Qırımda alâqa: FSB «diñlengende»

Qırım sakinleriniñ telefon ya da internet-messencerler vastasınen ilhaq etilgen etilgen Qırımdaki vaziyetni muzakere etmege istemegenleri çoq ola. Pek çoq kişi, Rusiye FSBsiniñ er türlü qonuşmalarnı diñlemek mumkün olğanından emin, ekspertler de bu fikirge qoşulalar. Qırımnıñ bazı sakinleri şimdi endi yüzge-yüz yapılğan canlı qonuşmalarnı tercih eteler, lâkin kimerde bir bu da konfeditsional olmamaq mumkün.

Qırımtatar Milliy Meclisi reisiniñ muavini İlmi Umerov şimdi daima Kyivde yaşay. Ukrainanıñ paytahtına onı Qırımda cinaiy taqipten soñ Türkiye yolunen ketirdiler. Kremlniñ kontroli altında olğan yarımadanıñ ukümeti Umerovnı separatizmge açıq surette yapılğan davette qabaatlı saydılar. Qırımğa qaytıp olamay, çünki onıñ uquqiy statusı ale daa tayin etilmedi.

Şimdi endi qız torunları qartbabalarına muntazam surette Bağçasaraydan telefon eteler. Umerov içün böyle qonuşmalar yarımadadaki aqrabalarınen yekâne alâqadır.

Umerov: «Torunlarım, balalarımnen aman-aman er kün telefonnen laf etem. Dostlarım, tanışlarımnden – kerek olğanda», – dey.

O, Rusiyedeki mahsus hizmetlerniñ bütün çañ qaquvlarını qayd etkenlerinden emin, lâkin kene de sözlerni saylamağanını ilâve etip, istegen şeylerini söylegenini ayta.

İlmi Umerov

Siyasetçi: «Adiy mobil alâqa vastasınen telefon etseler, er şey yazıla. Diñleylermi, yoqmı – bu başqa iş. Lâkin, büyük ihtimal ile, er şey qayd etile. Viber vastasınen telefon etmemege tırışam – bu Rusiyeniñ alâqası. Ya mesencer, ya da WhatsApp vastasınen telefon etmege tırışam», – dey.

FSB ilhaq etilgen Qırımda istegen kişilerini diñley bile. İsrailniñ terrorizmge qarşı keşif qısmında hizmet etken Tsvi Arieli bundan emin. 2016 senesinden başlap o, Ukraina milliy gvardiya hadimlerini talim ete. Arieli, Qırımda polis ve telefon operatorlarınıñ FSB ile emekdaşlıq etkenini ayta.

Arbiy talim etici: «Bir de bir muessiseniñ operativ hadimleri içün eñ qolay usul – şirketten malümat talap etmek. Olar, anda qayd etilgen suhbetni bereler… Bizim bir de bir telefon şirketinde, misal içün MTSte öz adamımız bar. Ve onı sadece bizge malümat bermek, ya da bizimle er daim paylaşmaqnı rica etemiz», – dep ikâye ete.

Aq-uquq qorçalayıcıları ilhaq etilgen yarımadada bütün faal ealini dilegenlerinden eminler. Daa soñra telefon qonuşmaları mahkemede delil olaraq qullanmaq mumkünler. Meselâ, dört Qırım musulmanını Rusiyede yasaq etilgen «Hizb-ut-Tahrir» teşklâtına ait olğanlarında qabaatlamaq içün, diñlengen qonuşmaları delil oldı.

«Asılında insanlarnı, bir yerde yazılğan aşhanedeki lafları içün muhakeme ettiler. Ve advokatlar, bu malümatqa irişüv qanunsız elde etildi, deyler. Telefonlarnıñ diñenmesi qullanğanı endi fakttır», – dep iddia ete «Qırım aq-uquq qorçalayıcıları gruppası»nıñ koordinatorı Olga Skripnik.

Olga Skripnik

FSBniñ qarmağına tüşmemek içün aq-uquq qorçalayıcıları Qırım sakinlerine «Yandex», «Rambler», «Odnoklassniki» kibi Rusiye internet-servislerini qullanmamağa tevsiye eteler. İnternet vastasınen alâqada bulunmağa imkân bergen cep telefonları içün programmalar da diñleneler. Buña beñzegen programmalardan biri – Zello ratsiyasınıñ tesis eticilerinden biri – Rusiye sakini Aleksey Gavrilov. Bu yılnıñ yanvarinden başlap, Qırımda Zello vastasınen yapılğan qonuşmalar esasında cinaiy işlerni açalar.

Aq-uquq qorçalayıcıları, Qırımda telefon vastasınen yalıñız turmuş mevzularında laf etmek mumkün olğanına işaret eteler.

Olga Skripnik: «Men siyasiy baqışlarnı, siyasiy meselelernen bağlı olmasalar bile nasıldır tedbirlerniñ planlaştırılmasını muzakere etmege tevsiye etmez edim», – dey.

Alâqa hizmetiniñ keyfiyeti

Qırım Rusiye tarafından ilhaq etilgen soñ yarımadada alâqa fenalaştı. Signalnı sıq-sıq bastıralar, yaramay eşitile ve bir yerge telefon etmek pek qıyın ola. Buña em Qırım sakinleri, em de Rusiyeden kelgen turistler şikâyet ete.

Qırım sakini: «Toqtavlar ola, telefon etmekniñ çaresi olmay. Alâqa bir şeyge keçmey. Evelden daa yahşı edi», – dey.

Qomşu Rusiyeden kelgen turist: «Alâqa pek yaramay, Piterdeki MTS – eñ yahşı alâqa sayıla, mında – yoq», – dep paylaşa.

Sergey Aksönov

Ve atta Moskva tarafından tayin etilgen Qırım başlığı Sergey Aksönov memnuniyetsizligini bildire.

Aksönov Qırım kütleviy haber vastalarında: «Bazarnıñ iri oyuncılarını mında kirmege qandıramız. Alâqa elbette bir şeyge keçmey. Ve yalıñız trassalarda degil, şu cümleden Aqmescitte de», – dep şikâyet ete.

Lâkin Rusiye operatorları, Avropa Birliginiñ sanktsiyalarından qorqıp, ilhaq etilgen yarımadağa kirmeyler. Qırımda yalıñız «MTS Rossiya» ve «Sevmobayl», «Krımtelekom» ve «Volna» kibi bölgedeki ufaq şirketleri çalışa.

İlhaq etilgen yarımadadan Rusiyege telefon etseñ – rouming çalışıp başlay.

Biz, Ukrainanıñ iri alâqa operatorından, Ukrainadan ilhaq etilgen Qırımnıñ nomeralarına nasıl telefon etmek mumkün olğanını soradıq:

– Şimdi iç bir problemasız – bir daqqağa bir hrivna berip, laf ete beriñiz. Lâkin bu, rouming degil, bu, halqara alâqa.

– İnsanlar qıtadaki Ukrainadan Qırımğa telefon etkende. Bu ne, roumingmi?

– «Kyivstar» ağından, telefon etilmesi qanunsız olğanı tayin etilgen nomeralarğa telefon açmağa çaresi yoq.

Rusiyedeki mobil alâqanıñ irişüv qolaylığı indeksine binaen, keçken sene Qırım seksen dört yerden 67-ncisinde edi. Bu, qomşu Rusiyeniñ Sahalin vilâyetinde ya da Hantı-Mansi muhtar okrugunda telefon açamq daa ucuz olacaq, manasına kele.

Rusiye alâqa naziri Nikolay Nikiforov Qırım sakinlerine eyileşüv – daa ucuz tarifler ve keyfiyetli alâqanı vade etti. Ve ondan ğayrı, Nikiforov, BMT strukturalarında Qırımnı endi Rusiyeniñki olaraq tanıdılar, dep işandırdı.

Rusiye naziri: «Resmen nomeralama planlarında resmiy vesiqalarda Qırım ve Aqyarnı Rusiyeniñ alâqacı qısmı olaraq qayd ettiler», – dep bildirdi.

Aqiqatta, vesiqalarğa binaen, BMTde Qırımnı Ukrainanıñ alâqacı qısmı dep köstereler. Rusiye kösterilgen yerde ise bir ihtar bar – halqara elektroalâqa ittifaqı Qırımnıñ territorial statusını iç bir türlü şekilde tanımay, denile.