Qırımnıñ Rusiye ilhaqınıñ yedi yılı keçeyata, ve yarımada ilk evelâ insan betlerinen deñişe. Añlaşıla ki, Qırım bir sıra köç aqınlarınıñ merkezi oldı.
Bugün Qırım paytahtı ya da kurort şeerleriniñ soqaqlarında ketseñ, körmeycek millet yüzleriñ qalmaz! Mında em Kavkaz, em Rusiyeniñ şimali ve şarqı vekilleri, em Orta Asiyadan köçkenler…
Resmiy şekilde 2014 senesinden berli yarımadağa 205 559 rusiyeli köçti, 117 114-ü Qırımda, 88445 Aqyarda yerleşti. Bu aqta Rusiye kontrolindeki Qırım ve Aqyar devlet statistikası federal hızmetiniñ idaresi bildirdi. Bu tek resmiy malümat, amma bir yerde qayd olmağan soyları da bar!
Rusiye Qırım ealisini vatandaşlarınen mahsus deñiştirüv siyasetini keçire, dep tüşüne Qırımtatar resurs merkeziniñ yolbaşçısı Eskender Bariyev. Bu beklengen bir şey edi. Kreml, 2014 senesi «referendumınıñ» kerçek neticelerini yahşı bile, daa doğrusı, ondan evel cemaat fikrini ögrenip bile edi. Kreml, qırımtatarlarnıñ Meclis çağıruvınen er daqqa soqaqlarğa çıqmağa azır olğanlarını da bile edi. Şunıñ içün planlaştırılğan vaqıttan «rey berüvni» bayağı erte keçirdi. İnsanlar özüne kelmegence, degeni kibi.
Kreml qırımlılar rusiyelilernen ve Orta Asiyadan köçkenlernen yahşı etip qarışmalı, dep qarar aldı
«Referendum» adlı muvafaqiyetli mahsus tedbirden soñ Moskva, elbette, serbest Ukrainada yigirmi yıl devamında azatlıq ve demokratiyağa alışqan Qırım ealisi ne olacağını tüşünip başladı. Kremlde qırımtatar halqını tekrar sürgün etmek kibi radikal teklifler de yanğırağandır, amma, Allahqa çoq şükür, Rusiye reberligi buña qol tutmadı. Belki, bu ceetten qırımtatarlarnı açıq tirenüvge çağırmağan, qırımtatar milliy areketinde olğan barışıq küreş ve barışıq tirenüvge qol tutqan Meclisniñ ikmeti yardım etken. Aksine olsa edi, Kreml qırğıylarınıñ prezident Vladimir Putinni qırımtatar halqınıñ genotsidini tekrarlamasına iqna etmek içün bütün kozları olur edi. Şimdi bile, aman-aman yedi yıl keçken soñ, mahsus hızmetlerniñ fikirlerini seslendirgen bazı Rusiye blogerleri qırımtatarlar – satqınlar ve bunıñ kibi olmaycaq şeyler ayta. Neticede Kreml qırımlılar rusiyelilernen ve Orta Asiyadan köçkenlernen yahşı etip qarışmalı, dep qarar aldı.
Ve Qırımğa çeşit migrantlar yol aldı: em quveçtilerniñ qorantaları, em Rusiye pensionerleri, em çeşit maceracılar ve bunıñ kibi soyları. Qırım aq qorçalayıcı gruppasınıñ ekspertleri qayd etkenine köre, Rusiyeniñ bu areketleri Jeneva şartnamesini boza.
«İşğal etken devlet ealisiniñ işğal altındaki topraqqa avuşması Jeneva şartnamesiniñ cenk vaqtında vatandaş ealisini qoruv 49-ıncı maddesini boza. Böyle avuştıruv işğal etilgen topraqta demografik vaziyetni deñiştire», – dep qayd ete aq qorçalayıcılar.
Bilgen insanlar dey ki, Qırım ermeni ve çeçen mafiyaları arasında gizli-gizli bölündi
Qırımlılarnı eñ çoq qasevetlendirgen şey Qırımğa kelgen cinayetçiler. Biz, aydutsız yaşamağa alışqanlar (90-ıncı yıllarda Qırımnıñ cinayetçi gruppalarını dağıtqan ve apiske alğan general Gennadiy Moskal sağ olsun), yarımadada peyda olğan mafiya gruppalarından kene raatsızmız. Bilgen insanlar dey ki, Qırım ermeni ve çeçen mafiyaları arasında gizli-gizli bölündi. Çeçen mafiyasından tek İç işler nazirligi degil, FSB de qorqa eken, bileler ki, olarnıñ «imayesi» qaviydir.
Tanışlarımdan eşitip şaştım, ermeniler Dağlıq Qarabağdan Qırımğa köçe eken. Akimiyetke qol tutqan Qırım kütleviy haber vastaları ve «samooborona» vekilleri Dağlıq Qarabağ cenkine boşuna ketmegendir, andaki ermenilerni Qırımğa da davet etkendirler…
Qırımdan ketken qırımlılar ise çoq: birileri esas Ukrainağa, birileri qomşu Rusiyege, digerleri Türkiyege kete…
Eali deñiştirilgen soñ Qırım sakinleriniñ azatlıq sevgen zihniyeti de deñişe – Kreml tam da bunı istey.
Zarema Seitablayeva, qırımlı, bloger (müellifniñ adı ve soyadı telükesizlik maqsadınen deñiştirildi)
«Fikir» rubrikasında ifadelengen fikir-tüşünceler müelliflerniñ noqta-i nazarını aks ettirip, muarririyetniñ baqışlarınen bir olmaması mumkün
2014 senesi fevral ayında Qırımda işaretsiz urbada silâlı insanlar peyda oldı. Olar Qırım Yuqarı Şurası, Aqmescit ava limanı, Keriç parom keçiti, diger strategik obyektlerni zapt etip, Ukraina ordusınıñ areketlerini blok etken edi. Rusiye akimiyeti bu insanlarnıñ Rusiye ordusınıñ arbiyleri olğanını başta inkâr etken edi. Daa soñra Rusiye prezidenti Vladimir Putin bular Rusiye arbiyleri olğanını tanıdı.
2014 senesi martnıñ 16-nda Qırım ve Aqyarda yarımada statusınen bağlı dünyada tanılmağan «referendum» olıp keçti, onıñ neticesinde Rusiye Qırımnı öz terkibine aldı. Ukraina, Avropa Birligi, ABD «referendumdaki» rey neticelerini tanımadı. Rusiye prezidenti Vladimir Putin martnıñ 18-nde Qırımnıñ Rusiyege «qoşulğanını» ilân etti.
Halqara teşkilâtlar, Qırımnıñ işğali ve ilhaqını qanunsız tanıp, Rusiyeniñ areketlerini takbih ettiler. Ğarp devletleri bir sıra iqtisadiy sanktsiyalarnı qullandı. Rusiye, yarımadanı işğal etkenini inkâr etip, buña «tarihiy adaletniñ tiklenmesi», dey. Ukrainanıñ Yuqarı Radası 2014 senesi fevralniñ 20-ni, Rusiye tarafından Qırım ve Aqyarnıñ muvaqqat işğali başlağan künü olaraq resmen ilân etti.