Qırım şeerlerinden birinde balalar qumnen oynap otura ediler. Dört qırımtatar balası ev-qalelerni yasay ediler. Olardan biri, kirez yaprağını üzüp, qalesi üstünde yerleştirip, añlattı: «Bu bayraq». Yanında olğan eki ağa-qardaşnıñ birisi şu yerde soray: «Ukraina bayrağımı?» Ekincisi tasdiqlay: «Ukrainanıñ bayrağı» Dörtüncisi bunı eşitip mırıldap başlay: «Şçe ne vmerla Ukraini...». Üykenler video çıqarıp yetiştirmegenlerine yazıqsındılar. Qırımsiziñkimi? Balalardan soradıñızmı?
Bazardaki laflar. Bugünde bugün şeerimizniñ bazarında eñ çoq begenilmegen şahıslar – şarqtan kelgen qaçaqlardır. Qısqa şort kiygen ihtiyar yaşında erkek, büyük para qazanıp, cenkke barmağa çağıra edi. Satıcı erkekler ve müşteriler kendisini cenkke yollattılar. Tanış satıcı, yüzü yara izlerinen tolu bir bıralqı aqqında, oña atta «ruslarnıñ özü» para bermegenlerini tarif etti. Donetskten kelgen bir erkek bal satmağa istedi (bilgenime köre, Rusiye Qırımğa ukrain balınıñ ketirilüvini yasaqladı, ayneciler ise, ağlanıp, balnıñ içine künaylan yağını da qoşalar). Onı sualnen qarşıladılar: «Ya Qırımğa nege keldi? Birden Rusiyeñe ketmeysiñmi?». İşte, yerliler «özümiz öyle alda qaldıq, daa bular da kelip yetişeler», dep tüşüneler. Yani, «qırımsiziñki» qaçaqlarğa dayanıp olamay.
Künleri babamnıñ Piterden kursdaşı telefon açtı. keçken sene, o evimizge yaqın bir şifahanesine kelgen edi, bizge de kirdi. Mındaki tedaviylenüvni begengen edi, öyle de kelecek edi, şimdi ise, Putinniñ özü er keske tevsiye ete..Yaqında kelecegini bildirdi, amma soñki vaqıtları nasıl vaziyette yaşağanmıznı soramadı. Amma, er şey yahşı olğanı, cemaatqa qarşı çıqmamaq kerekligini ayttı. Amma, qandırıp olamadı (biz «eyi deñişmeler» aqqında Rusiye televideniyesinden degil de, ayatımızdan ögrenemiz de) ve birden şifahanege ketip, evimizge ayaq basmaması rica etildi. Söz kelimi, bu şifahane ve digerlerde çalışqan hadimlerge Rusiyeden kelgen adamlarnen siyaset mevzusında laqırdı etmek ve itiraznı bildirmek yasaq etildi, aksi alda işten çıqarmaları mümkün. (Şimdiki künde yıl boyu çalışqan şifahaneler bile yarısından az tolu). Onıñ içün, Piterden kelgen musafir özüni evde bulunğanı kibi is etecek.
Bu vaqianıñ devamı da hoşnutsız oldı. Mesele şunda ki, babam universitetni bitirgeninden soñ körmegen Valera kursdaşı yarımadağa biz tanımağa dostunen keldi. Valera, oña biz yüz bergen vaqialar ile memnün qalmağanımıznı söylegen soñ, o da telefon açıp, bizni er şey yahşı olğanında qandıracaq oldı. Bayraq kününiñ qayd etilüvini şeerniñ çetine avuştırğanı sebebinden daa beter açuvlanğan babam, şu memleketniñ siyaseti ve halqımızğa nisbeten davranışı aqqında tüşüngeni kibi er şeyni aytıp berdi. Em de, «referendumdan» soñra, qoranta azalarımıznıñ bir qısımı işsiz qalğanını da qayd etti. Cevap olaraq ise, «Bir de bir şeyni begenmeseñiz, köçe bilesiñiz», kibi cümle eşitti.
Bunı asılında nasıl añlamaq mümkün? Başından, biz tanımağan eki insan evimizge musafir olıp keleler (babam gece olarnı 40 km. Mesafede yerleşken aeroportqa qarşılamağa bardı), olarğa musafirhanede yerleşmek içün yollanmalarnı almağa yardım eteler, şimdi ise, daa bir kere kelecek olğanda, bizge Vatanımıznı terk etmekge teklif eteler. Şifahane ve musafirhanelerde de, tamam şu vaziyet. Rusiyeliler özlerini qaba, saipler tarzında alıp baralar, de bunı, de şunı begenmeyler. Atta, endi bir qaç kere kelip, evelleri memnün qalğanlar özlerini arsız alıp baralar.
Qırımtatar Bayraq künü, bilgeniñiz kibi, Aqmescitniñ çetinde OMONnıñ iştiragi ile keçirildi. Qayd etmek kerek ki, bular yerli «Berkut» ve «imayecilerge» köre biraz terbiyeliler. Balalarnen kelgen qadınlarğa uzaqta qalğan çıqış yerine barmasınlar dep, qoranı çeke ediler. Damlar üstünde oturıp, yürekleri sıqılğan mergin nişancılar da, töpeden kontsert baqtılar.
Urbası Ukrain milliy timsalinen yaraştırılğan ağam, bizler içün qoralanğan meydanğa kirmey, qoruyıcılarnen malümat ile paylaştı. Elbette, çoq diñlep oturğanlar az edi, amma bazıları özleri yaqınlaşıp, yanında turdılar. Yerlilerge ağam diqqat çoq ayırmadı («Yeminni bozdıñmı? Sennen oğraşmağa acet yoq»). İşte, OMON vekillerine birinciden sürgünlik aqqında (er kes oğratılğanı aqqında bilmey ediler), soñra cebede 1939 – 1948 senesine qadar bulunğan ve yarımadağa yiberilgen qartbabam aqqında (adaletsiz dep ayttıla), soñra evelden tedbirlerimizni şeerniñ merkezinde ötkergenimizni añlattı («şeerniñ çetindeki bayramnı biz degil, akimiyetiñiz uydurdı»).
Soñra, biraz Maydan mevzusında laqırdı ettiler, «Adamlar ne sebepten Maydanğa çıqtılar»: «Sizde Rusiyede izinsiz miting okerilgende, er şey adamcasına yapıla. 2-3 OMON vekili adamnıñ yanına kele, onı qoltuqlarından alıp, avtozakqa oturta. Ya bular ne yaptılar? Yatqan adamnı tayaqnen sopaladılar. Halq ta soñ açuvını kösterdi» (böyle urmağa olmay dep, razı oldılar). «Asılında, sizni Qırımğa evelden yollağanlarını bilemiz» (tasdiqlamaylar, amma başqa tarafqa nazar taşlap başladılar). Soñunda, ağamа, şikâyet ettiler: «Ealiñiz tertipsiz, misal içün aqşamları içmege olmay, deseñ. İçip yürgen edik ve yürecekmiz, deyler». – «Asılında Ukrainada da aqşamları evler yanında içip oturmağa olmay, olar sizni kabul etmeyler, çünki siz yerli degilsiz».
İşte böyle, arbiylernen laf etti, bilgilerini arttırdı. Bir tüşünip alsınlar.
Yalıdaki ikâye. Soylarımız balalarınen deñizge bardılar. Raatlanğanlar arasında Rusiyeden kelgenlerni de rast ketirdiler. Bizimkiler azçıq yaramazlanıp, ukrain tilinde laqırdı etip başladılar. Anası, qomşular eşitsin dep qıçırdı: «Ti küdi pobіg, şço j tse koїtsâ!». Musafirler özlerini qolaysız duyıp, başqa yerge avuştılar. «Qırımsiziñki», yalı – bizimkidir!
Tibbiyetten. Qırım hastahanesiniñ ekimlerinden biri, qısqa toplaşuv devamında(noqtalar yerine sögünç sözleri): «Bu…rusiyeliler kelip, bizni çalışmağa ögreteler. Bezdirdiler. Tünevin, şifahaneden saroş rus qadınnı ketirdiler, sigortası bar, emiş….şifahaneniñ öz ekimileri bar! Şarqtan kelgen …qaçaqlar da, vesiqası olmasa, baqmañız!» Soñra, baş ekim muavini sögünmeyip, amma, keskin söyledi: «Sigorta boyunca tek penitsillin ya da noşpa kibi çoq faydalı ve zemaneviy ilâclar bermek mümkün. Hasta diger bir şeyge muhtac olsa, beklep tursın, 8 künden soñ, Rusiyeden ketirirler. Parоm qatnaması, daa bir qaç kün beklemeli». Söz kelimi, rusiyeli sigorta tek acele muracaatlar olsa, çalışa, devamlı hastalıqlarnı tedaviylemek içün ve belgilengen ameliyatlarnı keçirmek içün öz cebiñden para bermeli.
İşte bu, bedava tibbiyetniñ diger tarafı: «hayriye fondlarını» yasaq ettiler. Amma, endi bir qaç yıl devamında ekimlerge tek aylıqlar berip, diger masraflarnı şu fondlar vastasınen qapata ediler. Endiden soñ, kendi odalarnı öz parasına tamir etmeknen beraber, ekimler daa kerekli kâğıt, aletlerge de para ayırmalılar.
Rusiye ediye etken añlaşılmağan donatmalarnı, ekimlerniñ aylıqlarını iqtisad etip, satın alınğanını dep aytalar. Onıñ içün de, biraz köterilgen maaşlar masraflarnı qapatmaylar. Bazı tibbiyet hadimleri: «Nasıl yaşaycaqmız», dep şikâyet etip başladılar.
Soyumız aydavcı olıp çalışa. Yolculardan biri, qartana, birinci künleri ğururnen georgiy şeritini köksüne asıp yüre edi. Yaqında şeritni çıqarğan. Aydavcı dayanamay: «Qartana ne oldı ya?», - dep soradı. Köküs keçirip: «Böyle olacağını kim tüşüngen… Nefaqamız yetmey, er şey paalaşa, hususan ilâclar…Yazıq, amma…». Salondaki laqırdılarğa köre, diger yolcular da aynı fikirdeler. Qartanalar Ruusiyede ölmekni endi tüşünmeyler, ğaliba!
Rusiyeden kelgen musafirlerniñ keyfini bozmamaq içün, Qırım şifahanelerniñ birinde baş ekim ukrain tilinde laqırdı etmege yasaq etti. Hadimleri, Kiyevden anasınıñ kelüvi dört köznen bekleyler. O, tek ukrainca laf ete. «Qırımsiziñkimi»? Keliñiz, anadan sorayıq!
Qırımda «üç renkli» bayraqlar modtan çıqqan vaqıtta, tanış qadın, quyumcılıq tükânlarında ukrain bayrağını asacaq olğan aqayını zornen toqtatıp oldı. Olar, ise, «banderovetsler» degiller. «Qırımsiziñki» qırımlılarnıñ vatanperverligini uyata.
Elzara Beşuyli, Qırım sakini
«Bloglar» rubrikasında bildirilgen tüşünceler müelliflerniñ noqtai nazarını bildirip, muarririyetnen aynı olmaması mümkün