Esas Ukrainanıñ sakinleri işğal etilgen Qırım ile naqliyat seferleriniñ yañıdan başlatıluvına qol tuta, amma yarımadağa suv berilüvi ve onıñ cenk yolunen qaytarıluvına qarşı çıqa. Bunı Kyiv-Moğıla akademiyasınıñ Siyasiy taliller mektebiniñ sımarışınen Info Sapiens ukrain agentligi mart ayında keçirgen içtimaiy sorav neticeleri köstere. Esas Ukrainanıñ farqlı regionlarınıñ biñlernen sakini cevap berdi.
Cevap bergenlerniñ 46%-ı Qırımğa avtobus ve tren yollamasına tolusınen ya da qısmen qoltuta, 22%-ı ise razı degil. Aynı vaqıtta 38%-ı işğal bitmekenine qadar yarımadağa suv berilüvine qol tuta, 17%-ı Donbas meselesinde Rusiye tarafından uzlaşuv şartınen buña razı, tahminen 16%-ı ise iqtisadiy kâr maqsadınen razı olğanını bildirdi. Bundan ğayrı, ukrain cevap bericileriniñ 38%-ından ziyadesi esas Ukraina Qırımnı cenk yolunen qaytaruv stsenariyini azırlamalı ve köz ögüne almalı fikrine razı degil, 23%-ı ise buña qısmen ya da tolusınen razı. Bu ve diger sorav neticeleri aqqında Qırım.Aqiqat Radiosınıñ yayınında aytıldı.
Ukraina prezidentiniñ Qırımdaki daimiy vekiliniñ sabıq muavini İzet Gdanovnıñ Qırım.Aqiqatqa bildirgen fikrine köre, cemaat isteklerine baqmadan, Kyiv yarımadağa naqliyat yollav ve suv berüv meselesinde eski qararlarına riayet etmeli.
Ukraina öz toprağını qaytarmaq içün er şey yapmalı, elbette, cenk olmamalıİzet Gdanov
– «Sluğa narodu» («Halq hızmetçisi») firqasınıñ temsilcilerinden işğal etilgen Qırım ile tren seferlerini yañıdan başlatmaq, suv bermek tekliflerini çoq eşittik. Bunı yapmağa mümkün degil, çünki böyle adımlar işğalci rejimge yardım ete. Ukraina öz toprağını qaytarmaq içün er şey yapmalı, elbette, cenk olmamalı. Rusiyege sanktsion basqını quvetleştirüv ceetinden lokomotiv olmalımız, amma şimdiki Ukraina akimiyeti Volodımır Zelenskıynıñ bir yıl devam etken prezidentligi devamında yañı sıñırlavlar kirsetüv aqqında bir qarar almadı. Elbette, ukrainalılarnıñ sualleri peyda ola bile: trenler Qırımğa ne içün yollanılmasın? Ya da uçaqlar? Vatandaşlarımızğa devlet siyaseti aqqında malümat berip olamasaq, öyle aytacaqlar.
İzet Gdanov, Ukraina akimiyetiniñ Qırım ve Herson vilâyetiniñ memuriy sıñırındaki kontrol-keçiş noqtalarınıñ abadanlaştırıluv kampaniyasına da qoltutatmay – onıñ fikirince, böyle etip olar tam devlet sıñırına oşap kete, bu ise Qırımnıñ işğalden qurtarıluvına yardım etmey. Ukraina akimiyetiniñ bu adımlarına Info Sapiens soravında cevap bergenlerniñ 46%-ından ziyadesi tolusınen ya da qısmen qol tuta, eki qat az kişi, cevap bergenlerniñ 21%-ı ise qarşı çıqa.
Ukraina akimiyeti Qırımnı cenk yolunen qaytaruv stsenariyini tamamen red etmemeli, dep tüşüne Qırımtatar Milliy Meclisiniñ reis muavini İlmi Umerov.
Cenk yolu da red etilmemeliİlmi Umerov
– Elbette, eñ çoq diplomatik stsenariy kelişe. Ortaqlarımıznen – ileri dünya memleketleri, halqara teşkilâtlarnen – çalışmalı, sanktsiyalarnıñ tesirli olması, Rusiyeni Qırımdan, Donetsk ve Lugansk vilâyetleriniñ qısımlarından vazgeçmesine zorlaması üzerinde çalışmalı. Faqat böyle variant çalışmasa ya da pek sozulsa, cenk yolu da red etilmemeli. Qırım olmasa, Ukraina da olmaz. Mence, işğal bitmesini beklemeyip, Ukraina Anayasasınıñ deñişmeleri qabul etilmeli ve Qırım statusı qırımtatar milliy-territorial muhtariyetine deñiştirilmeli. Memleketimizniñ öz toprağı oğrunda küreşi içün qoşma delilleri olacaq: tek sıñırlarımıznıñ ğayrıdan tiklenmesi aqqından degil, Qırımnıñ tamır halqınıñ aqları aqqında da aytacaqmız.
Info Sapiens soravında cevap bergen ukrainalılarnıñ çoqusı – 37%-ı – Qırımnı şimdiki Muhtar Cumhuriyet olaraq köre, ve tek 15%-ı qırımtatar milliy-territorial muhtariyeti variantına qol tuta. Bundan ğayrı, tedqiqat informatsion siyaset meselelerinen de bağlı: oña köre, ukrainalılar Qırım aqqında haberlerni daa çoq televideniyeden ala – cevap bergenlerniñ aman-aman yarısı böyle ayttı, internet ise reylerniñ dörtten birini alıp, ekinci yerde buluna. Cevap bergenlerni yarımadada Rusiyeniñ arbiy siyaseti, esas Ukrainanıñ Qırım siyaseti ve Qırımdaki siyasiy vaziyet meraqlandıra – 32%, 27% ve 23%. Cevap bergenlerniñ beşte biri Qırım meselesinen iç meraqlanmağanını ayttı, çoqusı – aman-aman 87%-ı – yarımada işğal altında qalğan Ukraina toprağı olağanından emin.
Ukrainanıñ tele ve radio yayınları Milliy şurasınıñ sabıq azası Serğiy Kostınskıy emin ki, Ukraina mediası Rusiye akimiyetiniñ yarımadanı esas Ukrainadan informatsion ceetten kesmek ıntıluvlarına qarşılıq köstere bile.
Er angi ayın-oyun ve doğru olmağan şeyler Ukraina kütleviy haber vastalarınıñ itibarı içün problem çıqaraSerğiy Kostınskıy
– Eñ büyük problem, elbette, jurnalistlerimizniñ işğal etilgen topraqta serbest çalışıp olamağanı ola. Kütleviy haber vastalarınıñ hadimlerine anda basqı yapıla, aqları bozula. Mustaqil media yarımadadaki vaziyetni tarafsız aydınlatmasın dep, işğalci akimiyet malümat qıtlığını yapmağa tırışa. Şunıñ içün hususan qırımlılarnen olğan bağlarımızda aktual problemlerni aydınlatuv ve kerçek malümatnı yetkizüv ola. Er angi ayın-oyun ve doğru olmağan şeyler Ukraina kütleviy haber vastalarınıñ itibarı içün problem çıqara, hususan insanlar olarğa tarif etilgeninden farqlı bir vaziyet körse. Esas Ukraina sakinlerini aytsaq, Qırım mevzusınen meraqlı olmağanlarını añlamaq mümkün: olar öz problemlerinen qasevetlene. Tolu informatsion siyaseti keçirse ediler, fayız daa az olur edi, mence.
Serğiy Kostınskıynıñ fikirince, eki taraflama haberdar etüv vazifelerini tek cemaat ve devlet yayıncıları degil, şahsiy kütleviy haber vastaları da öz boynuna ala bile.
– Tedqiqatlarımızğa köre, soñki yılları milliy telekanallarnıñ yayınlarında Qırım ve Donbas aqqında malümat pek az edi: Donbasnen bağlı bir qaç fayız, Qırımnen bağlı malümat 1%-dan da az. Ukrainalılarğa yarımadada olğanlarnı, Ukraina vatandaşlarınıñ aqları anda nasıl bozulğanını, Rusiyeniñ Qırımnen yapqanlarını bildirmeseñiz, ebet, insanlarnıñ bu malümatqa ihtiyacı olmaycaq.
Kyiv-Moğıla akademiyası Siyasiy taliller mektebiniñ müdir muavini Anton Suslov, yañı içtimaiy sorav Qırım meselesiniñ Ukraina kütleviy haber vastalarında muzakere etilmesine yardım etecek, dep ümüt ete.
Ukraina ealisiniñ beşte biri yarımadada olıp keçkenlernen meraqlanmağanını körmek menim içün şaşırtıcı oldıAnton Suslov
– Mektebimizniñ mevzularından biri Qırım meselesi ola. Ukraina ealisiniñ beşte biri yarımadada olıp keçkenlernen meraqlanmağanını körmek menim içün şaşırtıcı oldı. Bu bayağı menfiy, amma, diger taraftan, aydınlatılğan statistikağa köre tahmin etilgen bir netice ola. Ukraina kütleviy haber vastalarınıñ Qırımdaki adise-vaqialarğa az diqqat ayırğanına emiyet berilse, soravımıznıñ maqsadlarından biri – bu mevzunı memleketniñ informatsion boşluğında aydınlatmaqtır. Diger neticelerni aytsaq, Qırım ile naqliyat seferleri problemi boyunca regional bölünüvge diqqatnı celp etmege ister edim: cevap bergenlerniñ 46%-ı bu ğayege qol tutsa, memleketniñ cenübi ve şarqında bu 56% ve 61% ola. Biz bunı beklemedim, amma köçip kelmege mecbur olğanlar çoq olsa, olarnıñ yarımadağa qolay barmaq istegi añlaşıla.
Anton Suslovnıñ fikirince, cevap bergenlerniñ Qırımnıñ cenk yolunen qaytarılmasını istemegeni ukrainalılarnıñ Ukraina şarqında zıddiyetniñ kerginleşmesi ve devam etken çatışmalarda qurban sayısınıñ artmasını istemegeninen bağlı ola bile.
(Metinni Vladislav Lentsev azırladı)
