Qırımnı işğalden qurtaruv sammiti ne vaqıt olacaq? Rusiye vekilleri olacaqmı ve halqara ortaqolar onıñ keçirilüvine nasıl baqa? Ukraina Qırım mevzusını bütün dünyada aktual tutmaq içün ne yapa? Bu ve diger suallerniñ cevaplarını Qırım.Aqiqat Radiosınıñ yayınında alıp barıcı Aleksandr Laşçenkonen beraber Ukraina Tış işler naziriniñ birinci muavini Emine Ceppar qıdırdı.
– Emine, Ukrainanıñ Qırım meselesinde yapqanları ceetinden 2020 senesine nasıl qıymet kesesiñiz?
Küreşmege devam etemiz ve Qırımnen bağlı fikirlerimizni deñiştirmeymizEmine Ceppar
– Küreşmege devam etemiz ve Qırımnen bağlı fikirlerimizni deñiştirmeymiz. Sanktsiyalar ve siyasiy basqı qala. Birleşken Milletlerde Baş Assambleyanıñ eki mevzulı qararına muvafaqiyetli rey berüv keçirildi – işğal neticesinde askeriyleştirüv ve insan aqlarınıñ bozuluvı. Kelecek 2021 senesi Qırım mevzusını dünya toplulığınıñ daa büyük diqqatı seviyesine çıqaracaq faal fazağa keçemiz. Dekabrniñ 22-nde ilk sefer Zoom-konferentsiya formatında keçirilgen diplomatik müessise reberleriniñ, elçilerniñ, büyük toplaşuvında Ukraina prezidenti kelece yılnıñ prioritetleri arasında «Qırım platforması» teşebbüsini qayd etkeni meni quvandırdı.
– Bundan evel Ukraina Tış işler naziri Dmıtro Kuleba 2021 senesi mayıs ayında bu teşebbüs çerçivesinde birinci halqara sammit olmalı, dep aytqan edi. Kününi ayta bilesiñizmi?
– Biz şimdi bu iş üzerinde çalışamız. Bu sammitni Zoom-konferentsiyası şeklinde degil, bulunıp keçirmek bizim içün pek müim – başqa memleketlerniñ liderleri Kyivge kelmeli. «Qırım platforması» aqqında umumen aytsaq, bu halqara seviyede olacaq koordinatsion-munaqaşa meydançığınıñ açıluvıdır. Bu uzun işniñ maqsadı Rusiye Federatsiyasına basqını quvetleştirmek ve ortaqlarımıznen koordinatsiya yapmaqtır. «Qırım platformasınıñ» bir-birine bağlı bir qaç mustaqil ölçevi olacaq. Eñ yüksek seviyesi – ortaq devletler yolbaşçılarınıñ Kyivdeki sammiti. Onıñ neticesi beyanname imzalanması olmalı, onıñ qarama şeklini endi bitiremiz.
– Bu vesiqada ne olacaq?
Esas maqsad Qırımnı işğalden qurtaruv qala, amma bu maqsadqa irişmek içün taktik adımlarımıznı azırlamalımız. «Qırım platforması» – olardan biridirEmine Ceppar
– Beyanname açıq olacaq, istegen er bir memleket qoşula bile. O, Rusiye Federatsiyasını halqara uquqnı bozğan istilâcı memleket olaraq qayd etip, Qırım ilhaqını qabul etmeme ve Rusiye Federatsiyasına qarşı basqını pekitecek. Hususan, bu vesiqada Qırımnı askeriyleştirüv, insan aqlarını bozuv, qırımtatarlarnı taqip etüvniñ aqibetleri olacaq. Amma beyanname büyük olmaycaq – bu siyasiy vesiqa. Esas maqsad Qırımnı işğalden qurtaruv qala, amma bu maqsadqa irişmek içün taktik adımlarımıznı azırlamalımız. «Qırım platforması» – olardan biridir.
– Kyivde ilân etilgen Qırımnı işğalden qurtaruv strategiyası işi ne alda?
– Bu strategiyanıñ tış siyaset tedbirlerinen bağlı qısmını daa yazda azırladıq. Ukraina prezidentiniñ Qırım Muhtar Cumhuriyeti ve Aqyardaki daimiy temsilciligi de öz blokunı azırladı, ve işğalden qurtaruv strategiyasına kirecek bu eki vesiqa Milliy telükesizlik ve mudafaa şurasına berildi. İş kete. Bu episi – Ukrainanıñ ev işiniñ bir qısmı, planlaştırılğan sammit ve «Qırım sammiti» çerçivesinde Ukrainanıñ diger ğayretleri daa çoq koordinatsiya etilmeli ve sistematik olmalı. Şimdi Ukraina içün eñ esası – Qırım meselesiniñ seviyesini halqara alanda arttıracaq faallik ve teşebbüsler.
– Halqara ortaqlar bu teşebbüslerge ne dey?
– Çoqusı Avropa memleketi, ABD, Kanada ve Türkiye tarafından meraq ve müsbet cevaplar alamız. Al-azırda «Qırım platformasınıñ» bütün ölçevleri ve vazifelerimiznen bağlı mesleatlar keçiremiz. Qayd eteyim ki, başlanğıç seviyesinde bulunamız. Şimdilik iştirakçi memleketlerni bile aytıp olamayım, çünki daa davet etmedik.
– Nasıl tüşünesiñiz: ABD yañı memuriyeti teşebbüsleriñizge qol tutarmı?
ABDniñ 2014 senesi adise-vaqialarına ve Qırım, Donbasta olıp keçkenler meselesinde fikri deñişmeyEmine Ceppar
– Resmiy diplomatiya bir ay ögge sekirip olamay. Yañı memuriyet işke başladımı, bağ quracaqmız. Umumen ABDniñ 2014 senesi adise-vaqialarına ve Qırım, Donbasta olıp keçkenler meselesinde fikri deñişmey. Joseph Biden – ABD tarihında Ukraina, siyasiy ve iqtisadiy sistemalarını, vazifelerimizni bilgen ilk prezidenttir. O, köntekstlerni añlay.
– Kremlniñ şimdiki fikrine baqılsa, Rusiye «Qırım platformasında» bir şekilde iştirak etecekmi, sizce?
Rusiye Federatsiyasını «Qırım platformasına» davet etmek kerek, dep tüşünemiz, suallerimizge cevap bersinEmine Ceppar
– Tış işler nazirliginiñ fikri, nazirniñ birinci muavini olaraq menim fikrim de tam: Rusiye Federatsiyası – er kün Qırımda olğan cinayetlerden mesüliyetli olğan istilâcı memlekettir. Şunıñ içün Rusiye Federatsiyasını «Qırım platformasına» davet etmek kerek, dep tüşünemiz, suallerimizge cevap bersin. Amma resmiy Moskvanıñ Qırım laflarına baqılsa, bugünki künde teşebbüsimizge qoşuluv imkânları pek az. Amma farqlı şeyler ola.
– Rusiyeniñ 2020 senesi Qırımda yapqan areketlerine nasıl qıymet kesesiñiz?
«Massandra» kibi müessiselerniñ hususiyleştirüvi Rusiye cinayetleriniñ devamı olaEmine Ceppar
– Varvar olaraq areket ete – em Ukraina vatandaşlarına, em Ukrainanıñ Qırımdaki medeniy mirasına, em Ukraina mal-mülkine nisbeten. Hususan, «Massandra» kibi müessiselerniñ hususiyleştirüvi Rusiye cinayetleriniñ devamı ola. Bunı ortaqlarımızğa yetkizdik, farqlı meydançıqlarda laf ettik, çeşit mesleatlar formatlarında ayttıq. Böylece, Avropa Birligi ve Ukraina arasındaki soñki meseleatlarda buña ayrıca diqqat ettik. Farqlı esaplavlarğa köre, «Massandra» tahminen 9 biñ gektar topraq qullana, yarısı – bağ-bağçalar. Müessiseni pek ucuzğa alğanlar – tahminen 72 million dollar. Qırımnıñ eñ paalı toprağı aqqında laf kete! Bu Rusiye Federatsiyasınıñ şimdiki reyder siyasetini shema ve qabarcılığınen beraber yahşı köstere. O, Qırımda COVID-19 epidemiyası ile küreş ihtiyaclarını bile qarşılap olamay.
– Bazı ğarbiy iş adamları alâ daa sanktsiyalar altında qalğan Qırımda iş yapmağa tırışa. Ukraina Tış işler nazirligi bu faallikke nasıl cevap bere?
– Qırımdaki qanunsız biznes aqqında bütün malümatnı derc etemiz. Problem şu ki, böyle faallikni toqtatacaq mehanizm er bir memlekette yoq. Bütün şirketler sanktsion cedvellerde yoq. Ukraina elçileri farqlı paytahtlarda yerli kütleviy haber vastalarınıñ diqqatını böyle emsallerge celp ete. Soñki misallerden biri – Coop Himmelb(l)au Avstriya mimarcılıq bürosı aqqında tarihnıñ keniş aydınlatıluvı, saipleri Ukraina qanunlarını bozıp, Qırımnı qanunsız ziyaret etti, amma Ukraina qanunlarını bozuv aqibetleri aqqında olarğa haber etilgen edi. Bu da cemaat fikrini şekillendirüv, çetel siyasetçileri tarafından qıymet kesüv işiniñ bir qısmı,
(Metinni Vladislav Lentsev azırladı)
Qırımnı işğalden qurtaruv halqara meydançığı (Qırım platforması) – Ukraina akimiyetiniñ qırımlılarnıñ aqlarını qorçalamaq ve işğal altındaki yarımadanı azat etmek içün Ukraina ve halqara ortaqlarınıñ areketlerini koordinatsiya etmek içün muzakere platformasınen bağlı teşebbüsidir.
2020 senesi sentâbr ayında Ukraina prezidenti Volodımır Zelenskıy BM Baş Assambleyasınıñ 75-nci sessiyasında iştirakçi memleketlerni bu platforma qurulmasına qoşulmağa çağırdı.
Daa evel böyle planlarını Ukrainanıñ vaqtınca işğal etilgen topraqlar meseleleri nazirligi ve Ukraina Tış işler nazirligi aydınlatqanlar. Ukraina Tış işler nazirligi, Donbastaki zıddiyetni çezüv ve Qırımnı işğalden qurtaruv muzakere meydançıqları bir-birinden ayrı olmalı, dep tüşüne.
Ukraina Tış işler naziriniñ birinci muavini Emine Ceppar bildirgenine köre, Rusiyeni Qırımnı işğalden qurtaruv halqara platformasında iştirak etmege davet etecekler, amma iştirak etecegine inanmaylar. Bundan evel Ukraina Tış işler naziri Dmıtro Kuleba, Rusiyeni bu meydançıqta körmey, dep ayttı.
2020 senesi oktâbr ayında Poloniya Qırımnı işğalden qurtaruv halqara platforması çerçivesinde çalışmağa meraqlı, dep bildirdi.
Ukraina prezidenti Volodımır Zelenskıy bildirgenine köre, Avropa Birliginiñ liderleri Avropa Birliginiñ Qırımnı işğalden qurtaruv platformasına qoşulmağa azır olğanını ayttı. Resmiy Kyiv Qırımnı işğalden qurtaruv platformasına Türkiye, Malayziya, Slovakiya, Büyük Britaniya ve diger memleketler qoşulır, dep bekley.
Kreml, Qırım meselesi qapatıldı ve Rusiye onı halqara muzakerelerge almaycaq, dep bir qaç kere bildirgen edi.
