Dört yıl evelsi, 2016 senesi sentâbrniñ 29-nda, Rusiye Yuqarı mahkemesi Kreml kontrolindeki Qırım Yuqarı mahkemesiniñ Qırımtatar Milliy Meclisi yasağı qararını tasdıqladı. Qırımtatarlarnıñ temsiliy organı ekstremist teşkilâtı olaraq tanıldı, resmiy sebep – Rusiye topraq bütünligine qast etüv ve insanlarnı qorquzuv.
Qırımtatar Milliy Meclisi 1991 senesi qırımtatarlar sürgünlik yerlerinden qaytqan soñ quruldı. O, Qırımtatar Milliy Qurultayınıñ icra organı ola. 2017 senesi aprel ayında BM Halqara mahkemesi Ukrainanıñ Rusiyege qarşı davası boyunca temin tedbirleri çerçivesinde Meclis yasağınıñ lâğu etilüvini talap etti, lâkin Moskva onı yerine ketirmedi. Qırımtatarlarnıñ temsiliy organı yarımadada çalışmaq içün ne yapa, Qırım.Aqiqat Radiosınıñ yayınında aytıldı.
Qırımtatar faali Zair Smedlânıñ Qırım.Aqiqatqa bildirgenine köre, Meclis yasağınıñ kerçek sebebi Rusiye akimiyetiniñ yarımadadaki mustaqil seslerni bastırmaq ıntıluvı oldı.
Yuqarı mahkemesiniñ qararından soñ Qırımda toplaşmaq, Meclis adından bir şey aytmaq mümkün degilZair Smedlâ
– Yuqarı mahkemesiniñ qararından soñ Qırımda toplaşmaq, Meclis adından bir şey aytmaq mümkün degil. Bunıñ bir maqsadı bar – Qırımda olğanlar aqqında kerçeklerniñ aytılmasına izin bermemek: apis cezaları, tintüv, insan hırsızlavları, semetdeşlerimizniñ öldürüvleri. Meclis faaliyetiniñ yañıdan başlatılmasına yol bermege talap etken BM Halqara mahkemesiniñ qararına baqmadan, Rusiye bir şey yapmadı. Şu sebepten qırımtatarlarnıñ yuqarıdan kelmegen cemaat-siyasiy faaliyetinen açıq sürette oğraşmağa imkânları yoq. Men sahte rus «muhtariyetlerniñ» yolbaşçıları olğanlarnı aytam – olarnı ara-sıra qıbırdatıp, Meclisni tenqit etmege ve Rusiyede yaşamaq ne qadar güzel olğanını aytmalarına zorlaylar.
Onıñ fikirince, bazı qırımtatarlarnıñ Rusiye akimiyeti ile yapqan iş birligi müsbet bir netice ketirmedi. 2014 senesinden soñ Meclis Rusiye ile iş birligi yapqan insanlarnıñ azalığını toqtattı. Bu cedvelde Rusiye ile añlaşqan Qırım ve Aqyar musulmanları diniy idaresiniñ reisi, müfti Emirali Ablayev, Qırımnıñ Rusiye parlamentinde spiker muavini vazifesine razı olğan Remzi İlyasov, Rusiye kontrolindeki Qırım milletlerara munasebetler meseleleri devlet komitetiniñ reisi Zaur Smirnov bar. Reglamentke köre, Meclis erkânından çıqarmaq qararı yalıñız Qurultay sessiyasında qabul etile bile – o da, 2013 senesinden berli toplaşmağan edi.
Qırım.Aqiqat, maqalede añılğan bütün taraflarğa fikrini bildirmege imkân bermege azır.
«Qırım» gazetasınıñ baş muarriri Bekir Mamutov yarımadadaki vaziyet qırımtatarlarnıñ serbest ve raat yaşamasına keder ete, dep ayta.
Meclis yasağı bizge o qadar basqı yapmay, daa çoq vaziyetniñ özü raatsızlayBekir Mamutov
– Meclis yasağı bizge o qadar basqı yapmay, daa çoq vaziyetniñ özü raatsızlay. Teşkilâtlarnıñ adları farqlı ola bile, Rusiye akimiyeti bir şey yasaq etmese de olur edi – Qırımda şovinist ve imperiya fikirleri zaten çoq. Bir sıra diger küç de Mecliske qarşı çalışa, amma bu şekilde olarğa qol tutqanlar ve faallerimizni taqip etmek içün qanuniy sebep bergenler. Ebet, buña baqmadan, yerlerde iş bitmedi, amma bağ, yardımlaşma ve toplaşuvlar şimdi yoq. Qırımda üç qırımtatarı bir yerde toplaşsa, akimiyetniñ sualleri peyda ola, em de cemaatçı, faal ve ilâhre olsa. Olar bu toplaşuvlarnıñ maqsadı Rusiye menfaatlarına zarar ketirmek ola, dep tüşüne.
Qırımtatar Milliy Meclisiniñ reisi Refat Çubarovnıñ qayd etkenine köre, yasaqqa baqmadan, qırımtatarlarnıñ temsiliy organı yarımadada bulunmaq içün çare tapa.
Rusiyeniñ añlamağan bir şeyi bar: teşkilâtnı yasaqlamaq mümkün, amma Rusiye işğalini qabul etmegen, vaziyetni deñiştirmege istegen insanlarnı yasaqlamaq imkânsızdırRefat Çubarov
– Bu yasaq Rusiye Ceza kodeksiniñ bir sıra maddesinen pekitile, çünki işğalciler Meclisni ekstremist teşkilâtlar sırasına kirsetti. Qırımda birisi Meclisnen alâqası bar olğanını aytsa, ya da ondan şübhelense, bu insan ciddiy apis cezasına üküm etilecek. Amma Rusiyeniñ añlamağan bir şeyi bar: teşkilâtnı yasaqlamaq mümkün, amma Rusiye işğalini qabul etmegen, vaziyetni deñiştirmege istegen insanlarnı yasaqlamaq imkânsızdır. Meclis resmiy şekilde yasaqlanğan olsa da, insanlarımız işğalden evel de olğan degerliklerini saqlay. Amma, ümüt etem ki, olarnı telükege oğratmamaq içün er şey aytıp olamağanımnı añlaysıñızdır. İşimizniñ esas qısmını esas Ukrainağa aldıq, merkeziy ofisimiz vaqtında Kyivde yerleşe.
Refat Çubarovnıñ fikirince, Qırımda Rusiye akimiyeti izin bermegen er angi vatandaş faalligi bir de bir teşkilâtqa ait olğanına baqmadan şübhelerini doğura.
Meclis mayısnıñ başında keçirilmesi planlaştırılğan, amma koronavirus pandemiyası sebebinden başqa vaqıtqa qaldırılğan «Qırım yürüşini» keçirmek ğayesinden vazgeçmeyRefat Çubarov
– Böylece, ana-babalarınıñ balasınıñ ana tilinde tasil almaq aqqınıñ yerine ketirilmesine yardım etmege tırışqan faaller sıq-sıq taqip etile. Rusiyeliler er yerde tek rus tili olsun dep, birleşmege tırışa. Böyle örnekler çoq… Nasıl olsa da, Meclis mayısnıñ başında keçirilmesi planlaştırılğan, amma koronavirus pandemiyası sebebinden başqa vaqıtqa qaldırılğan «Qırım yürüşini» keçirmek ğayesinden vazgeçmey. Aktsiyanıñ maqsadı çeşit halqara teşkilâtlar – OSCE, Avropa Şurasından – belli Avropa siyasetçileriniñ bizler, qırımtatarlarnen, Ukraina vatandaşlarınen beraber esas Ukrainadan Rusiye işğalcileri kontrol etken yarımadağa keçmesidir. İmkânlar olğanda, devletler arasında sıñırlar açılğanda, yürüş azırlıqlarını ğayrıdan başlatacaqmız. Bu aktsiya mıtlaqa ötkerilecek.
Rusiyeli advokat Nikolay Polozov emin ki, qırımtatarlarnıñ temsiliy organı Kreml bir şeyni yımşatacağını beklememeli.
Rusiyeniñ şimdiki reberliginen Meclis kibi teşkilâtlar meselesinde bir deñişme olacağını beklemege kerekmey, dep tüşünemNikolay Polozov
– Rusiye akimiyeti Meclisnen bağlı uzlaşuv olmaycağını yahşı kösterdi. Uquqiy imkânlar qalmadı – eñ azından BM Halqara mahkemesi Ukrainanıñ Rusiyege qarşı davasında soñki qararını çıqarğanına qadar. Amma siyasiy ve iqtisadiy basqı aletleri qala. Mında er şey ğarbiy dünyanıñ liderlerine bağlı: tek «teren qasevetini» bildirip degil, amelde de BM Halqara mahkemesiniñ itibarına ne qadar qol tutmağa azırlar? Rusiyede ise «ekstremist teşkilâtlar» cedveli ep tola, çünki akimiyetniñ iç ve tış siyaseti bastırmaqnen bağlı. Rusiyeniñ şimdiki reberliginen Meclis kibi teşkilâtlar meselesinde bir deñişme olacağını beklemege kerekmey, dep tüşünem.
Nikolay Polozov, Rusiye akimiyeti inguş-çeçen sıñırınıñ belgilenmesinen bağlı kütleviy çıqışlarğa qol tutqan inguşlarnıñ milliy saylav organı – «İnguş halqınıñ tayplar şurasınıñ» – faaliyetini de aynı şekilde yasaqladı, dep qayd ete.
Malümat: 2017 senesi Ukraina BM halqara mahkemesinde Rusiyeni Ukrainadaki terrorizm tedbirlerine para bergeni ve qol tutqanı, em de Ukrainağa qarşı istilâ yapıp, ırqiy ayırımda iştirak etkeni sebebinden mesüliyetke çektirmek içün oña qarşı dava açtırdı.
Ukraina, BM Halqara mahkemesine muracaat etip, vaziyetniñ acele olğanına emiyet berip, vaqtınca tedbir almağa rica etti. 2017 senesi aprelniñ 19-nda mahkeme Ukraina talaplarınen bağlı Rusiyege qarşı muvaqqat tedbirlerini kirsetmege qarar aldı.
Vesiqada Rusiyeden Meclis faaliyetini yasaq etmek qararı ile qırımtatar halqınıñ menfaatlarını temsil etmesi mevzusında aq-uquqlarınıñ bozulmasını toqtatmağa ve işğal etilgen yarımadada ukrain ve qırımtatar tillerinde tasil berilmesini temin etmekni talap etti.
(Metinni Vladislav Lentsev azırladı)
