Link açıqlığı

Saatnıñ esas haberi

Ukrainler ve qırımtatarlar qaviy bağlıdırlar: atta «maydan» sözü türkiy tilinden alınğan


Qırımtatar bayraq künü, Kyiv, Ukraina, 2017 s.
Qırımtatar bayraq künü, Kyiv, Ukraina, 2017 s.

Qırımtatarlar rus propagandasınıñ bir halqnıñ barlığını nasıl inkâr ete bilecegini yahşı bileler. O, onıñ aqqında er angi bir söznü sile. Böylece, 1944 senesi sürgünlikten soñ qırımtatarlar 50 yılğa sovet tarihçılığından yoq oldı. Bundan ğayrı, olarğa satqınlar lağabı taqıldı. Atta kündelik yaşayışta da tarihiy afızanıñ qattı tsenzurası bar edi. Sovet ükümeti qırımtatarlarğa deñiz aqqında türküler yırlamağa yasaq etti, çünki bu, öz Vatanlarına, Qırımğa qaytmaq istekke sebep ola bilir edi.

Bir kere Mustafa Cemilev, o, Vatanı aqqında tesadüfen, gece aşhanede ana-babasınıñ gizli subetinden bilgenni aytıp bergen edi. Tasavur etiñiz, ŞSCB ögünde qorqu ne qadar küçlü edi ki, olar balaları ile yarımada aqqında laf etmege bile istemey ediler!

Kene de zalımlıqqa qarşı yahşı mudafaa bilgidir. Buña köre, qırımtatarlar ve ukrainle bir-biri aqqında daa çoq bilmeliler

Kene de zalımlıqqa qarşı yahşı mudafaa bilgidir. Buña köre, qırımtatarlar ve ukrainle bir-biri aqqında daa çoq bilmeliler. Bizim uzun ortaq tarihımız ve yalıñız beraberlikte al etip olacağımız bir çoq zemaneviy telükelerimiz bar.

2019 senesi Stenford universitetindeki çıqışımda men qırımtatar kimliginiñ şekillenmesi amilleri ve onıñ ukrain identikligi ile tesirleşmesi aqqında aytıp bergen edim. Olar nedirler? Kimligimizniñ eñ ağır, amma müim kesişme noqtalarından bazıları tilni yoq etüv, topraq aqqından marum etüv, medeniyetniñ yasağı ve mecburiy köçürmedir. Bu, Qırımnıñ ilhaqı bizim içün neden kerçek faciağa çevirilmesiniñ cevaplarından birdir.

Amma halqlarımıznı birleştirgen yalıñız qayğı ve ğayıp degildir. Ukrainler ve qırımtatarlar arasında evel-ezelden ticaret alâqaları bar edi. Asırlar boyu devam etken ticaret yollardan başqa iç bir şey halqlarnıñ birligine delâlet ete bilemez. Medeniy alâqalar aqqında da unutmamaq kerek. Mında biz bir-birimizniñ yaşayışına ve ananelerine teren qarşılıqlı tesirleşme köremiz. Ahır-soñu “maydan” sözü türkiy tilden alınğan.

Yalıñız tarihqa insan ayatı prizmasından baqıp belli bir adiselerni kerçekten añlamaq mümkün

Garvard universitetinde oquğanda kursdaşlarıma daima Qırımdaki vaziyet aqqında aytıp bere edim. Olar añlap, sabırlar tiley ediler. Amma meseleniñ terenligini eñ çoq bunı öz ailemniñ nümünesinde aytıp bergenimde añladılar: sürgünlik aqqında, yarımadağa qatmaq yasağı aqqında, deñiz aqqında türkülerge qoyulğan tsenzura aqqında aytıp berdim! Yalıñız tarihqa insan ayatı prizmasından baqıp belli bir adiselerni kerçekten añlamaq mümkün.

Böylece, öz vaqtında Nyü Yorktaki ukrain müzeyinde “Sürgünlik yüzleri” leyhası peyda oldı. Sergide 1944 senesiniñ sürgünligini körip keçirgen qart insanlarnıñ resimleri ve ikâyeleri taqdim etilgen edi. Böyle yanaşma bizim içün pek müimdir.

Воспоминания выживших. Крымские татары о пережитой депортации (видео)
Bekleñiz, lütfen

No media source currently available

0:00 0:03:07 0:00

Qırımtatar tarihınıñ içinden keçken narrativlerden biri qurbandır. Yazıq ki, bizim taqdirimiz çoq qıyınlıq ve azap kördi. Amma şimdi biz qırımtatar tarihınıñ çoq taraflığını köstermege isteymiz. Mında esas yönelişlerden biri medeniyet olmalı. 2014 senesi Qırımda doğğan balalar bu sene 2-nci sınıfqa kettiler, işgalniñ başında 10 yaşında olğan balalar ise bu sene mektepni bitirdiler. Olar ukrain ve qırımtatar medeniyeti ve tarihı ne olğanını bilmeyip yaşaylar. Olar onı ögrenmeyler. Devletimiz gumanitar yönelişnke daa çoq diqqat etmeli, Qırımdan talebelerniñ Ukraina univeritetlerine qabulı içün kirüv şaraitini yaratmalı dep sayam. Anda qalğan balalar özlerini işğal etilgen yarımadaıñ reineleri kibi is etmemeliler.

Qırımda qalmaq istegenler bar, andan ketmege istegenler de. İç birsini ayıplamaq kerek degil

Qırımda qalmaq istegenler bar, andan ketmege istegenler de. İç birsini ayıplamaq kerek degil. Bunı Rusiye propagandası yapa. Şunıñ içün, keliñiz, olarğa yüz bermeyik. Er bir insan öz seçimini özü yapa. Eñ müimi, Qırımnı öz göñlünde qorçalamaq. Kyivniñ tışında yaşağan ana-babamı er sefer ziyaret etkenimde özümi yarımadada kibi is etem. Olar, Qırımnıñ bir parçasını qalbimizde taşıganımız içün böyle, deyler.

Hayallarımdaki Qırım, qırımtatar halqınıñ liderlerinden biri Noman Çelebicihannıñ ümüt beslegen yerdir. O, yarımadanıñ kelecegini şartlı olaraq İsviçre kibi körgenini ayta edi. Er bir halqnıñ inkişafı içün aynı imkânlar olmalı; anda bir qaç resmiy til olmalı. Bu ileriletici ğayeler içün bolşevikler Noman Çelebicihannı atıp öldürdiler ve cesedini Qara deñizge attılar. İnanam ki, bu qurbanlar nafile degil. Ğayret ile Qırımnı qaytarırmız ve mında öz hayallarımıznı ömürge keçirirmiz.

Ğayret ile Qırımnı qaytarırmız ve mında öz hayallarımıznı ömürge keçirirmiz.

Sevgil Musayeva, jurnalist, “Ukraina aqiqatı” onlayn neşriniñ baş muarriri (2014 senesinden), Garvard universitetinde 2019 senesi Nieman programmasınıñ mezunı. QırımSOS cemaat teşkilâtınıñ tesisçilerinden biri. 2011-2013 seneleri "Forbes Ukraina" mecmuasınıñ mühbiri edi.

Ukraina Medeniyet fondu, Ukraina institutı ve Qırım eviniñ destegi ile “El-Cheber" cemaat teşkilâtı tarafından ömürge keçirilgen Şlâh/Yol leyhası çerçivesinde “Qırım aqqında subetler” seriyasınıñ materialı. Keñiş mıqyaslı leyha qırımtatar medeniyetiniñ artefaktlarını toplay ve canlandıra, ukrain ve qırımtatarlarnıñ ortaq keçmişini meydanğa çıqara.

Qırımnıñ Rusiye tarafından işğal etilüvi

2014 senesi fevral ayında Qırımda işaretsiz urbada silâlı insanlar peyda oldı. Olar Qırım Yuqarı Şurası, Aqmescit ava limanı, Keriç parom keçiti, diger strategik obyektlerni zapt etip, Ukraina ordusınıñ areketlerini blok etken edi. Rusiye akimiyeti bu insanlarnıñ Rusiye ordusınıñ arbiyleri olğanını başta inkâr etken edi. Daa soñra Rusiye prezidenti Vladimir Putin bular Rusiye arbiyleri olğanını tanıdı.

2014 senesi martnıñ 16-nda Qırım ve Aqyarda yarımada statusınen bağlı dünyada tanılmağan «referendum» olıp keçti, onıñ neticesinde Rusiye Qırımnı öz terkibine aldı. Ukraina, Avropa Birligi, ABD «referendumdaki» rey neticelerini tanımadı. Rusiye prezidenti Vladimir Putin martnıñ 18-nde Qırımnıñ Rusiyege «qoşulğanını» ilân etti.

Halqara teşkilâtlar, Qırımnıñ işğali ve ilhaqını qanunsız tanıp, Rusiyeniñ areketlerini takbih ettiler. Ğarp devletleri bir sıra iqtisadiy sanktsiyalarnı qullandı. Rusiye, yarımadanı işğal etkenini inkâr etip, buña «tarihiy adaletniñ tiklenmesi», dey. Ukrainanıñ Yuqarı Radası 2014 senesi fevralniñ 20-ni, Rusiye tarafından Qırım ve Aqyarnıñ muvaqqat işğali başlağan künü olaraq resmen ilân etti.

XS
SM
MD
LG