«Telefon etip, coyulıñız degenler»: köçip kelgen qırımlılarnıñ ikâyeleri

2014 senesi Rusiye Qırımnı ilhaq etken soñ bir çoq qırımlı yarımadanı terk etip, esas Ukrainağa köçti. Bazılarınıñ mefküreviy fikirleri bar edi, digerleri ise yarımadanıñ Rusiye akimiyeti tarafından taqipten qurtulğan edi.

Ukraina İçtimaiy siyaset nazirliginiñ malümatına köre, 2019 senesi fevral ayına qadar Donbasnıñ vaqtınca işğal etilgen topraqlarından ve Qırımdan 1 million 400 biñ insan köçip keldi. Köçip kelgen olaraq qayd olğanlar aqqında aytıla. Farqlı malümatqa köre, olarnıñ arasında bir qaç on biñden başlap yüz biñden ziyade qırımlı bar.

«Sofra» qırımtatar qaveleri ağınıñ saibi Asan Bucurov 2014 senesi Aqmescitten Kyivge telükesizlik maqsadınen köçti.

– Universitette oqumaqnen beraber cemaat faaliyetim bar edi. Qırımtatar gençleri teşebbüs gruppamız bar edi, Avropa integratsiyası, Ukrainağa qoltutuv meselesinde faal iştirak etken edik. İşğal başlağanda elimizden kelgeni qadar arbiy bölüklerge yardım ete edik, qırımtatarlar toplu yaşağan yerlerde nevbetçilik yapa edik. Evge hızmetler kelgende ayat ve kelecegimiz içün qorqu bar edi. Ketmege mecbur oldıq. Kyiv qurucılıq ve mimarcılıq institutında diplomnı qorçalap, zenaatım boyunca iş qıdırdım, çünki Qırımda mimar olıp çalışqan edim. Amma buhran sebebinden er şey o qadar buzlatıldı ki, çalışmaq ve ev kiralamaq imkânsız edi. Mında milliy yemeklerimizni qıdırdım ve Qırımda aşağanlarımnı tapıp olamadım. Çiberek çiberek degil edi.

Asan Bucurov Kyivlilerge kerçek qırımtatar aşlarını köstermege istegen edi. Başta küçük bir noqta açtı, soñra ise restoran açtı, lâkin köçmege mecbur olğan Asan Kyivde oña vatanı yetmey, dep ayta.

– Qırımğa barmağa ister edim. Belli sebeplerden böyle imkânım yoq, amma Ukraina terkibindeki Qırımğa barmağa ister edim.

Terrorizm ile küreş tedbirleriniñ iştirakçisi, Kezlev şeer şurasınıñ kurort ve turizm bölüginiñ baş mütehassısı Sergey Vikarçuk ilhaqtan soñ Qırımnıñ yañı müitine dayanamadı.

– 7 yıl içinde çoq şey yaptım, muvafaqiyetli turizm leyhaları yerine ketirilgen edi, amma Qırım işğaliniñ rus ğayesine razı olamadım. Yarımadanıñ çoq medeniyetli olğanına baqmadan, bir halqnıñ başqalardan üstün olması mümkün degil. Bizni, ukrainlerni, ekinci sınıf olaraq körgen cemiyette yaşamağa istemedim. «Küçük Qudus» yolunı tizgende bir ğayem bar edi, Qırım halqlarınıñ bir çoq tarihiy ve medeniy ananelerini bir yerde toplamağa istedim. Köçip kelgen soñ cenkke barmaq içün imkân qıdırdım. Seferberlikniñ dörtünci dalğasınen Mariupol civarına tüştim. Esnasnı içinden körmege istedim ve kerçek cenk, ukrainler öldürilgenini kördim. Menim batalyonımda beş qırımlı bar edi: Yalta, Krasnoperekopsk, Anğara, Bağçasaraydan.

Sergey Vikarçuknıñ aytqanına köre, Ukrainanıñ bütün regionlarına rezüme yollasa da, o vaqıt onıñ alışqanlıqları ve tecribesi kimsege kerekmey edi.

– 2014 senesi sentâbr ayında köçip kelgende kira tapmağa pek zor edi, qaytmağa tüşüngen edik, menim doğğan künümde ise bir qırımlı kimge muracaat etecegimizni ve qayda iş tapmaq mümkün olğanını ayttı. Mesele çezildi, mında, esas Ukrainada qaldım. Al-azırda serbest çalışam ve seyahat agentligini açmağa tırışam.

Aqyarlı iş Adamı ve göñülli, «Krımskiy kvartal» leyhasınıñ reberi Mihail Camal vatannıñ bir qısmını Kyiv vilâyetine ketirip oldı.

– Tez köçip kelgenim ukrain askerlerine köstergen yardımımnen bağlı edi. Köçkenim degil, çünki ilhaq olsa, ketmege kerek olur dep añlay edim. Amma telefon etip coyul degenlerde tez-tez kettim, Belbekteki arbiy bölükke yardım etkenim ve ses-şamata kötergenim içün telefon etkenler. Aqyarda bir işim qalmadı, Kyiv vilâyetinde ise qardaşımnen başta özümizge topraq aldıq, soñra endi «Krımskiy kvartal» leyhasını inkişaf ettirmege başladıq. Al-azırda 30 evden 20 quruldı, 25 saibi bar – qısmen qırımlı, qısmen degil, Donetskten bir kişi bar. Umumen yahşı oldı. Qırım tabiatı, deñiz, dağ, tuvğan manzara, qartana ve qartbabam yetmey. Anda qalğanlar.

Mihail Camalniñ qayd etkenine köre, Aqyarda şeerliler Rusiyeni sevgende Ukraina vatanperveri olmaq qolay degil edi.

– Aqyarda, elbette, Rusiye arbiyleri çoq edi, müessise ve iş bar edi, olar Rusiye flotunıñ ihtiyaclarını temin etip para qazana edi, ve şeer arbiylerniñ çetel aylıqlarını köre edi. Bundan ğayrı, anda «Moskva evi» açılğan edi, arbiyler içün evler qurulğan edi ve ilâhre. Mında büyük hatamız bar, Ukraina buña qarşı çıqmadı, Yanukoviç zamanında ise bütün küçnen yardım ete edi. Aqyarda Ukraina tarafdarı olğan faaller az dep aytmaz edim, amma er yerde olğanı kibi amorf cemiyet çoq. Bugün kepkaları bar, yarın – şapkeleri. Amma Ukrainağa qoltutqanlarnıñ sayısı Rusiyege qoltutqanlardan az çıqtı ve Rusiyege qoltutqanını köstermege ketirilgenlerden daa az oldı.

Qırımdan köçip kelgen, Qırımdaki «Ukrain medeniyet merkeziniñ» tedbirlerinde iştirak etken Olga Pavlenko 2018 senesine qadar yarımadada qala edi ve Rusiye uquq qoruyıcılarınıñ ciddiy basqısını is etti.

– 2014 senesi köçmege qarar alğan edik, amma belli zorluqlar bar edi. Elbette, tintüv keçirip bunı tezleştirgenler, qorquzuvlardan areketlerge keçkenler. Dostlarım olğan yerde degil de, azatlıqta qalmağa istesem, eşyalarımnı toplap ketmek kereksiñ dep aytqanlar: «Bu bizim toprağımız, siziñ içün degil». Er kün basqı yapılğanını is ete edim – bu baqışlar, FSBden «E» merkezine qomşu, soy-soplarım, eski dostlarımnıñ arizaları. Şimdi bunı bir şekilde raat tarif ete bile, amma bunı yaşağanda… Bunı körmegen insan bunı is etip olamaz. Birisi ketti, birisi Qırımda qaldı, çünki ketmege imkân yoq edi. İnsanlar indemey, Ukrainağa olğan sevgisini yürekte gizley, onı saqlay ve biri-birinen yavaştan laf ete. Üriyet nefesi olsun dep, esas Ukrainağa keteler.

(Metinni Vladislav Lentsev azırladı)