Оlga Duhniç
Siz onı hatırlaysızmı? Vasıl Pukirevniñ «Teñ olmağan evlenüv» resimini hatırlaysızmı? Nazik, keyfsiz, 16 yaşlarında kelin. Kiyev ise, köküsi nişanlarnen tolu, ayatnıñ er angi tarafını körgen ihtiyar. İtibarlı ve zengin, diqqatnen qızçıqqa baqa. Kiyevniñ dostları, arqada turalar – nahiye pomeşçikleridir, yüzleri küle, çete qollarını haçlağan kederli yigit sessiz tura, – sevgilisine degil, onıñ parmağına kiyilecek yüzükke, – ayırılıqnıñ resmiy nişanına baqa.Mart 29-ndan başlap. Qırımda rus, qırımtatar ve ukrainliler arasındaki munasebetler bu resimni añdıra, rus küçleri basqısı altında ukrain ve qırımlılar arasındaki hucur sevgi ikâyesi – teñ olmağan evlilikke alıp barğanını köstere. Pukirevniñ kederli qaramanı rolü qırımlı ukrainlilerge berildi.
Mart 29 künü 2014 senesi qırımtatar halqı Qurultayı milletniñ kendi kelecegini belgileycegi ve qırımtatar milliy-territorial cumhuriyetiniñ meydanğa ketirilüvi aqqında ilân etti. Angi devletniñ erkânında sorasañız, – Kim birinci olıp cevap berse, onıñ erkânında olmalı.
Qırımtatarlar siyasiy subyekt olaraq areket etmege isteyler. «Biz eki devlet arasında öz yerimizni qıdırmağa boldurdıq», – dedi Meclis reisiniñ muavini Nariman Celâl. Meclis reisi qırımtatarlar de-fakto uquqiy meydanında qalğan, Rusiye Federatsiyasınıñ prezidenti Volodımır Pütin ile körüşmege niyetlendi.
Bu adımlarnıñ añlatuvında bir çoq farqlı fikirler bar – qırımtatar yetekçileriniñ halqnı saqlamaq maqsadından başlap, atta ukrainlilerniñ ve Or qapunıñ eki tarafından satqınlıqta qabaatlavları ve Qurultaynıñ deklarativ qararınen razı olmağan bazı qırımtatarlarğa qadar kele.
Bu vaziyetni eñ ağır Qırımdaki ukrainliler keçireler. Olar içün, qırımtatarlarnıñ Ukraina yaqlı olmaları zapt etilgen topraqlarnıñ qitaiy Ukrainanen birleşmesine bir ümüt bere edi.
Qırımda ukrain ve qırımtatarlarnıñ munasebetleri devamlı, qıyın, meraqlı olıp, er alda dostluq ve bağ timsalidir. General Petro Grigorenkonıñ qırımtatarlarnıñ Qırımğa avdet areketinde iştiragi, Qırımda ukrain ve qırımtatar medeniyetlerniñ inkişafımaqsadında ortaq işleri, sovet keçmişine nefret eki gruppa arasında birlik ve dostluq munasebetlerni peyda etti. Er qırımtatar gençi içün vatandaşlıq tili olaraq ukrain tiliniñ bilgisi husiy çizgisidir.
Çoq yıllar devamında, qırımtatarlar kendi statusını Ukraina terkibinde numayış etip, Ukraina Prezident saylavlarında ukrain ğaleri tarafdarlarına qol tuttılar. Amma, yazıq ki, çoqusı allarda kerekli cevap berilmedi. Sevgi ameliy adımlarnen beligilenmedi. Faqat, qırımtatarlar ve ukrainliler arasındaki munasebetler eyi olıp qalmaqta. Bugünki künge qadar.
Bugün ise, men birinci kere qasevetlenip başladım. Qırımtatarlarnıñ ilân etken mevamı degil de, daa çoq, Qırım ukrainlilerniñ añlamı, belki de ukrain-qırımtatarlarnıñ bozulması mümkün siyasetten tış, vatandaşlar ara munasebetlerinden.
«Teñ olmağan evlilik» resiminde kibi qırımtatarlarnıñ saylamağa çareleri yoq, amma olar mecburitke qalğanlarına baqmadan, kendi seçme aqqını tasdiqlağan pozitsiyası ürmetke lâyıq.
Amma, allegoriyanı devm etereke, resmiy Ukraina, resimdeki genç kibi susıp qaldı, sevgilisine degil, yüzükke baqıp tura, – qanun ve aitlik timsali – kiyermi ya yoq?... Zengin kiyev ise, endi sofralarnı donattı.
İç bir kimsege qırımtatarlarnıñ vaziyetinde olmağa tilemem. Amma, tek bir şeyni billem, susıp qalğannıñ iç bir vaqıt öpkelemege aqqı yoq. Nasıl bir netice çıqarılmasa da, bu kendi kelecegini belgilegen halqnıñ seçimidir. Ümüt etem ki, bu qarar, şübesiz, avropalı halq – qırımtatarlarğa lâyıq olur.
Aytalar ki, resimde ayatından levhanı akis etti, aşq olğan genç ise, bu Vasıl Pukarevniñ özüdir. Resim o qadar meşur oldı ki, atta, bahtsız ressamnıñ ayatını bastırdı.
Ukraina bu kibi vaziyetke tüşmez, dep üymütler besleyim.
Оlga Duhniç, siyasiy ruhiyatşınas
«Fikir» rubrikasında bildirilgen tüşünceler müelliflerniñ noqtai nazarını bildirip, muarririyetnen aynı olmaması mümkün