Keçken sene Rusiye uquq qoruyıcıları keçken yıllarnıñ «ananelerini» devam ettirdi: tintüv, kütleviy yaqalav ve qırımlılarnıñ cinaiy taqip etilüvi. Lâkin 2018 senesi yañı tendentsiya peyda oldı – advokatlar ve siyasiy mabüslerniñ qoranta azaları basqığa oğradı. Qırım.Aqiqat, Qırımdaki basqı örneklerini hatırlay.
FSB Mecliske qarşı
2018 senesi Qırımdaki FSB idaresinde Qırımtatar Milliy Meclisiniñ vekilleri ve halq lideri, Ukraina halq deputatı Mustafa Cemilevge qarşı iş faalleştirildi. Malüm ki, qırımtatarlarnıñ temsilci organı Rusiyede yasaqlanğan soñ onıñ faaliyeti Kyivge avuştırılğan edi. Territorial organlarınıñ reberleri de esas Ukrainağa köçti. Qırımdaki FSB idaresi Meclis ve qırımtatarlarnıñ liderinen alâqası olğan er kesni taqip ete.
Bu sene Qırımdaki FSB idaresiniñ cinaiy iş iştirakçisi Mustafa Cemilevniñ yardımcısı Erol Veliyev ve qorantasınıñ aydavcısı Ahtem Mustafayev oldılar. Rusiye mahsus hızmetleri olarnı Meclisniñ vazifesi üzerine Qırım müftisi Emirali Ablayevniñ (2014 senesinden berli Rusiye kontrolindeki Qırım akimiyetinen iş tuta) evini ateşke bergen «ekstremist taqımını» qurğanlarında qabaatladı. Bu dava çerçivesinde Harkivli boksçı-sportçılar Aleksandr Steşenko ve Aleksandr Tretyakov da bar.
Veliyev ve Tretyakov esas Ukrainada buluna, şu sebepten qabaatları uzaqtan aydınlatıldı – ekisi de Rusiyede federal qıdıruvğa ilân etildi. Steşenko ise tutulıp, eki yıl yaşav tarzı koloniyasında qalmasına üküm etilgen edi. O, kerekli ifadelerni imzalaması içün azaplarğa oğratılğanını aydınlatqan edi.
Ablayevniñ evini ateşke berüv davası çerçivesinde Ahtem Mustafayev de tutulğan edi.
O da, Rusiye FSBsiniñ hadimleri bu dava çerçivesinde ondan malümat bermesini talap etip, azaplarğa oğratqanını bildirgen edi.
Qırımtatar Milliy Meclisi FSB aydınlatqan qabaatlarnı inkâr ete. Mustafa Cemilev bildirdi ki, yardımcısınıñ müftiniñ evini ateşke berüvge alâqası yoq. Onıñ fikirince, bu dava FSB tarafından uydurıldı, çünki Qırımtatar Milliy Meclisini aqaretlemege istediler.
Bariyevniñ qorantası sorğuğa çekildi
2018 senesi FSB hadimleri 2015 senesinden berli Kyivde yaşağan Qırımtatar Milliy Meclisiniñ azası Eskender Bariyevniñ qorantasına eki kere kelgen edi. Birinci kere yanvar ayında FSB onıñ qız qardaşları ve qaynatasını sorğuğa çekti. Sorğu davetnameleri Bariyevniñ ana-babasına da kelgen edi, lâkin olar buña qulaq asmadı.
Ekinci kere Meclis azasınıñ tuvğanları dekabr ayında sorğuğa çekilgen edi. Eki kere de Eskender Bariyevniñ bulunğan yeri ve faaliyeti aqqında sorağan ediler. O, bunı «Qırımnıñ qurtarılması ve qırımtatar halqı ile birdemlik içün halqara areketke biñlernen insannıñ qoşulğanı sebebinden basqı» olaraq tanıy.
Meclisni tapmaq maqsadınen tintüv
2018 senesi FSB hadimlerini qırımtatar faali, iş adamı İsmet Memetov qarşıladı.
Onıñ evi ve kirağa bergen binaları bir qaç saat devamında baqıldı, onı Qırımtatar Milliy Meclisini maliye etkeninden şübheli saydılar.
Qırımtatar faali FSB aydınlatqan qabaatlarnı inkâr ete. İsmet Memetovnı tutıp almadılar. Tintüvden soñ uquq qoruyıcılar ketti.
Faqat faaller İsmet Memetovnıñ evinde olğanlar siyasiy mabüs semetdeşlerine faal sürette qoltutqanı içün «tenbi» ola, dep tüşüne. Memetov siyasiy mabüslerniñ mahkemelerine muntazam sürette bara ve qorantalarına yardım ete.
Qırımlı advokatlarğa qarşı basqı
2018 senesi Qırımda siyasiy davalarnıñ mabüslerini qorçalağan qırımlı advokatlarğa qarşı basqı arttı. Oktâbr ayınıñ soñunda prokuratura ve Rusiye İç işler nazirliginiñ Ekstremizm ile küreş merkeziniñ hadimleri Dilâver Memetov, Lilâ Gemeci ve Edem Semedlâyevni Rusiyeniñ ekstremizm qanunları bozulmamalı, dep tenbiyeledi.
Dekabr ayında ise advokat Emil Kurbedinov Facebookta paylaşqanları içün apiske alındı.
Advokatlar bunı basqı olaraq tanıp, olarnı mabüslerden vazgeçtirecek ve yarımadada aq qorçalayıcı faaliyetini toqtatmağa mecbur etecek olalar, dep tüşüne.
İçtimaiy ağlardaki faaliyet içün taqip
Keçken sene qırımlılarnı içtimaiy ağlarda yazğanları ve paylaşqanları içün taqip etmege devam ettiler. Emil Kürbedinovdan ğayrı, içtimaiy ağlarda paylaşqanları içün Eski Qırım sakini Zekkiy Kulametov 10 kün ve Aqmescitli qırımtatar faali Marlen Mustafayev 12 kün nezaret altında bulundılar. Qırım mahkemeleri paylaşqanlarını qanunsız dep tanıdı, çünki Rusiyede yasaq etilgen «Hizb ut-Tahrir» teşkilâtınıñ timsalleri bar edi. «E» Merkeziniñ tahqiqatçıları, Zekkiy Kulametovnıñ qızı Riananıñ «VKontakte» saifesinde de (2011 ve 2013 seneleriniñ videoları) ve ömür arqadaşı Zaremanıñ (2016 senesi Facebookta qoyulğan video) «ekstremist teşkilâtnıñ timsallerini açıq numayış etkenini» kördi. Ekisi de 1 biñ ruble para cezasını aldı.
Facebooktaki «Qırım birdemliginiñ» saifesinde qaldırğan tefsir içün cemaat jurnalisti Gülsum Aliyeva da – Yaltadaki «Hizb ut-Tahrir davasınıñ» mabüsi Muslim Aliyevniñ qızı – cinaiy iş iştirakçisi oldı.
Rusiye Tahqiqat komitetiniñ hadimleri onı Rusiye Ceza kodeksiniñ 282-nci maddesiniñ 1-inci qısmına (nefret ya da duşmanlıq doğuruv, insan itibarınıñ aşalavı) istinaden qabaatladı.
İçtimaiy ağlarda paylaşqanlar Autka (Çehovo, Büyük Yalta) sakini Elina Mamedova içün de taqip sebebi oldı.
Onı ruslarnı aşalağan yazını paylaşqanında, böylece, nefret ve duşmanlıq doğurğanında qabaatlaylar.
Bunıñ kibi dava yıl başında Aqmescit rayonınıñ Novıy Mir köyüniñ sakini İsmail Ramazanovğa qarşı da açılğan edi. Onı, Rusiye FSBsiniñ mütehassısı çıqarğan qararğa köre, «ruslarğa nisbeten» duşmanlıq ve nefret doğurğan laflarda qabaatladılar. Ramazanovnıñ evinde tintüv keçirildi, onıñ çerçivesinde Makarov pıştavınıñ patronları tapıldı, dep bildirildi, onı tutıp köteklegenler ve Aqmescit SİZOsına apiske alğanlar. İsmail Ramazanov SİZOdan çıqtı, çünki bu cinaiy iş boyunca şeklengenler yarım yıldan ziyade nezaret altında qalmay.
İçtimaiy ağlardaki paylaşuvlar içün Qırımda ilk üküm 2018 senesi Ukraina tarafdarı İgor Movenkoğa çıqarılğan edi.
Rusiye kontrolindeki Aqyarnıñ Gagarin rayon mahkemesi onı eki yıl umumiy rejim koloniyasında qalmasına üküm etken edi. Movenko 1,5 ay Aqmescit SİZOsında tutuldı. Amma itiraz arizası neticesinde Aqyar şeer mahkemesi bu ükümni sınav müddetli bir yıl şartlı cezağa deñiştirdi.
Al-azırda İgor Movenko cezasını evde çeke. Onıñ internetteki er angi faaliyeti vaqtınca yasaq altında.
Maqaleniñ ekinci qısmını Qırım.Aqiqat saytında yarın oqumañız mümkün.
