«Qırım inciri» – aynı adnı taşığan edebiyat yarışınıñ işleri esasında toplanğan ukrain-qırımtatar cıyıntığıdır. Qırımtatar ve ukrain tillerinde yazılğan zemaneviy eserlerni toplağan soñki yıllarnıñ aman-aman yekâne neşiridir.
«Qırım inciri» yarışında toplanğan işler arasında qırımtatar bala edebiyatı da bar. Onıñ problemleri aqqında Qırım.Aqiqat Radiosınıñ yayınında alıp barıcı Sergey Mokruşin edebiyatşınas, «Qırım inciri» yarışınıñ jüri azası Cemile Suleymanovanen laf etti.
– Cemile, qırımtatar bala edebiyatınıñ vaziyeti nasıl?
– Zor ve meraqlı bir vaqıt. Balalar içün yazğan yañı-yañı müelliflerimiz bar, tek şiir degil, nesir ve daa ciddiy eserler yazalar – masal ya da fantastik ikâyelerni. Qayd etmeli ki, sürgünlik ve Qırımğa qaytuv devriniñ qırımtatar bala edebiyatı isteksiz olsa da sovet üslübinde inkişaf etti – yani didaktik, ögretici edi, mektepten evelki ve 10 yaşqa qadar balalar içün edi. Şimdi, ne yazıq ki, gençler içün edebiyatnen maqtanıp olamaymız: o qadar meraqlı nesriy eserlerimiz yoq, amma er şey deñişe.
– Angi müelliflerni qayd eter ediñiz?
Şimdi eñ esası – gençlerni qaplap almaqtır, bu yaş tamamen boş
– Sürgünlik ve avdet devrinde Bilâl Mambet, acayip şiirleri ve masallarınen klassigimiz Ervin Umerov, Ayşe Kokiyeva, Naciye Ametova, Yunus Kandımov, Reşid Memiş – pek meraqlı bala şairi. Bu altın bir fond, çünki müellifler qırımtatar tilini ana tili olaraq bile edi. Yañı bala edebiyatında mühteşem tili olğan ve bala psihologiyasını is etken Elmaz Bahşışnı qayd eter edim. Liliya Muratova, Susanna Cemileva, Safet Seydamet, Mayye Safet de qayd etilmeli. Bazıları, ne yazıq ki, daa çoq rusça yaza, amma kene de istiqbali olğan müellifler ola. Şimdi eñ esası – gençlerni qaplap almaqtır, bu yaş tamamen boş. Qırımğa qaytqan soñ oquyıcılarımıznı coydıq, olar ise ana tiline olğan meraqlarını coyğanlar. Bu boşluqnı toldurmağa tırışsaq, ana tili sevgisini balalıqtan aşlamağa çare bar.
– Bugünki balalar qırımtatar tilini yahşı bilelermi?
– Yüzde yetmişi 5-6 yaşına qadar bir şiirçik aytar, ne aqqında aytılğanını añlar, dep tüşünem. Amma 3-4-5-inci sınıftan başlap til coyula, tek turmuş seviyesinde qala. Qırımtatar tilinde oquycaq, baqacaq, diñleycek şeyleri yoq.
– Aktual adise-vaqialar, problemler sebebinden eserlerniñ mevzuatı deñişemi?
– Sürgünlik devrinde balalarnı problemlerden uzaq tutqanlar. Oquğan şeylerimiz tek vatan sevgisi, ananelerni saqlav edi ve ilâhre. Şimdi o vaqıt balalar kereginden ziyade qorçalandı dep tüşünem. Balalar içün yañı nesir ve şiiriyet aqqında aytsaq, olarnı çoq toplanğan problemlerni körmege ögretemiz dep aytıp olamayım, afsus ki. Buña az diqqat ayırıla.
– «Qırım inciri» edebiyat yarışıñızğa ne yollaylar? Qayda oqumaq mümkün?
– Em nesir, em şiiriyet bar. Liliya Muratova edebiyatımızda daa olmağan bir masal teklif etti. Bu müellif öz yalı boyu şivesinde yazıp bizim içün qıymetli ola. Elmaz Bahşış şiiirlerini yollay. Er ay çıqqan edebiyat mecmuamız bar olğanına pek quvanam, bir şeyler basıla, ve ana-babalar yañı edebiyatnı köre bile. Bütün bala edebiyatı toplanğan Qirim Junior elektron resursı da bar. Amma oquğanlar pek az, çünki ana-babalar bu meselege çoq diqqat ayırmay. Qırımnıñ zemaneviy mekteplerinde qırımtatar tilini ögrenüv problemleri bar, bugünki ana-babalar pek yaş, 25-35 yaşlarında, özleri tilni yahşı bilmeyler. Mektep bir çoq problemni çeze bile, dep tüşünem, amma terence dalmayıq,
– Kitaplar basıp çıqarılamı?
Er bir qırımtatar müellifi onıñ kitapları ana tilinde büyük nushada neşir etilmeycegini ve masrafları qarşılanmaycağını añlay
– Er bir qırımtatar müellifi onıñ kitapları ana tilinde büyük nushada neşir etilmeycegini ve masrafları qarşılanmaycağını añlay. Neşriyat olarnen çalışmağa istermi belli degil. Elbette, işbirligi yapqan küçük neşriyatlar bar. Esas Ukrainada kitap basıp çıqarmağa tırıştıq, amma maddiy taraftan pek qıyın.
– Belki, qırımtatar kitaplarını ukraincege ve aksine tercime etmek kerek?
– Şübhesiz. Tercimeler em edebiyatnı, em oquyıcılarnı zenginleştire. «Qırım incirinde» ayrı bir nominatsiya bar. Ukraina oquyıcısına teklif etecek şeyimiz bar, yüz yıl evelsi olğan klassikanı aytmayım, zemaneviy eserler bar. Acayip masal ve balladalar bar. Qırımtatar kitapları ukrain mektep programmasını zenginleştirip olur edi, dep tüşünem. Balalarnı halqımıznen tanıştırıp, balalıqtan başlap bu bağlarnı pekitmege mümkün olur edi.
(Metinni Vladislav Lentsev azırladı)
Sergey Mokruşin, Qırım.Aqiqat alıp barıcısı
