Global Rights Compliance halqara uquqçılar teşkilâtı «Tahqiqatnıñ esas standartları» mobil qullanımını işlep çıqardı. Bu insan aqları bozuvlarını qayd etken aq qorçalayıcılar içün qullanma ola.
Bu qullanım yardımınen halqara gumanitar ve cinaiy uquq bozuvlarını qayd etip, malümatnı Halqara ceza mahkemesine bermek mümkün. Qullanım bedava, Android ve Apple işletüv sistemalarında çalışqan cep telefonlarınıñ qullanıcıları içün versiyaları bar, internet olmasa da, çalışa. İngliz tilli versiyası 2019 senesi mayısında çıqtı, şimdi rus tilli versiyası da bar. 21-inci asırdaki aq qorçalayıcı işiniñ talapları ve vastaları aqqında Qırım.Aqiqat Radiosınıñ yayınında aytıldı.
Global Rights Compliance mesleatçı uquqçısı Anna Mikitenko, qullanım nasıl ve kimler içün yapılğanını Qırım.Aqiqatqa tarif etti.
İnsan aqlarınıñ bozuluvlarını qayd etken er kes qullanımdan faydalana bileAnna Mikitenko
– Qullanımnı çıqarmaq ğayesi Ukrainada 2016 senesi peyda oldı. Şimdi onı aq qorçalayıcılar bütün dünyada qullana: o, em ukrainalılarda, em Yemen, Suriye ve diger memleketlerde çalışqanlarda bar. Rus tili BM resmiy tili ola, şunıñ içün saylandı, ve biz bu cedvelden tercime etip başladıq. Qullanımnı eski sovet topraqlarında qullanacaqlar, dep tüşündik, tek aq qorçalayıcılar degil, tahqiqatçı ve prokurorlar da – hususan Ukrainada, çünki mında adliyecilerge aq qorçalavı ögretilmegen edi. Aslında, insan aqlarınıñ bozuluvlarını qayd etken er kes qullanımdan faydalana bile. Qırımlılar içün tek bir ihtar: qorçalanmay, cep telefonını alğan insan onı açıp köre bile. Yani muqayt olıp qullanmalı.
Anna Mikitenkonıñ qayd etkenine köre, bu qullanım üzerinden Global Rights Compliance adliyecisine insan aqları qoruvı ya da halqara gumanitar ve cinaiy uquqnıñ bozuluvınen bağlı sual bermek mümkün.
Qullanım tek aq qorçalayıcı saasında çalışqanlar içün degil, bunıñnen meraqlanğan er bir insan içün barAnna Mikitenko
– Eñ esası, qullanım tek aq qorçalayıcı saasında çalışqanlar içün degil, bunıñnen meraqlanğan er bir insan içün bar. Al-azırda bu daa çoq qaide cıyıntığı ola, olar adiy, qolay tilde añlatıla ve bir yerde toplandı. Amma men Qırımda insan aqlarınıñ bozuluvıdan zarar körgenlerge esas Ukrainada çalışkhan aq qorçalayıcılarnen bağlanmağa tevsiye eter edim. İleride kâğıtqa degil de, elektron aq qorçalayıcı vastalarına doğru ketecekmiz, dep tüşünem. Zarar körgen qırımlılar, şaatlar içün tahqiqat organlarına barıp, vesiqalarnı köstermek ve resmiy ariza bermek yerine gizlilik saqlağan aq qorçalayıcı teşkilâtlarına muracaat etmek daa qolay olur.
Qırımlı aq qorçalayıcı Lutfiye Zudiyeva, aq qorçalayıcılarnıñ yarımadadaki işini añlata.
Qırımda içtimai ağlar Rusiye propaganda medianıñ alternativ noqtaiy nazarını dünyağa bildirmek içün yekâne imkân oldıLutfiye Zudiyeva
– Qırımda mustaqil jurnalistika olmağanda içtimaiy ağlar Rusiye propaganda medianıñ alternativ noqtaiy nazarını dünyağa bildirmek içün yekâne imkân oldı. Evinde tintüv keçirilgenini ya da insan aqları bozulğanını bildirmege istegenler Facebookta şahsiy saifelerini qullana. Aynı şekilde qırımlı advokatlar ealige aq qorçalayıcı yardımda buluna. İnsanlarğa tintüv keçirilgende ne yapacaqlarını ögretmek içün olar video derslerini yaza ve çeşit aq qorçalayıcı meydançıqlarında tarqata. Böylece ealiniñ çeşit uquqiy bilgileri arttırıla. Bu topraqlarda insanlarnı qorumağa yardım etken yekâne usul – tintüvlerni aydınlatqan informatsion işimiz ve bir şey olsa, köstergen uquqiy destegimiz.
Uquqçı, «KrımSOS» koordinatorı Denis Savçenko, aq qorçalayıcı memleketniñ esas qısmında zarar körgen kişinen laf etip olamağan şaraitlerde raqamiy tehnologiyalar müim olğanını qayd ete.
Raqamiy platformalarda mahsus leyhalar yardımınen Qırım meselelerine diqqatnı qaytarmağa tırışamızDenis Savçenko
– Bizim içün vaqtınca işğal etilgen topraqlarnıñ sakinlerinen bağ tutmaq pek müim ola. «KrımSOS» başta Facebook saifesi olaraq açıldı, ve Qırımdaki arbiy bazalar nasıl blok etilgeni, Rusiye Silâlı quvetleriniñ ve «Qırım samooboronası» vekilleriniñ areketleri aqqında menbalardan biri edi. İçtimaiy ağlar pek müim ola. Çoqusı allarda muracaat etkenlernen körüşip laf etip olamaymız, ve bütün messencerler bağ ve ilk malümatnı toplav vastaları olaraq qullanıla, em de «sıcaq ağ» çalışa. Raqamiy platformalarda mahsus leyhalar yardımınen faaliyetimizni taqdim etmege ve Qırım meselelerine diqqatnı qaytarmağa tırışamız. Meselâ, yarımadada insan aqları bozuvlarınıñ interaktiv haritaları ya da «Evde bekleymiz» varaqalı hayriye leyhası.
Denis Savçenkonıñ qayd etkenine köre, multimedia platformaları belli vazifelerni al etmek içün işbirligini temin etmege ve insanlarnı birleştirmege yardım ete.
– Böyle platformalar yardımınen, birinciden, malümat bere bilemiz, ekinciden, birlik müitini is ete bilemiz. Bu pek müim. Meslekdeşlerge Qırım işğali ve insan aqları bozuvlarınıñ qurbanı olğan insanlar içün tek başqaları da qasevetlengenini köstermek mümkün. Elbette, Rusiyeniñ akimiyet kontrol etmege tırışqan informatsion alanda, İnternette, belli siyaset alıp barğanını közte tutmalı. Qolay irişilgen bağ kanallarında müim malümat olmasın dep taqip etmege tırışamız – misal olaraq, serverleri Rusiyede olğan messencerler ve poçta qutuları. Quvetçilerniñ diqqatını belli insanğa celp ete bilecek malümatnı elektron şeklinde bermemege tırışamız.
2019 senesi yazda Ukrainada «Seniñ aqqıñ» mobil qullanımınıñ yañı versiyası taqdim etildi, onı cemaat teşkilâtları BM qurulışlarınen işbirligi yapıp azırladı. BM uquq üstünligi ve adaletke irişüv meseleleri inkişaf programmasınıñ mütehassısı İvan Gonçaruknıñ fikirince, bu qullanım qırımlılar içün de faydalı ola bile.
– Em aq qorçalayıcı teşkilâtlarınen, em bedava uquqiy yardım devlet sistemasınen çalışamız. Kene de er kes uquqiy malümat alıp olamay, ve biz insanğa daimiy irişüv bermek daa semereli olur, dep tüşündik. Bu malümat uquq tilinde degil, daa qolay, daa añlayışlı tilde berilmeli. Mobil qullanım ğayesine böyle keldik. Onı ortaqlarımızğa, qadılarğa kösterdik, ve güzel cevaplar keldi. Qullanımda Donetsk ve Lugansk vilâyetlerinden ve Qırımdan memleket içinde köçip kelgenlerniñ aqlarını yerine ketirüv meseleleri aydınlatıldı. Qırımlılarnı onı endirip baqmalarına çağıram.
2014 senesi fevral ayında Qırımda işaretsiz urbada silâlı insanlar peyda oldı. Olar Qırım Yuqarı Şurası, Aqmescit ava limanı, Keriç parom keçiti, diger strategik obyektlerni zapt etip, Ukraina ordusınıñ areketlerini blok etken edi. Rusiye akimiyeti bu insanlarnıñ Rusiye ordusınıñ arbiyleri olğanını başta inkâr etken edi. Daa soñra Rusiye prezidenti Vladimir Putin bular Rusiye arbiyleri olğanını tanıdı.
2014 senesi martnıñ 16-nda Qırım ve Aqyarda yarımada statusınen bağlı dünyada tanılmağan «referendum» olıp keçti, onıñ neticesinde Rusiye Qırımnı öz terkibine aldı. Ukraina, Avropa Birligi, ABD «referendumdaki» rey neticelerini tanımadı. Rusiye prezidenti Vladimir Putin martnıñ 18-nde Qırımnıñ Rusiyege «qoşulğanını» ilân etti.
Halqara teşkilâtlar, Qırımnıñ işğali ve ilhaqını qanunsız tanıp, Rusiyeniñ areketlerini takbih ettiler. Ğarp devletleri bir sıra iqtisadiy sanktsiyalarnı qullandı. Rusiye, yarımadanı işğal etkenini inkâr etip, buña «tarihiy adaletniñ tiklenmesi», dey. Ukrainanıñ Yuqarı Radası 2014 senesi fevralniñ 20-ni, Rusiye tarafından Qırım ve Aqyarnıñ muvaqqat işğali başlağan künü olaraq resmen ilân etti.
(Metinni Vladislav Lentsev azırladı)
Sergey Mokruşin, Qırım.Aqiqat alıp barıcısı
