı «Hizb ut-Tahrir davası»nıñ mabüsleridir. Bu teşkilât Rusiyede terrorcı sayıla ve 2003 senesinden faaliyeti yasaq etilgen.
Fevralnıñ 17-nde saba erte yarımadanıñ bir qaç rayonında Rusiye quvetçileri musulmanlarnıñ (ekseriyeti qırımtatarı ola) evlerine keldi. «Qırım birdemligi» birleşmesiniñ faalleri Qırım.Aqiqatqa bildirgenine köre, İçki rayonında Mamamadinov Abdulbori, Qarasuvbazarda Azamat Eyupov, Aqmescitte Yalkabov Timur, Bağçasarayda İbragimov Ernest, Bağçasarayda Fedorov Oleg, Aqmescitte Seydametov Lenur ve Aqyarda Şihametov Yaşarnıñ evinde tintüv keçirildi. Episi 2021 senesi aprelniñ 15-ne qadar tevqif etildi.
Ukraina Yuqarı Radasınıñ insan aqları vekâletlisi Lüdmila Denisova bildirgenine köre, fevralniñ 17-nde tintüvler vaqtında tutulğan qırımlılar «qabaatsızlıq prezumptsiyası bozulıp», FSB idaresine ketirildi. Onıñ fikirince, bu vaziyette Ukraina Rusiyeden «adaletli mahkeme aqqına riayet etmesini» talap etmeli.
Qırım.Aqiqat Radiosınıñ studiyasında Qırım ve Aqyar şeeriniñ işğalge qarşı tirenüv kününe bağışlanğan marafon vaqtında alıp barıcı Taras İbragimov Lüdmila Denisova ile Rusiye akimiyeti tarafında taqip etilgen Qırım sakinleriniñ aqlarınıñ qoruvını ve azat etilüvini muzakere etti.
– İçtimaiy ağlardaki saifeleriñizde Rusiye ombudsmeni Tatyana Moskalkovağa muntazam tarzda muracaat etkeniñiz aqqında yazasız. Misal olaraq, tünevin Qırım sakini İvan Yatskinniñ Lefortovo SİZO-sında aqlarınıñ bozulmasına cevap berme talabınen muracaat etkeniñiz aqqında yazdıñız. Böyle kommunikatsiya nasıl keçe ve neticeler olamı?
– Tatyana Nikolayevnağa er kün yazam, demek mümkün. Misal olaraq, sonki yarım yıl içinde 30 mektüp yazdıq, soñra 30 cevap keldi. Yani olar oqula. Cevap bir ay içinde kelmeli, amma men olarnı bayağı keç alam. Şunıñ içün, bizim vatandaşlarımız cezalarını çekken tüzetüv cazahanelerine ya da federatsiya subyektleriniñ vekâletlerinen vastasız bağlanamız. Ştıblikov Omskta buluna edi, soñra onı avuştırdılar, biz Omsk vilâyeti boyunca vekâletlige yazdıq. Ve andan cevap tezce kele.
– Rusiye ombudseniniñ ofisinden nasıl cevaplar kele?
Rusiyede mahkümlerniñ aqlarına riayet olunmasına nezaret sisteması yaramay çalışaLüdmila Denisova
– Tatyana Nikolayevnadan kelgen cevaplar er vaqıt aynı, demek mümkün. Birincide, olar Qırımda qanunsız süretet tevqif etilgen vatandaşlarımıznı Rusiye vatandaşları kibi sayalar. Ve menim talabıma er sefer, böyle böyle Rusiye vatandaşı RF tayin etilgen apis etüv qidelerine köre tutula, dep yaza. Rusiyede mahkümlerniñ aqlarına riayet olunmasına nezaret sisteması yaramay çalışa. Rusiyede iskencelerge qarşı fakultativ protokol tasdıqlanmağan. Ukrainada olğan preventiv mehanizm yoq. Bu ise esnasnı mürekkepleştire.
Rusiye ombudseni Tatyana Moskalkova ve Ukraina ombudsmeni Lüdmila Denisova
– Rusiyede apis yerlerde olğan Qırım sakinleriniñ aqlarınıñ bozuvları ile bağlı çoq vaqia aqqında bilemiz. Misal olaraq, Aqmescit «Hizb ut-Tahrir davası» mabüsi Teymur Abdullayev endi 200 künden ziyade ŞİZOda tutla. Rusiye ombusmeni ile kommunikatsi buña nasıldır tesir etemi?
– Teymur Abdullayevge kelgende. E, o 270 künden berli ŞİZOda oturı. Menim mektüplerime ve telefon açmalarıma, o rejimni boza ve şunıñ içün ŞİZOda otura, dep cevaplar kele. Başkortostanda tutulğan vatandaşlarımıznı yoqlamaq içün izin almaq istep, FSİN, FSB-ge muracaat ettim. Anda tutulğan mabüslernen körüşüv içün azırlıqlar kete edi. Olar mennen körüşmek içün atta tuvğanlarınen körüşüvlerden red ettiler. Amma memleketlerimiz arasında siyasiy vaziyet mürekkepleşti ve bu körüşüv bellisiz vaqıtqa qaldı. Elbette sağlıq alına kelgende, rus ombudsmeniniñ ofisi, mabüsler tibiby baqınuvdan keçtiler, testler yaptılar, er şey yerinde, dep maña yazalar. Amma ceza izolâtorlarına kelgende, cevap er vaqıt aynı, rejim bozdılar. Doğrumı, yoqmı, bunı biz bilmeymiz.
– 2020 senesiniñ soñunda Tatyana Moskalkovağa Qırımdaki tahqiqat tevqifhanelerini ve cezahanelerini yoqlamaq istegeniñizni bilidrip bir talap yollağan ediñiz. Yarımadağa barazaqsızmı, yoqmı? Ve böyle bir barıp kelme olsa, ondan ne beklesiz?
– Oktâbrniñ soñunda PACEde insan aqları komitetiniñ oturışınıda çıqışta bulunğanda, Aqmescitteki tahqikat tevqifhanelerinde ve cezahanelerinde tutulğan vatandaşlarımıznıñ aqları bozulğanı ve olar iskencelerge oğratılğanı aqqında aytqan edim. Şu otruşta buña cevap olaraq Tatyana Moskalkova, Denisova özü kelip, olarnı yoqlasıñ, degen edi. Bundan faydalanıp, men birden Tatyana Moskalkovağa, onen beraber bu tahqiqat tevqifhanelerinde tutulğan vatandaşlarımıznıñ aqları ile ne olğanını yoqlama yolculığıma yardım etmesini istep, muracaat ettim. Cevap yoq. Yani, aytmaq attı, yapmaq ise mümküye degil. Bütün bu sıñırlavlarnı COVID-19 pandemiyası ile añlatalar.
– Kene de, siziñ fikriñizce, Qırımğa barmaq mümkün oladajqmı?
– Biz maqsadımızğv irişmege tırışacaqmız. Amma, bugünde Rusige kirme sıñırlavları Qırımğa da qullanıla. Meni anda yiberseler, bu bozuvlarnı qayd etip olur, dep ümüt etem. Ve soñra bu bozuvlarnı advokatlarnıñ, soy-soplarnıñ sözlerinden, mabüslerniñ mektüplerinden degil, isbatlağan delillerden kösterip olacağım. Şunıñ içün vatandaşlarımıznıñ aqlarını qorçalamaq içün küreşimizni devam etecekmiz. Bugünde bu 114 kişi, olardan 99 RF-da ve 15 Qırımda tutula.
– Ukraina ve Rusiye arasında soñki büyük mabüsler deñişüvi 2019 senesi sentâbrniñ 7-nde olıp keçti. Al-azırda nevbetteki deñişüvni azırlamaq içün bir şeyler ötkerilemi?
– Şimdi Rusiye ne yaptı, mabüslerniñ azat etilmesini Minsk esnasına bağlıdı. Er angi deñişüv ile bağlı aytışmalar buzlatılğan, desem yañlışmam. Ukraina ve Rusiyede geosiyasiy esnaslar sebebinden er şey mürekkepleşkeni aqqıyeda bilem. Elbett ki, Perezident Öfsi, prezident, Yermak, Reznikov, episi türlü-türlü meydançıqlarda vatandaşlarımıznı qaytarmaq içün çalışalar. Yazıq ki, amma bu ne ORDLOğa, ne menim işime, Ne de Moskalkovanıñ işine bağlı degil, er şey yalıñız Rusiye prezidenti Vladimir Putinniñ istegine bağlıdır.
(Metinni Darya Nazarok azırladı)