Qırımnıñ memuriy sıñırındaki «Çonğar» keçiş noqtasında noyabrniñ 15-nde qırımtatarlar tutulğan edi: Lemmar Yunusov, Mustafa Asaba ve Nariman Celâl. Yedi saattan soñ olarnı çıqarıp yiberdiler.
Rusiye uquq qoruyıcıları, «subet» keçirip, qırımtatarlarnıñ esas Ukrainadan ketirgen ukrain müellifiniñ Qırım ilhaqı aqqında kitabına ve Qırımtatar Milliy Qurultayınıñ 100 yılı munasebetinen çıqarılğan aqçağa açuvlandı.
Nariman Celâlnıñ bildirgenine köre, Rusiye uquq qoruyıcıları kitapta «ekstremist malümatlar bar», dedi, aynı vaqıtta, tutulğanlarnıñ qayd etkenine köre, o, yasaqlanğan edebiyat cedvelinde yoq. Gümrukçilerniñ diqqatını Qırımtatar Milliy Qurultayınıñ konferentsiyasından cep defterleri de celp etken eken.
VI çağırılış Qırımtatar Milliy Qurultayı delegatlarınıñ konferentsiyası noyabrniñ 12-nde Kyivde keçirildi. Qırımtatar faali Zair Smedlâyevniñ Qırım.Aqiqatqa bildirgenine köre, Qırımnıñ Rusiye akimiyeti, delegatlarğa esas Ukrainağa ketmezden evel basqı yapmağa başladı.
«Bir çoq insan olarnen subet keçirilgenini, açıqça böyle aytılğanını bildirgen edi: «Sizni Qırımğa keri almaycaqmız»Zair Smedlâyev
«Uquq qoruyıcılar konferentsiyadan evel Qurultay delegatlarınen «iş» keçirgen edi. İş adamlarına büyük basqı yapıldı: olarğa iş maniaları çıqarıla edi, vesiqalarnen iş çıqarıp, litsenziya almağa imkân bermey ediler. Başta Rusiye akimiyeti doğru resmiyleştirilgen ukrain vesiqalarını tanıy, dep aytılğan edi, faqat şimdi Rusiye memurları bu vesiqalarda «hata» qıdırıp, Rusiyeniñ yañı standartlarına uyğun olmağan yigirmi yıllıq vesiqalarnı ğayrıdan resmiyleştirmege mecbur eteler. Bu basqınıñ maqsadı Qurultayda kvorum olmasın dep, insanlarnı konferentsiyağa barmaqtan vazgeçmege mecbur etmek edi», – dep tüşüne Smedlâyev.
Faalniñ aytqanına köre, basqınıñ eñ sert aletleri delegatlarnıñ qoranta azalarına tesir etmek ıntıluvları oldı, Kiyvge barğan konferentsiya iştirakçileri Qırımğa keri kirsetilmeycek, dep qorquza ediler.
«Bir çoq insan olarnen subet keçirilgenini, açıqça böyle aytılğanını bildirgen edi: «Sizni Qırımğa keri almaycaqmız». Böylece, insanlar konferentsiya ziyareti ve qoranta arasında saylamaq kerek edi, çünki er kes añlay: keri qaytmağa imkânları olmasa, daa uzun vaqıt balalarını ve torunlarını körip olamazlar», – dey Zair Smedlâyev.
Onıñ qayd etkenine köre, faallerniñ bir qısmı bunıñ kibi telükelerden sebep konferentsiyağa barmadı. Bazı delegatlar konferentsiyadan evel vefat etti, bazıları ya özleri hasta, ya da yaqınlarından biri hasta olğanı içün barıp olamadı.
«Delegatlar arasında yigirmige yaqın kişi – satqın, barmaqtan vazgeçkenler. Bir qaç insan endi merum, bazıları ağır hasta. Yahşı tanığanım delegatlardan biri onkohasta. O, yedi saatlıq eziyetke dayanmaz edi. Digeri onkohasta apayını qaldırıp olamadı, keri kelemese, ömür arqadaşını baqacaq adam yoq, dep qorqtı. Böyle misallerni bilemiz, Ahtem Çiygoz anasınıñ, Riza Şevkiyev babasınıñ cenazesine kelip olamadı, çünki Rusiye prokurorları oña qarşı cinaiy iş açtı. 2014 senesi Qırımdan sürgün etilgen Sinaver Kadırov ve İsmet Yükselniñ ömür arqadaşı Gayana Yüksel babalarınıñ cenazelerinde olmağan edi», – dedi Smedlâyev.
Rusiye uquq qoruyıcıları içün imkânsız bir şey yoqZair Smedlâyev
«Diger taraftan, Rusiye akimiyeti daa evel Rusiye pasportları mecburen berilgen qırımtatarlarnı Qırımğa almasa edi, öz vesiqasını özleri tanımay kibi olacaq edi. Qırımlılarnı öz devletiniñ vatandaşları dep saysalar, olarnı evge nasıl kirsetmezler? Lâkin mesele şu ki, Rusiye uquq qoruyıcıları içün imkânsız bir şey yoq», – dey faal.
Zair Smedlâyevniñ qayd etkenine köre, Rusiye akimiyeti, delegatlar Kyivge konferentsiyağa ketkende olarnı tutmağa cesaret etemedi.
«Delegatlar Qırımdan çıqqanda tutulsa edi, bu iş ses-şamata çıqarır edi. Konferentsiyada NATO memleketleriniñ diplomatları, elçiler, çetel jurnalistleri ve digerleri bar edi. Rusiye akimiyeti böyle qavğadan qorqqan edi. Konferentsiyadan soñ qırımtatar halqınıñ lideri Mustafa Cemilevniñ yubileyi qayd etildi, ve bir çoq delegat bu merasimge qaldı. Bu tedbirlerden soñ quvetçiler Qırımğa qaytqan insanlarnı tutmağa qarar aldı», – dedi o.
Umumen, Zair Smedlâyevniñ aytqanına köre, konferentsiyanı delegatlarnıñ üçte biri ziyaret etti, ve eñ az üçte biri konferentsiya qararlarına qoltutıp, bunı yazma şekilde tasdıqlaycağını bildirdi.
Rusiye akimiyeti Qırım etrafında sovetler zamanında olğan susqunlıq divarını quracaq olaZair Smedlâyev
«Müimi şu ki, halqara toplulıq kördi: qırımtatarlarnıñ ananeviy institutları saqlandı ve çalışa. İnsanlar yarımadadan çıqıp, insan aqları bozulğanını, insanlar hırsızlanğanını, öldürilgenini, tintüvler yapılğanını ve insanlar tutulğanını, Qırımda olğan diger problemler aqqında tarif etmesin dep, uquq qoruyıcılar daa bir qorquzuv aktsiyasını keçirmege tırıştı. Olar insan aqları monitoringini keçirip, basqığa oğrağan qorantalarnen, öldürilgen, hırsızlanğan ve apiske alınıp azaplarğa oğratılğan insanlarnıñ yaqınları ve tuvğanlarınen subetleşecek halqara ekspertlerni Qırımğa kirsetmey. Rusiye akimiyeti Qırım etrafında sovetler zamanında olğan susqunlıq divarını quracaq ola. Olar qırımtatarlar qurğan özidare qurulışları ve halqımıznıñ liderlerinen bağnı kesmege tırışa», – dep tüşüne Zair Smedlâyev.
Kseniya Kirillova, Qırım.Aqiqat közeticisi
