Koronavirus sebebinden qorantası musafirlikke barmay, insanlarnen bağlarını qısqarttı, balalar uzaqtan oqumağa tırışa, bir şey almaq içün ve tek büyük ihtiyac olğanda evden tek Nariman Celâl özü çıqa. Qırımtatar faaliniñ ailesi arttırılğan gigiyena tedbirlerine alıştı: sıq-sıq el yuva, qapu qollarını yuqunçsızlaştıra ve burunnı yuva. Maska taqıp, cemaat naqliyatından faydalanmamaq, çoq insan toplaşqan yerge barmamaq Celâlnıñ qorantası içün – yaşayış normasıdır. Amma bütün qırımlılar Dünya sağlıq teşkilâtınıñ tevsiyelerine ciddiy yanaşmadı. Koronavirus sebebinden Qırımdaki vaziyet ve yarımadanıñ Rusiye akimiyetiniñ areketleri aqqında Nariman Celâl Qırım.Aqiqatqa tarif etti.
– Ealiniñ qarşılığına ve Qırımdaki vaziyetke nasıl qıymet kesesiñiz?
Qırımda sakinlerniñ tevsiyelerge riayet etmek azır olğanı tolusınen sezilmey
– Men, ne yazıq ki, şunı aytmağa mecburım, Qırımda sakinlerniñ Qırımnıñ şimdiki ükümetiniñ saytında ve mütehassıslar seslendirgen tevsiyelerge riayet etmek azır olğanı tolusınen sezilmey. Soqaqlarda maska taqqan insanlar pek az, tükânlarda, alâ daa qapatılmağan alış-veriş merkezlerinde çoq insan toplaşa. Bugün yerli poliklinikke bardım, anda insanlarnıñ yarısı bile maska taqmay. Köyde evimniñ yanından cemaat naqliyatı keçe, aydavcılar maska taqa, şeerde buña diqqat ayırmadım, amma yolcularda problem bar – er kes maska taqmay. İçtimaiy ağlarda qırımlılar «yarımay bir şey yoq da», dep yaza. Ya da böyle fikir bar: «Özüm hastalanmasam, bu koronavirusqa inanmam».
– Aphanelerde maskalar barmı?
Qırımda maskalar problemi bar, bir çoq aphanede maska almağa çare yoq
– Qırımda maskalar problemi bar, bir çoq aphanede maska almağa çare yoq, internette teklifler bar, amma pek paalı. 4 rublelik maskanı 30 rublege satalar. Qırım teatrleri dekoratsiya yerine maska tikecek, dep oqudım, apishanelerde de mabüsler bunıñnen oğraşacaq deyler. Amma şimdi maska ve antiseptik almağa qıyın.
– Azıq malları nasıl, tükân raflarında er şey barmı?
– Azıq malları yete, vaziyet stabilleşti, birinci künleri bazı problemler oldı, amma şimdi er şey bar.
– Açıq tenbi, yazuvlı şiar, tevsiyeler barmı?
– Poliklinikte yazuvlı şiar kördim, nasıl areket etilecek, ne yapılacaq, er şey yazılğan. İnsanlarnıñ toplaşmasından uzaq olmağa tevsiye etile. Malümat resmiy saytlar vastasınen tarqatıla.
Amma şunı qayd etmege ister edim, Qırım ve Rusiye akimiyetleri çañ çalmay. Ğaliba, sovet ananelerine köre telâş çıqarmaq qorqusı sağlam fikirni yeñe – insanlarnı muqayt olıp tedbir almağa işandırıp olamaylar. İnsanlar alışqan yaşayışları bozulğanını is etsin, amma qırımlılar şimdilik telüke olaraq körmegen pandemiya qurbanları olmasın. Mence, ealinen az çalışalar.
– Bu nasıl belli ola?
Virus tarqaluvına qarşı tedbirler pek yavaş kerçekleştirile
– Meselâ, Qırımnıñ şimdiki tasil naziriniñ mektep talebeleri içün imtiyazlı yürüvniñ lâğu etmek teklifi – onıñ fikirince, balalar şeerde daa az dolaşacaq. Mence, insanlarnen laf etip, ciddiy bir ihtiyac olmasa, evden çıqmamaq kerekligini añlatmalı, amma añlatmaq yerine böyle külünçli sıñırlavlar kirsetildi. Menim fikirimce, virus tarqaluvına qarşı tedbirler pek yavaş kerçekleştirile. Diger memleketlerde bu tedbirler çoqtan alındı, mında er şey keç qala, amma akimiyet iç bir şey yapmay demek de doğru degil.
– Turistik mevsim yaqınlaşa, qırımlılar içün turistler yıl kârınıñ büyük qısmını bere. Yarımada sakinleri bu meseleni muzakere etemi?
– Memurlar turistik saada çalışqan insanlarnı yavaş-yavaş azırlamağa tırışa, mevsim yaramay olacaq deyler. Ara-sıra insanlar Rusiyeniñ büyük şeerlerinden tabiat, deñizge yaqınca, hususan Qırımğa ketmege tırışa, dep aytalar. Mevsim nasıl olacaq degen küçük bir qasevet bar, amma er şey öyle qalsa, insanlar iç kelmeycek, dep tüşünmeyim. Amma vaziyet deñişe bile.
– Qırımlılarnıñ medeniy-diniy yaşayışında bir deñişme barmı?
– Qırımdaki çeşit medeniy-kütleviy tedbirlerniñ keçirilüvi lâğu etildi. Qırımnıñ şimdiki medeniyet naziriniñ malümatına köre ise, müzey ve kütüphaneler çalışmağa devam ete, tek ziyaretçilerniñ sayısı sıñırlandı – gruppada eñ çoq 10 insan olmalı.
Musulmanlarnıñ diniy idaresi cuma namazlarınıñ qılınmasını toqtatmağa qarar aldı. Mence, bu doğru bir şey ve İslâm tarihına ğayet uyğun. Bilgili insanlarnıñ yazğanına köre, böyle qırğınlıqlar vaqtında insanlar toplaşmamalı, farz olğan cuma namazı bile lâğu etilmeli. Müminlerniñ çoq suali bar, ağlarnıñ musulman qullanıcıları böyle yaza: «Cenaze çıqsa, ne yapacaqmız?». Mence, diniy liderler bunı añlatmalı.
MALÜMAT: Qırımda bir kün içinde yañı yedi koronavirus hastası qayd etildi. Bundan ğayrı, beş yañı hasta Aqyarda qayd etildi. Böylece, hastalanğanlarnıñ sayısı 19 insan oldı.
Berilgen malümatqa köre, Qırımda koronavirus vaziyeti eyileşkenine qadar ekimler qabul etmeycek ve ameliyatlar yapılmaycaq.
Moskva kontrolindeki Qırım yolbaşçısı Sergey Aksenov, koronavirus tarqalğan memleketlerge barıp, bunı gizlegen insanlarğa qarşı cinaiy dava açılmasını talap etmege azır, dep bildirdi. O, yarımadağa Herson vilâyetiniñ memuriy sıñırından kirgen qırımlılar üzerinde monitoringni quvetleştirmege talap etti.
Daa evel 2019-nCoV olaraq belli SARS-CoV-2 koronavirusı Qıtayda keçken yılnıñ soñunda qayd etildi.
O, COVID-19 hastalığınıñ sebebi oldı. Hastalıq yengil keçe bile, bazı insanlarda suvuqlanuv ve gripp alâmetleri, yüksek sıcaq ve öksürüv körüne bile. Bu ölüm sebebi ola bilgen pnevmoniyağa keçmesi mümkün. Hastalarnıñ ekseriyeti tüzele; çoqusı allarda immunitet sisteması zayıf olğan insanlar, hususan qartlar vefat ete.
2020 senesi martnıñ 11-nde Dünya sağlıq teşkilâtı yañı koronavirus sebebinden başlağan hastalıq qırğınlığını pandemiya olaraq tanıdı.
