Aqmescittniñ Rusiye akimiyeti 1999 senesi Sovetskaya meydanında qırımtatar ve ukrayin faalleri tarafından Sovet dissidenti, general-mayor Petr Ğrıgorenkoğa qoyulğan eykelni yıqtılar. Uquq qoruyıcı Petro Ğrığorenko, ŞSCB devrindeki ukrayin ve qırımtatar milliy areketleriniñ efsaneviy şahsiyeti edi. Qırım paytahtınıñ merkezinde turğan abidesi ise, 15 yıl devamında, Rusiyeniñ Qırım işğalinden evel, Ukrayina tarafdarları teşkilâtlarınıñ çeşit tedbirleri keçirilgen yer edi.
Kelecekteki general ve uquq qoruyıcı Petro Ğrığorenko 1907 senesi oktâbrniñ 16-nda Zaporojjâ vilâyetiniñ Primorsk rayonındaki Borisovka köyünde köylü qorantasında dünyağa keldi. 1934 senesi Moskvadaki Arbiy-müendislik akademiyasını, 1939 senesi ise ŞSCB Baş ştabınıñ Akademiyasını bitirip, tez arbiy karyerasını yaptı. Ğrıgorenko cenkni Uzaq Şarqta 18-inci ayrı atıcı brigadasınıñ komandanı olaraq qarşıladı. 1943 senesi dekabr ayından başlap o, 10-ncı gvardiya ordusınıñ ştab yolbaşçısınıñ muavini vazifesinde sovet-german cebesinde edi (2-nci Baltıq cebesi). 1944 senesiniñ avgust ayında onı Dörtünci ukrayin cebesiniñ 8-inci atıcı diviziyasınıñ ştab başı olaraq tayinlediler. Karpatlarda uruşlarda iştirak etti, 1945 senesi fevral ayında polkovnik unvanını aldı.
Cenkten soñ Petro Ğrığorenko Frunze adına Arbiy akademiyasında çalışa, 1949 senesi arbiy ilimler namzeti ola. Siyasiy kerginlik yıllarında o, Sovet Birliginde siyasiy qurumnıñ demokratikleşüvi meselelerinen oğraşa. 1961 senesi ise general-mayor Petro Ğrığorovıç Ğrığorenko Frunze adına Arbiy akademiyasından siyasiy sebeplerden çıqarıldı. Bundan soñ onıñ dissidentlik devri başlana. 1964 senesi fevral ayında general Ğrığorenko apiske alındı, aynı şu yılnıñ aprelinde ceza olaraq Leningrad psihiatrik hastahanesine yerleştirildi, anda bir yılğa yaqın tutuldı.
Petro Ğrığorenkonıñ qırımtatar milliy areketinen yaqınlaşuvı 1968 senesi oldı. O, 1944 senesi mayıs ayında Stalin rejimi tarafından RSFSR ve Orta Asiya cumhuriyetlerine sürgün etilgen qırımtatar halqınıñ reabilitatsiyasına qol tutqan edi. O, Samizdatta yayınlağan maqalelerinde sürgünlik cinayeti qırımtatar halqına qarşı genotsid olğanını isbatlay edi.
1969 senesi mayıs ayında Ğrığorenko Taşkentke qırımtatar milliy areketiniñ on faaliniñ mahkeme esnasına uçıp keldi, amma biraz vaqıt keçken soñ kene apiske alındı. Bir yıldan soñ, 1970 senesi mayıs ayında, Potro Ğrığorenko kene Çernâhov psihiatrik hastahanesinde buluna, onı tek 1974 senesi bütün dünyada narazılıq kampaniyasınıñ basqısı altında azat ettiler.
1977 senesi noyabr ayında Ğrığorenko ameliyat içün apayınen beraber ABD vizasını ala bildi. 1978 senesi fevral ayında general-dissident sovet vatandaşlığından ve ŞSCB-ne qaytmaq aqqından marum etildi.
O, lagerler ve psihiatrik hastahanelernen tolu bir memleketke qaytmaq istey edi, o, vatanını seve ediMustafa Cemilev
Qırımtatar halqınıñ milliy lideri Mustafa Cemilev Ğrığorenko ayatınıñ şu devirinden bir vaqianı hatırladı: "1978 senesi, zonadan azat etilgen soñ, men ABD-deki soylarımnen telefonda laf ettim. Soñra telefonnı Petroğa berdiler. Ğrığorenko, psihiatrik hastahaneden çıqqan soñ, oña ameliyat içün Amerikağa ketmege izin berilgenini ikâye etti. Çıqmazdan evel o, keri qayta bilecegine dair KGBden kefalet aldı. Amma olarnıñ kefaleti belli... oña yarım yıl izin berilse de, eki aydan soñ onı sovet vatandaşlığından marum etüv qararı çıqarıldı. Men ilk sefer bu büyük, cesür adamnıñ ağlağanını eşittim. "Mustafa, bir şey yap" dedi o maña. O, lagerler ve psihiatrik hastahanelernen tolu bir memleketke qaytmaq istey edi, ve, ğaliba, mında onı kene apishane bekley edi, amma o, vatanını seve edi. Elbette, onı qaytarmaq içün narazılıq bildirüvleri, muracaatlar yazdıq, amma bir netice olmadı"...
Qırımtatar halqınıñ hatırasında general Petro Ğrığorenko qorqusız qoruyıcısı olaraq qaldı. 1980 seneleriniñ soñunda - 1990 seneleriniñ başında qırımtatarlar Qırımğa kütleviy şekilde qaytqan vaqıtta, toplu yaşağan qasabalarda bir çoq soqaq onıñ adını taşıy edi.
General ve dissident Petro Ğrığorenkonıñ Sovetskaya meydanındaki abidesi 1999 senesi Qırımtatar Milliy Meclisiniñ teşebbüsi ile ve Qırım ve Aqmescit akimiyetinen uzun muzakerelerden ve qarşılıqlardan soñ Ukrayina Halq Areketiniñ yardımı ile açıldı.
Abideniñ yıqıluvı aqqında Qırımtatar Milliy Meclisi reisiniñ muavini İlmi Ümerov bildirdi.
Ümerovnıñ qayd etkenine köre, general Petro Ğrığorenkoğa abideniñ yıqıluvı aqqında mayısnıñ 27-nde oña işğal etilgen Qırımda yaşağan tanışı ikâye etken.
"Onı, büyük ihtimal ile, mayısnıñ 18-nde alıp kettiler. O, pek körüngen yerde degil edi, ve insanlar onı körmey bile ediler. Belki de, anda er kes "akimiyet tarafından o qadar qorqutılğan ki, insanlar bir şey aytmaqtan bile qorqalar", — dep ayttı Meclis reisiniñ muavini.
İlmi Ümerov, Qırımda Rusiye akimiyeti ukrayin mirası ile qırımtatarlardan daa sert küreşe, dep qayd etti.
"Olarnı er şey raatsızlay: ukrayin mektepleri, ukrayin sınıfları, ukrayin tili, mında ise bir general... Olar qırımtatarlardan da beter ukrayinlikni yoq eteler. Ukrayin mektepleri bütünley yoq oldı, qırımtatar mektepleri saqlanıp qaldı, amma başqa şeklinde. Qırımnıñ işğalinden evel bu mektepler qırımtatar tilinde oqutılğan mektepler edi, şimdi ise bu mektepler qırımtatarlar içün, olar rus tilinde oqutıla, qırımtatar tilinde mektepler yoq", — dep ayttı o.
Ukrayinağa qarşı cenk Qırımnıñ rusiyeli akimiyetine tek iç, şu cümleden etnik milliy siyasetini sertleştirmege degil de, yarımadanıñ eski medeniy landşaftını radikal şekilde deñiştirmege de zorlay.
Roskomnadzor Qırım.Aqiqat saytını blok etti. Qırım.Aqiqatnı küzgü saytı vastasınen oqumaq mümkün: https://krymrcriywdcchs.azureedge.net. Esas adise-vaqialarnı Qırım.Aqiqatnıñ Telegram ve İnstagram saifelerinden taqip etiñiz.
Qırımnıñ Rusiye tarafından işğal etilüvi
2014 senesi fevral ayında Qırımda işaretsiz urbada silâlı insanlar peyda oldı. Olar Qırım Yuqarı Şurası, Aqmescit ava limanı, Keriç parom keçiti, diger strategik obyektlerni zapt etip, Ukraina ordusınıñ areketlerini blok etken edi. Rusiye akimiyeti bu insanlarnıñ Rusiye ordusınıñ arbiyleri olğanını başta inkâr etken edi. Daa soñra Rusiye prezidenti Vladimir Putin bular Rusiye arbiyleri olğanını tanıdı.
2014 senesi martnıñ 16-nda Qırım ve Aqyarda yarımada statusınen bağlı dünyada tanılmağan «referendum» olıp keçti, onıñ neticesinde Rusiye Qırımnı öz terkibine aldı. Ukraina, Avropa Birligi, ABD «referendumdaki» rey neticelerini tanımadı. Rusiye prezidenti Vladimir Putin martnıñ 18-nde Qırımnıñ Rusiyege «qoşulğanını» ilân etti.
Halqara teşkilâtlar, Qırımnıñ işğali ve ilhaqını qanunsız tanıp, Rusiyeniñ areketlerini takbih ettiler. Ğarp devletleri bir sıra iqtisadiy sanktsiyalarnı qullandı. Rusiye, yarımadanı işğal etkenini inkâr etip, buña «tarihiy adaletniñ tiklenmesi», dey. Ukrainanıñ Yuqarı Radası 2014 senesi fevralniñ 20-ni, Rusiye tarafından Qırım ve Aqyarnıñ muvaqqat işğali başlağan künü olaraq resmen ilân etti.
