"Başqa bir çare qalmasa, Qırımnı arbiy yolnen azat etmek kerek olacaq". SİZO-dan Nariman Celâl ile intervyü

"Qırımda, atta mında, apishanede de Ukrayinada yüz bergen vaqialarnı büyük ümüt ile közeteler", - dep yazdı qırımtatar faali ve siyasetçi, Qırımtatar Milliy Meclisi reisiniñ birinci muavini Nariman Celâl (Rusiye mahkemesi onı 17 yıl sert apis cezasına mahküm etti). Celâl, "Ukrayina Silâlı Quvetleriniñ inanılmaz ğayreti bugün Ukrayinanıñ bütün topraqlarını Ukrayinanıñ nezaretine qaytara bilecegini" saya. Qırımnıñ reintegratsiyası ve qırımlılarnıñ qaytması ile bağlı suallerge cevap bergen Nariman Celâl qayd etti ki, "bunı daa tünevin başlamaq kerek edi, pek az yapılğan". Qırım satutsı ile bağlı sual muzakere etile, amma mantıqlı olaraq tamamlanmağan. Ukrayina prezidenti Volodımır Zelenskıyge ne dey ve Türkiye prezidentiniñ siyasiy mabüslerniñ azat etilmesine yardım ete bilecegine inanamı?

Nariman Celâlnıñ yazılı cevap bergen suallerni Qırım.Aqiqat advokatnen berip yiberdi. Nariman Celâl ile eksklüziv intervyüni derc etemiz.

– Rusiye mahkemesiniñ sizge çıqarğan üküm aqqında ne ayta bilesiñiz?

– Açıqtan-açıq kösterilgen yalanğa munasebet nasıl olda bilir ki? Bu üküm Rusiyede siyasiy rejimniñ neden ibaret olğanınıñ misalidir. Uquqçılıq elifbesinen tanış olğan er bir insan onı oquğan soñ mahkemeniñ qanuniylikke ve adaletke irişmege tırışqanını asla körmez. Onıñ yerine qanunsız şekilde riayetkâr olmağanlarnı taqip etken akimiyetke hızmet etkenini körer. Başqa türlü olacağını beklemedik bile.

– Siz qırımtatar milliy areketiniñ faali, Qurultay delegatı ve Milliy Meclis reisiniñ muavinisiz. Mahkemedeki soñki sözüñizde "jurnalist frilanser" olğanıñıznı ve özüñizge vazife bergeniñizni hatırlattıñız. Qırımda siz ile laf etmege imkânımız olsa edi, Qırım.Aqiqat jurnalistlerine ne der ediñiz?

– Birincide, ümüt etem ki, tezden siz ile Qırımda qonuşmağa imkân olur. Ekincide, men zenaatdaşlarıma bu yıllar devamında yapqan müim ve kerekli işi içün minnetdarlıq bildirir edim. Ve üçüncide, sizden daa çoq yapmañıznı ister edim: bütün yollarnen rusiye propagandasınıñ divarlarını yıqmaq ve mümkün qadar obyektiv malümatnı Qırım sakinlerine, Qırım aqqında ise bütün dünyağa bildirmek. Bu ğayet müimdir.

Nariman Celâl

– Bu vaqıt içinde SİZO-da körgeniñiz diger siyasiy mabüsler aqqında aytıp berseñiz. İrına Danılovıç er saba yırlağanı aqqında yazğan ediñiz... SİZO-da başqaları eşitilemi, birilerini körip olasıñızmı? Olar nasıldır? Olarnı eşitkeniñiz, körgeniñiz sizge yardım etemi?

– SİZO-da vastasız ya da uzaqtan bir çoq siyasiy mabüsnen tanışmağa qısmet oldı. Bu em mennen bir kamerada oturğan İyegovı şaatı Sergey Lülin, em Vladislav Yesipenko, Raif Fevzi, Ansar Osmanov, Marlen Mustafayev ve "terrorcılıqnen" qabaatlanğan diler mabüsler; Maksim Lisük ve Bekir Murtazayev, olarğa da İrına Danılovıçqa kibi FSB agentleri patlayıcı maddeler taşlağan; "yaqıcılar": Bogdan Ziza, İgor ve Aziz (soyadalarını hatırlamadım); ve Herson vilâyetinden "göñülliler" Arsen İbraimov, Nasrulla Seydaliyev, Aleksey Kisilev ve digerleri.

Epimizniñ davaları bir-birine beñzey, yalıñız bazı tafsilât ile farqlanalar. Aynı yalan. Farq yalıñız şunda ki, çoqusı böyle bir vaziyette olacağını tüşünmedi ve tek bazıları menim kibi böyle telükeni tahmin ettiler. Tanışmağa, bir-birimizge yardım etmege tırışamız. Misal olaraq İra yırlay, ne aqqında ve ne içün yırlağanını añlağan onıñ destegini is ete.

Elbette, bu belâda bir özüñ olmağanını añlav em saña quvet bere ve em de digerlerini desteklemege yardım ete.

– SİZO-daki şarait nasıl? Tazyıq olamı, iskence yapılamı? SİZO hadimleri siz ile nasıl munasebetteler?

– Maişiy şaraitke kelgende, olar pek yahşı degil, amma yüzlece mabüs de bu şaraitte sağ qala. Aileniñ destegi yardım ete. Men doğrudan sıqıştırılmadım, amma apishanede bulunma, mabüsniñ elinde olması kerek bir çoq şeylerniñ olmaması ciddiy ruhiy kerginlik ve sabr talap ete. Men iskencelerge oğratılmadım, amma menim dostum Asan tahminen eki ay yaramay şaraitte "karantinde" tibbiy yardımsız tutuldı. İskence olmayıp bu nedir?

Tanığanım bir mabüs endi qaç yıldır kamerada biz özü tutula. İskence olmasa bu nedir? Hadimlerniñ munasebti bir qarar. Eñ başından tetik olsalar da, vaqıt kettikçe aqıllı ve adekvat bir insan olğanımnı añladılar.

Advokat Nikolay Polozov (sol tarafta), advokat Emine Avamileva (ortada) ve Leviza Celâlova, Nariman Celâlnıñ apayı (sağ tarafta)

– Ömür arqadaşıñız Leviza siziñ cemaat imeciñizdir. Ne qadar sıq körüşmek imkânıñız bar, balalarıñıznen körüşip olasıñızmı?

– ​Cemaat imayecim olaraq apayım meni qabul künleri ziyaret ete bile. Amma bu fırsat bizde tek fevralniñ 18-nde peyda oldı, yani tevqif etilgenimden yarım yıl soñra. Bundan evel tek eki kere korüştik, o zaman da aramızda cam bar edi. Balalarğa SİZO-ğa kelmek yasaq, em kerek degil de.

Amma odalarnıñ yetişmemezligi içün advokat ya da imayeci SİZO-ğa kirmey bile. Geceden nevbetke turmaq ve kiçik qızını kimge qaldıracağını tüşünmek kerek ola. Leviza aftada eñ az eki kere kelmege tırışa. Mahkeme esnası devam etkende az olsa da anda laf etip ola edik. Kerçekten cemaat imayeci olaraq o büyük ve müim iş yaptı.

Leviza Nariman Celâlnıñ oğlu Cemilnen fotonı köstere

– Siz aileñizge, USQ arbiylerine şiirler, mektüpler yazasıñız. Siziñ yoluñız küreştir yazasıñız. Ne sizge quvet bere?

– Çoq şey maña quvet bere. Dostlarım, semetdeşlerim, vatandaşlarım ve dünyadaki yahşı insanlar tarafından tasdıqlanğan aqlılığıma inanğanım. Ailemniñ ve aqiqiy dostlarımnıñ destegi. Halqımnıñ destegi. Memleketimniñ destegi. Askerlerimizniñ iradesi ve muvafaqiyetleri maña quvet bere. Memleketimniñ ögüne çıqqan şu adaletsizlik ve oña qarşı küreşmek istek de maña quvet bere. Ve elbette bütün bular Allahtan sınav olğanına inanuv.

– Bir çoq siyasetçi ve ekspert Qırımnıñ ğayrıdan kün tertibine qaytqanını dey. Qırım aqqında haber almaq imkânıñız barmı?

– Yazıq ki, amma yüz bergen adiseler ile bağlı aktual malümat elde etmekniñ mümkünsizligi menim içün eñ ciddiy sınavlardan birine çevirildi. Atta propagandanı seyir etmek içün kameramda televizor olmasına izin bermediler. Advokatlar ve imayeci sıq olmasa da maña malümat bermege tırıştılar. Körüşkenimizde diger mabüsler Asan ve Azizden soray edim.

Nariman Celâlnıñ Qırım.Aqiqat muarririyetiniñ suallerine cevapları

Al-azırda bizde mahsus blokta bir adet bar: televizorı olğan mabüslerden biri haberlerni seyir ete ve aqşam olarnı bizge aytıp bere. Biz olarnı muzakere etemiz. Elbette bu rusiye haberleri. Yañı bir şey ögrengen er birimiz qalğanları ile paylaşa.

–Ukrayina prezidenti Volodımır Zelenskıy bu yıl "Qırım platforması" sammitini mektübiñizdeki sözlerden alıntı ketirip açqanını bilesiñizmi?

– Ebet, bilem ve men artıq Volodımır Oleksandrovıçqa siyasiy mabüslerniñ taqdirine ve hususan menim taqdirime köstergen diqqatı içün teşekkür ettim. Filmçikni seyir ettim. Böyle diqqat köstergen er bir adamğa minnetdarlıq bildirmege isteyim. Olarnıñ arasında çoq dostum, zenaatdaşım bar. Maña tanış olmağan bir çoq adam da bar. Olarğa teşekkür etmege aşıqam, şu cümleden umumiy degerliklermizni ve maqsatlarımıznı qorçalamağa devam etip. Eminim ki, bizni yeñiş bekley.

"Qırım platforması"nıñ ekinci sammiti

– Belki prezident ve ukrayinlerge bir şey aytmağa ister ediñiz?

– Men (Ukrayina prezidenti ve ukrayinlerni – QA) ep böyle şekilde, daa ve daa yahşı devam etmege çağıram. Bugün ukrayinler cesaret köstereler. Epimiz, em keçmişte, em bugünde biñlerce can, biñlerce taqdir ile ödengen azatlığımıznıñ, mustaqilligimizniñ fiyatını tolu derecede añlap başlaymız.

Biz sotsialist lagerlerindeki eñ yaqın avropalı qomşularımız: Poloniya, Baltıq memleketleri, Çehiya ve digerleri keçken asırnıñ 80-nci yıllarınıñ soñlarında yapqanları kibi, devletimizge duşman olğan elementelrni yoq etmelimiz".

Birleşmege devam etmelimiz. Ve prezidenti böyle milliy birleştirmeniñ temelini keñleştirmege çağıram. Qırımda, atta mında apishanede Ukrayinada yüz bergen vaziyetlerni közetip, ümüt etelerç

– Ukrayina Silâlı Quvetleriniñ baş komandanı Valeriy Zalujnıy Qırımnıñ işğalden azat etilmesi ameliyatı 2023 senesi başlay bilir, amma buña ortaq memleketlerden qoşma silâ kerek dep yazdı. Sizce, Qırımnı arbiy yolnen azat etmek mümkünmi?

– Mümkün ve yazıq ki, amma başqa bir çare qalmasa kerek de. ya da bu türlü variantlarnıñ kombinatsiyası olacaq. USQ inanılmaz işler yapqanını, çoq ğayret etkenini añlayım. Amma tam bu "mücize" bugünde bütün topraqlarnıñ Ukrayina terkibine qaytmasını temin ete bile, Zaman meselesi pek müimdir. Er bir yıl Ukrayinağa yalıñız topraqlarnıñ degil de, em de insanlarnıñ, vatandaşlarnıñ "işğalden azat etilmesi" meselesini qoşa. Bugünde Ukrayina muazzam dünya toplulığınıñ destegini qazandı ve bunı da qullanmaq kerek. Memleket içindeki maneviy köterilüvni de qullanmaq kerek. Başqa böyle bir fırsat olmay bilir.

– Qırımnıñ qaytarılması içün siyasiy-diplomatik yol qaldımı? Qırımnıñ işğalden azat etilmesi yalıñız bütün dünya içün siyasiy ve uquqiy vazife degil - Qırım sakinleriniñ şuurı nasıl etip qaytarılacaq, adamlar nasıl etip reintegratsiya etilecek?

– Elbette. Ve kerçekten ümüt etem ki, bu belli bir derecede işleycek. Ukrayina Silâlı Quvetleriniñ muvafaqiyetleri Qırımda arbiy obyektlerde yahşı arbiy ameliyatlar ve dünyanıñ buña dair noqta-i nazarı Qırımnıñ işğalden azat etilmesiniñ siyasiy diplomatik yolunı çoq ihtimal ve optimal yapa.

Qırım ealisiniñ reintegratsiyasına kelgende, daa tünevin başlamaq kerek edi. Ve başqa areketler yapılsa bile, daa ziyade yapmaq mümkün edi dep sayam. Qırımda Kıyivniñ açıq signalları eşitilmelidir, istiqballer añlayışlı olmalıdır. Çünki Kreml alâ daa "natsist rejim" ile qorqutmaq devam ete.

Nariman Celâlnıñ Qırım.Aqiqat muarririyetiniñ suallerine cevapları

Qanuniy qararlar olmalıdır. Şimdiki qanunlar bazası işğalge yardım etkenler içün mesüliyetni köz ögünde tutmay, biz ise Kremlden farqlı olaraq qanunğa esaslanıp areket etmelimiz. Akis alda, olardan farqımız ne?

Qırımnıñ qaytarılması içün kadrlar azırlanamı? Ya da kene Kıyiv, Lviv, Dniprodan adamlar yollanılacaqmı? Serbest topraqta Qırım sakinleri tolu, hususan Qırım işğalden azat etilgen soñ areket ete bilecek studentler ve olarnıñ qabul olunma ihtimalı yüksektir.

İşğal yıllarında peyda olğan, deñişken ya da saibini deñiştirgen mülkiyet meselesi muzakere etilemi? Ve bir çoq praktik ve psihologik mesele muzakere etilemi? Qırımnıñ kelecek statusı aqqında şimdilik diplomatik olaraq susacağım. Muzakere etilmege başlanğan, amma öz mantıqlı neticesini tapmağan sual.

– Mustafa Cemilev dedi ki, Recep Tayyip Erdoğan ile siziñ azat etilmeñizniñ mümkünligini muzakere etmege planlaştıra. Buña munasebetiñiz nedir, fırsatlarğa nasıl qıymet kesesiñiz?

– Qanunsız sürette 17 yıl apis cezasına mahküm etilgen adam azat etile bilecegi, ailesi, dostları ile beraber ola bilecegi aqqında ne tüşüne bile? Böyle laflar olğanını bilem. Türkiye prezidenti siyasiy mabüslerniñ azat etilmesine yardım etmege azır olğanını bilem. Ve bir zaman bunı artıq yapqan edi. Amma Kremlniñ ne olğanını epimiz yahşı bilemiz, fırsatlar aqqında bir şey atmaq qıyın.

Yalıñız şunı aytmaq isteyim ki, itibarımızdan tüşürmeycek mevcut olğan er angi fırsattan fadalanmalımız.

Rusiye fevralniñ 24-nde Ukrayinağa büyük istilâ etti, amma istegenini alamadı, hususan ukrainalılarnıñ tirenüvi sebebinden Kyivni zapt etemedi.

Aprelniñ 22-nde Rusiye Ukrayinadaki «mahsus operatsiyanıñ» (anda büyük istilânı böyle adlandıralar) «ekinci fazası» vaqtında yañı planlar aqqında bildirdi. Rusiye arbiyleri işğal etilgen Qırımğa qara ayatını temin etmek ve Pridnestrovyege çıqmaq içün Donbas ve cenübiy Ukrayinanı kontrol altına almağa niyetlene.

Faqat, ğarbiy istihbaratnıñ malümatına köre, Donbasta Rusiye muvafaqiyetli sıñırlı ve Ukrayinanıñ küçlü tirenüvi sebebinden Rusiye ordusınıñ ğayıpları büyük.

Roskomnadzor Qırım.Aqiqat saytını blok etti. Qırım.Aqiqatnıküzgü saytı vastasınen oqumaq mümkün: https://krymrcriywdcchs.azureedge.net. Esas adise-vaqialarnı Qırım.Aqiqatnıñ Telegram ve İnstagram saifelerinden taqip etiñiz.