«Rusiyeniñ kefaletlerine inanmamalı»: yañı deñişim arfesinde qırımlı siyasiy mabüslerniñ taqdiri

Bazar künü, dekabrniñ 29-nda, Ukraina ve Rusiye arasında yañı mabüs deñişimi olacaq. Qırımtatar Milliy Meclisiniñ reisi Refat Çubarovnıñ malümatına köre, Ukraina prezidentiniñ ofisi qırımlı siyasiy mabüslerniñ azat etilüvinen bağlı mesleatlar içün bu temsiliy organğa muracaat etmedi. Moskvada ise siyasiy mabüsler, şu cümleden qomşu Rusiyede «Hizb ut-Tahrir davaları» boyunca mahküm etilgen qırımlılarğa qoltutmaq maqsadınen «Metropiket» keçirile.

2015 senesinden berli Rusiye FSBsi Qırımda «Hizb ut-Tahrirniñ» beş bölügi yoq etildi, dep ilân etti: eki danesi Bağçasarayda, birer dane de Aqmescit, Aqyar ve Yaltada. Rusiyede yasaqlanğan bu teşkilâtta çalışqanından şübheli sayılğan qırımlı musulmanlarnıñ mahkemeleri alâ daa devam ete, bir qaç davanıñ ükümleri de çıqarıldı – 10 yıldan 20 yılğa qadar apis cezası. «Memorial» Rusiye aq qorçalayıcı merkezi «Hizb ut-Tahrir davalarınıñ» mabüslerini siyasiy mabüs dep saya. Yañı deñişimniñ Qırım istiqbali aqqında Qırım.Aqiqat Radiosınıñ yayınında aytıldı.

Qırımlı aq qorçalayıcı Lutfiye Zudiyevanıñ Qırım.Aqiqatqa tarif etkenine köre, dekabrniñ 27-nde Ukraina akimiyetiniñ deñişim ögüne qırımlılarnen bağlı mesleatlarnı aq qorçalayıcılarnen keçirgeni belli oldı.

– Ukraina insan aqları vekâletlisiniñ ofisi ve prezidentniñ Qırım temsilciligi qırımlı advokatlarnen bağ tuta, Rusiye Federatsiyasınıñ apishanelerinde yatqan qırımtatarlar, qırımlılar, ukrainalılarnıñ cedvelleri kesen-kes teşkerilgen edi. Amma neticeleri ve soñu belli degil. Esnasnen dos-doğru alâqam yoq, bilgenim kibi, qırımlı siyasiy mabüslerniñ probleminen çalışqan Kyivdeki aq qorçalayıcı teşkilâtlar bile bu esnastan pek haberdar degiller. Faal, advokat, aq qorçalayıcılarnıñ etik baqışı aqqında ayta bilem: qorçalağan insanlarımız arasında prioritetler yoq. Siyasiy sebeplerden açılğan davalar boyunca SİZO ve apishanede tutulğanlar azatlıqta olmalı, dep tüşünemiz.

Lutfiye Zudiyevanıñ fikirince, Moskvadaki «Metropiket» Rusiye cemiyetiniñ faal qısmı din ve millet mensüpligine ve siyasiy baqışlarına baqmadan, faal birleşmege tırışqanını ayta.

– Olarnıñ fikirince, Rusiye cemiyetiniñ çeşit qatlamları repressiyalarğa oğray, ve tek birlik olmaları siyasiy sebeplerden açılğan davalarnıñ ketişatını deñiştire bile. Bu müim esnaslar, olarnı közetmek meraqlı ola ve olarnı talil etmek kerek. Belki, yaqında degil, amma ileride olarnıñ bir neticesi mıtlaqa olur.

Qırımtatar Milliy Meclisiniñ reisi Refat Çubarov, Ukraina akimiyeti Rusiye ile keçirgen esirlerni ve siyasiy mabüslerni azat etüv muzakerelerinde qırımlılarnen bağlı belli uzlaşuvlarğa razı oldı, dep tahmin ete.

– Sentâbr ayında 24 ukrainalı deñizci ve diger siyasiy mabüsler deñiştirilgen soñ yañı cedvellerni azırlağanlarnen işbirligi yapqan edik. Er kes prezidentniñ qırımlı siyasiy mabüsler, qırımtatarlar Rusiye apishanelerinden qaytacaq ekinci cedvelde olacaq laflarına esaslanğan edi. Bunı o, Qırım.Aqiqatqa bergen intervyüda aytqan edi. Amma neticede bu esnas nasıl keçti ve Ukraina tarafı Rusiyege qarşı delillerni ne vaqıt tapıp olamadı… Yañı yıl arfesinde bir-eki insan azat etilse, olarnıñ yaqınları içün büyük quvanç ve akimiyet içün müsbet bir şey olur. Amma rusiyeliler yibermegenlerni ne yapacaqmız? Tek terrorist dep sayğanları içün degil, Ukrainanıñ Qırım mevzusında suverenitetini bozmaq içün.

Refat Çubarovnıñ qayd etkenine köre, o, deñişim, planlaştırılğanı kibi, «er kesni er keske» formulası boyunca kete, dep soñuna qadar ümüt etken edi.

– Ya da anda eñ azından qırımlı siyasiy mabüslerniñ bir qısmı olur. Amma neticede bazar künü İnstitutskaya soqağında insanlarğa ateş açqan sabıq «Berkut» hadimlerini teslim ete bilemiz. Bizim vatandaşlarımız Müslim Aliyev – 19 yıl koloniya, Enver Bekirov – 18 yıl ve ilâhre – deñişim muzakeresiz bile qalacaq. Deñişim olmaz kibi bir şey yoq, amma akimiyet deñişimlerde insanlar bölünmesin dep mümkün olğanı qadar çoq deliller qullanılmalı. «Metropiketni» aytsaq, Moskva ve Sankt-Peterburgda aktsiyalarğa çıqqan bir qaç on insanğa minnetdarmız. Bunı anda yapmaq içün tek qayğıdaşlıq yetmey, şahsiy cesaret de olmaq kerek. Rusiye akimiyeti buña qulaq asmaycaq, amma böyle insanlarnıñ olması müim.

Ukraina arbiy eksperti Oleg Jdanovnıñ qayd etkenine köre, Rusiye Ukraina ile esirlerni deñişimge iştirakçi olaraq kire.

– Deñişim Ukraina ve Donetsk ve Lugansk vilâyetlerindeki qanunsız birleşmeler arasında olacaq, resmiy şekilde ise Ukraina, Rusiye ve OSCE añlaşqan ediler, yani Üç taraflı bağ gruppası. Onıñ toplaşuvlarında Rusiyeniñ talabınen bu qanunsız qurulışlarnıñ vekilleri buluna. Yani resmiy şekilde Rusiye Federatsiyasınen deñişim kerçekleştiremiz: o, bu topraqnı kontrol ete, onıñ vekilleri anda kele. Rusiye bu deñişimni siyasiy maqsadlarına irişmek içün qullana. Bu cedveller oyunını alayıq, «normand körüşüvinden» soñ bir variant seslendirile, soñra ise oyunlar başlay: kimler belgilendi, kimler tasdıqlandı. Bundan ğayrı, Ukraina vekillerini öz başına ilân etilgen cumhuriyetlerniñ temsilcilerinen muzakere yapmağa zorlaylar.

Oleg Jdanov, Moskva Qırımdaki «Hizb ut-Tahrir davaları» boyunca mahküm etilgenlerni deñişimge çıqarsa, olarğa nisbeten Rusiye uquqınıñ qullanılmasını qanunsız tanıycaq, dep qayd ete.

– Bu deñişim sentâbrde olğan deñişimnen qıyaslanmaz: anda çetel ortaqları olmağan eki prezident arasında iç añlaşma oldı, doğru deñişim oldı. Mında ise tek siyasiy piar, «normand körüşüvinden» soñ halqara qullanıcılar içün. Şunıñ içün Rusiye bu deñişimde körünmege istemey. Onıñ kefaletlerine inanmağa olmay: «er kesni er keske» formulası boyunca daa bir deñişim bitmedi, endi yañı cedvel peyda ola. Yanvarniñ başında yañı cedvel olsa şaşmam. Bizim reberligimiz de qabaatlı, çünki cenk vaqtında esir tüşkenlerniñ cedvellerini gizleymiz, bu cedvel soñsuz arta bile. Em de FSB Donbasta er angi insannı Ukraina faydasına casuslıq yapqanında qabaatlaması mümkün, ve o, bu cedvelge kirsetile bile. Esas mesele bu.

Ukraina ve Rusiye arasında olğan deñişimlerden birinde azat etilgen ukrainalı dinşınas, eski esir İgor Kozlovskiy bu esnasnıñ qıyın taraflarını aydınlata.

– Pek siyasetleştirildi, bu ise gumanitar mesele. Yaşayış şaraitleri olmağan bir yerde bulunğan belli bir insannıñ çekişüvleri, onı farqlı baqışları içün apiske aldılar, belki de, tesadufen. Biriniñ biznesi alındı, birini çaqqanlar, ve bu bizim Ukraina vatandaşlarımız. Em de biz belli bir insannıñ qayda olğanını, kamera nomerasına qadar bilsek de, «L/DNR» onıñ olarda olğanını inkâr etmesi mümkün. Yoq ve oldı deyler, bunı teşkermek imkânsız ola. Çoqusı allarda cedvellerge kimler içün küreşseler olar kire. Bazı vaqıtları tuvğanları bilip esirlerni anda kirsetmey, başqa çare tapıp azat ettirmege ümüt eteler. Evelden böyle ticaretniñ neticesi bar edi: satın ala ediler, añlaşa ediler. Farqlı taqdirler bar. Amma aq qorçalayıcılar bu insanlar devlet organlarımıznıñ diqqatında olsun dep areket eteler.

(Metinni Vladislav Lentsev azırladı)

«Hizb ut-Tahrir işi» boyunca apiske alınğan ve mahküm etilgenlerniñ imayecileri olarnıñ taqip etilmesi diniy sebeplernen bağlı olğanını tüşüne. Advokatlar qayd etkenine köre, Rusiye uquq qoruyıcı organları tarafından bu dava boyunca taqip etilgenler – ekseriyeti qırımtatarlar ve ukrain, rus, tacik, azeri ve islâm dinini kütken diger millet vekilleri. Halqara uquq işğal etilgen topraqlarda işğalci devlet qanunlarını kirsetmege yasaqlay.

«Hizb ut-Tahrir» halqara islâm siyasiy teşkilâtı, bütün musulman devletleriniñ islâm halifeligine birleştirilmesini öz maqsadı olğanını ayta, amma olar, bu maqsatqa irişmek içün terroristik usullarnı red ete ve Rusiyede adaletsiz taqip etilgenini ayta. Rusiye Yuqarı mahkemesi 2003 senesi «Hizb ut-Tahrir» teşkilâtını 15 «terrorist» birleşme cedveline kirsetip, onı yasaq etti.

Aleksandr Yankovskiy, qırımlı jurnalist, Qırım.Aqiqat Radiosınıñ müellifi ve muarriri​