«Yer yoq, ilâc yoq»: qırımlılar epidemiya aqqında ne ayta ve beklegen yardımları ne

Noyabrniñ 10-nda Qırımnıñ Rusiye akimiyeti 207 koronavirus hastasını qayd etti. Yerli Rospotrebnadzor idaresiniñ yolbaşçısı Natalya Penkovskaya vefat etkenlerniñ sayısı arta, dep bildirdi: onıñ malümatına köre, soñki eki aftada 49 ölüm qayd etildi, 50-den 64 yaşına qadar insanlarda vefat sayısı arttı.

Rusiye kontrolindeki Qırım sağlıq naziri Aleksandr Ostapenkonıñ «Krım 24» telekanalına bildirgenine köre, umumen Qırım hastahanelerinde koronavirus hastaları içün tahminen 200 yer qaldı ve ilâclar bar. Faqat qırımlılar içtimaiy ağlarda em hastahanede qalmaq imkânsız olğanını, em ilâc qıtlığını şikâyet ete. Aynı vaqıtta Ukraina aq qorçalayıcıları Rusiyeniñ resmiy COVID-19 statistikasından şübhelene, Ukraina akimiyeti ise qırımlılarğa yardım teklif ete. Yarımadadaki vaziyet ne qadar zor ve Ukraina nasıl yardım ete bile, Qırım.Aqiqat Radiosınıñ yayınında aytıldı.

Qırımlı Mayye Bekirovanıñ (adı telükesizlik maqsadınen deñiştirildi) Qırım.Aqiqatqa tarif etkenine köre, COVID-19 ile hastahanege yatmaq pek qıyın, evde tedaviylenmek içün ilâc tapmaq da zor.

– Sentâbr ayında anamnen koronavirusqa oğradıq. Başta suvuqlandıq dedik, amma soñra kompyuter tomografiyasını yaptırıp, pnevmoniya olğanını kördik. Anamnıñ yaşı 70-ke yaqınlaşa, aqcigerleriniñ 50%-ı zarar kördi, menimki – 25%. Tanışlarımız sayesinde bir odada qaldıq – soyumız hastahanede çalışa edi. Anam ağır alda edi, amma dayandıq, ekimlerge minnetdarım. Biz hastahaneden çıqqanda hasta sayısı tez artıp başladı. Şimdi vefat etkenler çoq, esli-başlı insanlar vefat ete. Evde tedaviylengen çoq insan bar, çünki hastahanede qalmaq imkânsız, Aqmescitte yer tapıp olamazsıñ. Pnevmoniya içün ilâc yoq. Alım ağırlaştı, ekim ap şeklinde «Metipred» yazdı, amma onı tapıp olamay edim. Soñki şişeni şeer çetindeki aphanede taptım.

Mayye Bekirovanıñ qayd etkenine köre, qırımlılar ilâc aqqında bir-birinden içtimaiy ağlarda soray ve hastalıqtan soñ qalğan ilâclarnı paylaşa.

– Başqaları içün ilâc qıdırğan göñülli qırımtatar qızlarını şahsen bilem, bir Qırım gazetası ise olarnı para qazanğanlarında qabaatladı. Bu birine yardım ete bilecek soñki yipçik edi – amma qızlarğa iftira atqanlar. Bu imkân da yoq oldı.

Qırımlı İrina tolu adını aytmayıp, nasıl tedaviylengenini Qırım.Aqiqat muarririyetine yazdı:

«Bağçasaray rayonı yüksek covid seviyeli üçke kire. Amma bizde «er şey güzel». Sualler cevapsız. Ekimlerge yazıq. Sentâbrniñ soñunda büyük qızım sınıfta covid oldı, keskin nefes virus yuqunçı dedim, yüksek sıcaq üç kün edi. Soñra kencem hastalandı. Mektepte memuriyet başlanğıç ve orta sınıflarda qayd etilgen kovid hastaları aqqında haber etmegeni içün balalarnıñ faal hastalanğanını ve yuqunç keçirgenini bilmey edi. Qızlardan soñ men ve anam hastalandıq. Bir qaç kün 39 derece yüksek sıcaq oldı, alımız yoq, yürek bulanuvı. Poliklinikke muracaat ettik (nasıl barıp olsaq), ekim kelmeycek, hastahanege keliñiz, degenler. Amma evde oturıp, ekimni beklemek degen qaide bar. Yerli hastahane terapevtlerini kovid hastahanelerine çalışmağa yollağanlar, olarnıñ yerine genç qıznı yollağanlar, intern olğanını tüşünem».

İrinanıñ aytqanına köre, oña ve anasına antibiotik berildi, aqciger rentgeni hastalıq başlağan 12 künden soñ istediler:

«Anda ise eki taraflı pnevmoniya. Bizge ine urğan ve anama tamçılıq taqqan emşireni özümiz taptıq. Hastalıq başlağan 10 künden soñ test yaptırdıq. Ve 10 künden soñ menfiy netice keldi. «Eki taraflı pnevmoniya olğanda testim nasıl menfiy oldı?» degen sualime ekim şöyle cevap berdi: «Saçma, kovid olğanıñız belli». Bedava bir ilâc yoq. Kimse, ebet, bir şey yazmadı. Anam 60 yaşında olğanı içün qasevetlendim, hastahanege alıp ketsemmi dep tüşündim. Tutuvları oldı, nefes alması zorlaştı. Amma kimse bir yerge alıp ketmey, yer yoq da. İngalâtsiyalarnen tedaviylendik, çoq şükür, imkânımız bar edi. Söz sırası, ekim qız maña Sağlıq nazirliginiñ Dünya sağlıq teşkilâtınıñ tevsiyelerinen lâğu etken ilâclarını yazdı. Kene yahşı, olar aphanede yoq. Hastalanğanda izolâtsiyağa kettik. Balamnıñ ev tasilini temin ettim, ebet. Sınıf tek bundan soñ bir aftağa karantinge qapatıldı».

Ukraina Yuqarı Radasınıñ insan aqları vekâletlisi Lüdmila Denisova qayd etti ki, Qırım Rusiye akimiyetiniñ resmiy statistikası qırımlılarnıñ aytqanlarına zıt kele.

– Birinciden, memuriy sıñırnı keçken insanlardan haber alamız, vekillerim Hersonda çalışa. İnsanlarnıñ aytqanına köre, eki taraflı aqciger yanğısı olğanda test yapılmasını istemeyler, ya da COVID-19 diagnozını qoymaylar. Pnevmoniyadan tedaviyleyler. Şunıñ içün Qırımnıñ statistik malümatı aqqında aytmaq pek zor: olarnı isbatlamağa ya da red etmege imkânımız yoq. «Acele» yardım kelse – bu da az ola – hastalar 5-6 saat devamında hastahanelerge alıp ketirile, qayda qaldırılacaqlarını bilmeyler. Qırımlılar üzerinde «Sputnik» Rusiye aşısı test etile: bizim malümatımızğa köre, 42 doza ketirildi, ve Aqmescitteki «acele yardım» yuqunç bölüginiñ 37 ekimi aşılandı. Neticesi daa belli degil, amma uquq qoruyıcı organlarınıñ hadimleri ve arbiylerniñ aşılanması planlaştırıla.

Lüdmila Denisova, monitoring malümatına köre, Qırım aphanelerinde COVID-19 tedaviylevinde qullanılğan ilâclar yetmey, ve qırımlılar olarnı esas Ukrainadaki soy-soplardan sıq-sıq sımarış ete, dep bildire.

– Yarımadada menden ilâc istegen tuvğanlarım bar. Qırımda esas Ukrainağa tedaviylenmege ya da ilâc almağa kelmege istegen çoq Ukraian vatandaşı bar, amma Rusiye qaidelerine köre, tek bir kere yarımadadan çıqıp kirmege çareleri bar. İşğalci akimiyet qırımlılarnıñ areket serbestligi aqlarını böyle boza. Mence, Qızıl haçnen laf etmek kerek, gumanitar yardım kösterip, qırımlılarnı ilâclarnen temin etsinler. Bundan ğayrı, Ukraina kontrol etken topraqlarında vatandaşlarına yardım etmeli, qırımlılar bu olarnıñ tuvğan evi olğanını añlamalı.

Ukraina baş nazir muavini, Ukrainanıñ vaqtınca işğal etilgen topraqlarınıñ reintegratsiya meseleleri naziri Oleksiy Reznikovnıñ noyabrniñ 7-nde Azatlıq Radiosına bergen intervyüsında bildirgenine köre, Ukraina akimiyeti Qırımnıñ memuriy sıñırında aphane noqtaları olacaq gumanitar lagerlerini açmağa azır.

Muavini İgor Yaremenko, müessise qırımlılarğa yardım etmek içün köstergen ğayretleri aqqında tarif ete.

– Yılnıñ soñuna qadar «Çonğarda» yañı hızmet merkeziniñ açılışı planlaştırıla, anda da aphane noqtaları olacaq. Birinciden informatsion ceetten yardım etmege ve işğal etilgen topraqlarnıñ sakinlerine maska taqmaq ve mesafe qorumaq kibi esas şeylerni añlatmağa tırışamız. Qırımdaki vaziyetni diqqatnen taqip etip, gumanitar yükler yarımadağa yollanılsın dep, bir sıra halqara teşkilâtnen mesleat keçirdik. Ne yazıq ki, Rusiye tarafı olarnı ketirmege izin bermey. Menim malümatıma köre, Qırımğa qıymet kesecek missiyanı kirsetmek içün ve yarımada sakinleriniñ ihtiyaclarını bilmek içün bu teşkilâtlar Rusiyenen de mesleatlar keçirdi. Faqat rusiyeliler er şeyden vazgeçe – ealiniñ kelecegi olarnı qasevetlendirmey, ğaliba.

İgor Yaremenkonıñ malümatına köre, ekimlerniñ yardımı aqqında aytsaq, bazı qırımlılar Ukraina ekimlerinen añlaşıp, uzaqtan mesleat ala. Qırımtatar Milliy Meclisi de qırımlılar içün ilâc toplap başladı. Qırımtatar resurs merkeziniñ idare reisi ve Meclis azası Eskender Bariyev semereli yardım içün ekim mesleatlarını teşkil etmek müim olğanını tüşüne.

– Dünya qırımtatar kongressinen beraber Qırımdaki semetdeşlerimizge yardım etmek içün para ve ilâc toplamağa başlaymız. Elimizden kelgeni qadar bu yardımnı işğal etilgen topraqqa berecekmiz. Anda tek ilâc yetmey – Rusiye ilâcları keyfiyetsizdir. Bundan ğayrı, esas Ukrainadaki ve Qırımdaki tedaviylev protokolları farqlı. Anda küçlü antibiotik ve büyük gormon ilâcları berile, bizde ise daa çoq vitamin, virus ile küreş ilâcları berile, gormonlar pek az. Şunıñ içün ekimlerimizniñ, hususan qırımlı ekimlerniñ, daa çoq mesleat bermesi pek müim. Yarımadada muracaat etecek ekim yoq.

Eskender Bariyev, Rusiye sıñırcıları işğal etilgen Qırımğa ketken ilâc yüklerini tutıp ala, dep şikâyet ete. Onıñ aytqanına köre, şimdi Meclis ve Dünya qırımtatar kongressi ilâclarnı daa telükesiz alıp ketüv yollarını tapmağa, em COVID-19 hastalarını ve bu hastalıqtan vefat etkenlerni alternativ sayuv sistemasını yapmağa tırışalar.

(Metinni Vladislav Lentsev azırladı)

Daa evel 2019-nCoV olaraq belli SARS-CoV-2 koronavirusı Qıtayda keçken yılnıñ soñunda qayd etildi.

O, COVID-19 hastalığınıñ sebebi oldı. Hastalıq yengil keçe bile, bazı insanlarda suvuqlanuv ve gripp alâmetleri, yüksek sıcaq ve öksürüv körüne bile. Bu ölüm sebebi ola bilgen pnevmoniyağa keçmesi mümkün. Hastalarnıñ ekseriyeti tüzele; çoqusı allarda immunitet sisteması zayıf olğan insanlar, hususan qartlar vefat ete.

2020 senesi martnıñ 11-nde Dünya sağlıq teşkilâtı yañı koronavirus sebebinden başlağan hastalıq qırğınlığını pandemiya olaraq tanıdı.