İşğal altındaki Qırımnıñ Rusiye akimiyeti Qırım yarımadasını tatlı suvnen toqtamayıp temin etmek maqsadınen Qırımğa Azaq deñizi sıñırlarında tatlı suv yedeklerini qazmağa azırlana. Bu aqta Qırımnıñ Rusiye ükümeti reisiniñ muavini Andrey Rümşin bildirdi.
Andrey Rümşinniñ aytqanına köre, yarımadada suv qıtlığı Rusiye İqtisadiy inkişaf nazirliginen video konferentsiyasında muzakere etildi.
İlk evelâ Arabat belinde qıdıruv-qıymet kesüv işleriniñ keçirilmesi beklenile, anda künde 200 biñ kubometrge qadar yerastı suvlarınıñ yedekleri tapıla bile.
Qırımtatar Milliy Meclisiniñ reis muavini İlmi Umerovnıñ fikirince, Ukraina Qırımğa suv berüv meselesinde Rusiyenen razı olmamalı.
Meseleniñ diplomatik yolnen çezilmesi içün dünya qol tutmalı, daa doğrusı – iqtisadiy, siyasiy ve diplomatik basqı quvetleştirilmeliİlmi Umerov
«İşğal altındaki topraqta olğanlardan işğalci mesüliyetlidir. Bu vaziyette Rusiye – istilâcı ve işğalcidir. Ukraina – zarar körgen taraf. Onıñ toprağı (Qırım) ilhaq etildi ve işğal etildi. Ukrainanıñ vazifesi – Qırımnı qaytarmaq ve Donbas topraqlarını azat etmek. Meseleniñ diplomatik yolnen çezilmesi içün dünya qol tutmalı, daa doğrusı – iqtisadiy, siyasiy ve diplomatik basqı quvetleştirilmeli. Em de Ukraina faal olmasa, Rusiyenen er angi saada, meselâ, suv berüvde işbirligi devam etse, ortaqlarımız bizni añlamaycaq. Rusiye çeşit yollarnen basqı yapacaq, amma Ukraina bir şeyge razı olmamalı. İşğalci akimiyet ile er angi işbirligi ölüm kibi. Putinniñ faal areketlerge keçecek yekâne variantı siyasiy maqsatqa uyuvdır. Reytingi ileride de tüşse, ileride saylanmasınen bağlı bir mesele olsa. Em de bu halq aqqında tüşünüv degil, Putinniñ daa bir kere saylanması zaruriyetinen bağlı olacaq», – dep bildirdi fikrini Meclis reisiniñ muavini Qırım.Aqiqatqa.
Halqara uquqçı Boris Babinniñ malümatına köre, Azaq deñizi civarlarında yerastı suvlarınıñ çıqarıluvı al etilyeycek ekologik problemlerniñ sebebi ola bile.
Bu yüksek zelzeleviy faallik, kirli yanardağ, termal suv ve tabiiy gaz yataqlarını qıdıruv alanı klassik «rus ruletkası» olaBoris Babin
«Qırımda suv qullanuvınen bağlı felâketli vaziyet oldı, esas problemi Şimaliy-Qırım kanalı degil, işğalcilerniñ suv teminlevi ve suv qullanuvı sistemalarından yañlış faydalanuvı ola. Hususan, suv berüv sistemaları bayağı suv coyulmasına (50%-ğa qadar) sebep ola, dağlı Qırım suv anbarları ise (Ayan, Aqmescit, Taygan yapma gölleri) laylandı ve lay çoq olğanı içün suvnı toplaması mümkün (coyulğanınıñ 70%-na qadar). Şarqiy Qırımnıñ suv resursları qıdırılğan Keriçte vaziyet farqlı. İşğalcilerniñ emallığı sebebinden yerli suv ufuqları kanalizatsion sistemalarğa ait, necaset suvlarınen kirlendi ve şeerni suvnen temin etmek içün kelişmey. Şimdi suv Nejin ve Novogrigoryevsk suv anbarlarında (Canköy, Nijnegorsk) Keriçke kanaldan berile. Bu suv er angi vaqıt bite bile, bundan ğayrı, berilgende çoq coyula. Şunıñ içün işğalci Azaqta ve Arabat belinde suv qıdırmağa istey. Bu yüksek zelzeleviy faallik, kirli yanardağ, termal suv ve tabiiy gaz yataqlarını qıdıruv alanı klassik «rus ruletkası» ola. Suv bu şekilde çıqarılsa, ekologik zarar keri qaytarılmaycaqtır», – dedi ekspert Qırım.Aqiqatqa.
Qırımtatar faali Zair Smedlâ Qırım.Aqiqatqa izaat berip, Qırımda suv probleminiñ sebebi yerli suv resurslarınıñ ratsional qullanılmaması oldı.
Qırımda suv problemi er vaqıt bar edi, ve onı tek Şimaliy-Qırım kanalını qurıp, Dnipro suvını bergen soñ al etip oldılarZair Smedlâ
«Qırımda suv problemi er vaqıt bar edi, ve onı tek Şimaliy-Qırım kanalını qurıp, Dnipro suvını bergen soñ al etip oldılar. Daa evel Qırımda öz ziraat tehnologiyası bar edi, suvnı diqqatlı qullanuvğa esaslanğan edi, onı cenkten soñ kelgenler – tamır halq qırımtatarlar sürgün etilgen soñ ketirilgenler – yoq etip başladı. Quyular tez qazılğan ve içme yerastı suvlarınıñ yedekleri suvaruv içün qullanılğan, böylece yüz biñ gektarlarnen suvarılğan bağça ve tarlalar peyda oldı, suv ufuqları tuzlanğan edi. Kanal qurulğan ve Qırımğa suv berilgen soñ quyulardan suv çıqarıluvı eksilgen edi, suvarmaq içün Dnipro suvını qullanıp başladılar, yerastı çoqraqlarını toldurmaq içün kanal quruldı, amma o vaqıt bile içme suvı yüz metrden yüksek quyulardan qazılğan edi. 2014 senesiniñ adise-vaqialarından soñ yerastı çoqraqlarına qarşı varvarlıq tekrarlanıp başlandı. Bir taraftan, dağlar patlavlarnen yoq etilgende yer soyularınıñ çıqarıluvı, diger taraftan – suvaruv içün qoşma quyularnıñ qazılması, bundan soñ quyular tez eksilip başlandı, suv ufuqları tüşip başladı. Tuzlu suvlar kelip başladı, quyular tolusınen tuzlanacaqtır», – dep bildirdi faal.
Zair Smedlânıñ qayd etkenine köre, tatlı suv vaziyeti böyle olsa, Qırım tezden kurort statusını coya bile.
«Büyük terenlikte tatlı suv tapıldı kibi laflar tek laf ola, çünki teren quyularnıñ qazılması – pek paalıdır, suv çıqarmaq da ucuz degil. Suvğa böyle yanaşılsa, tezden Qırım unikal kurort degil, insansız boş çöl ve tuzlu sahra olacaq. Belki, bu da «Qırımbizim» leyhası müellifiniñ maqsadlarından biri ola: tek arbiy baza ve adiy insanlar olmağan bir yer!», – dep qayd etti faal.
Qırımtatar faali, Qırım Muhtar Cumhuriyeti milletlerara munasebetler cumhuriyet komitetiniñ sabıq reberi Edem Dudakov, Qırımda suv yetmegeni içün Rusiye Ukrainağa qarşı açıq istilâğa azır versiyasına inanmay.
Suv problemi sebebinden Herson vilâyetine istilâ etüv meselesi er daim şübheli edi.Edem Dudakov
«Suv problemi sebebinden Herson vilâyetine istilâ etüv meselesi er daim şübheli edi. Putin qarşılıq körmegende cesür ola. Sanktsiyalar imperatorlığına bayağı zarar ketirdi, em de cermay fiyatları tüşti – resurslar yetmey. Ukraina ordusı – 2014 senesi olğan ordu degildir. İstilâ olsa, ne olacağını bile – devamlı cenk. İqtisadiyat ceetinden telükeli. Zapt etip ala bilecek er şeyni aldı, ve bunı qullanıp, Ukrainanı şantajğa oğratacaq», – dedi faal Qırım.Aqiqatqa.
Edem Dudakovnıñ fikirince, iqtisadiyatı zarar körse de, Rusiye Qırımnıñ suv problemini çezmek içün elinden kelgenini yapacaq.
«Arabat belindeki suvnı aytsaq, Qırım içün felâket ola bile. Suvnıñ yetmesi içün Donda küçlü tulumba stantsiyası qurulmalı. Ve Qırımğa qadar yol boyunca kaskad tulumba stantsiyalarınıñ ağını. Bu leyha 1954 senesine qadar bar edi. Amma paalı olğanı içün ondan vazgeçkenler. O vaqıt vilâyetni Ukrainağa berip, daa az para masraf etmege qarar alğan ediler. Amma Don leyhasına ihtiyac olsa – Putin memleketiniñ iqtisadiyatına da zarar ketirip, buña azır olacaq», – dep qayd etti faal.
Qırımnıñ Rusiye ükümetiniñ reisi Yuriy Gotsanükniñ bildirgenine köre, Qırımda yerastı tatlı suvlarınıñ qullanılmağan yedegi daa bar.
«Bugünki künde Qırım ealisini suvnen temin etüv esas çoqraqları tabiiy aquv suv anbarları ve Şimaliy-Qırım kanalı sistemasınıñ tolu suv anbarları, artezian quyuları ola. Daa bir müim şey: cumhuriyette yerastı tatlı suvnıñ qullanılmağan yedegi bar, onı içme ve köy-turmuş ihtiyacları içün qullana bileler», – dep ayttı Gotsanük.
Qırımnıñ Rusiye ükümetiniñ reberi malümatına köre, merkeziy suv teminlev sistemalarında suv coyulmasını eksiltmek maqsadınen 2021-2025 seneleri Qırım boyunca Suv teminlevi programmasınıñ leyhası azırlandı.
Ukraina, Qırımnıñ içecek suv ihtiyaclarınıñ 85%-ni yarımadanen bağlağan Dnipro aqıntı yolu olğan Şimaliy-Qırım kanalı vastasınen teminlegen edi. 2014 senesi Rusiye Qırımnı işğal etken soñ yarımadağa suv berilmesi toqtatıldı.
Qırımdaki suv yedekleri suv anbarları ve yerastı çoqraqlardan toldurıla. Ekologlarnıñ aytqanına köre, yerastı çoqraqlarnıñ muntazam sürette qullanılması yarımadada topraqnı tuzlattı. Qırım akimiyeti yarımada sakinlerini suvnı az qullanmağa çağıra.
