«Rusiye insanlarnıñ ayatlarını bile-bile telükege oğrata»: ekinci koronavirus dalğası Qırımda ne yapa

Qırımda koronavirus hastalarınıñ sayısı artmağa devam ete. Oktâbrniñ 8-nde 140 hasta qayd etildi – bu daa bir rekord. Umumiy hasta sayısı 5,5 biñden çoq oldı. Rospotrebnadzor malümatına köre, sentâbr ayında yarımadada bütün müddet devamında hastalarnıñ 40%-ı qayd etildi.

Bu vaziyette Rusiye akimiyeti iyül ayında kurort mevsimi başlağanda lâğu etilgen sıñırlavlarnı qaytara. Naqliyatta ve tükânlarda maska taqıluvı mecburiy oldı, Qırımnıñ Rusiye yolbaşçısı Sergey Aksenov qırımlılarnı aqıllarını başlarına toplamalarına çağırdı. Rusiye akimiyetiniñ koronavirusnen bağlı malümatı halqara teşkilâtlar ve diger mustaqil menbalar tarafından tasdıqlanmay. Ukraina aq qorçalayıcıları Qırımnıñ COVID-19 statistikası eksiltilip kösterile, dep tüşüne. Yarımadada qırğınlıqnıñ ekinci dalğası nasıl keçe, Qırım.Aqiqat Radiosınıñ yayınında laf etildi.

Qırımlı tibbiyet hadimi Anna telükesizlik maqsadınen tolu adını aytmayıp, Qırım.Aqiqatqa izaat bermege razı oldı. Onıñ fikirince, koronavirus hastalığınen bağlı vaziyet memurlarnıñ esabatlarından qat-qat ciddiydir.

– Yañı dalğa sentâbrde başladı, bu, kerçekten, is etile. Yazda hastalar az edi dep aytıp olamayım, çünki hastahanelerde kimsege test yapılmağan edi. Bizim hastahanemiz alâ daa böyle. Meni tibbiyet hadimi olaraq eki kere teşkergenler, yazda. Hastalarğa tek belli alâmetleri olsa, test yapalar. Yani şimdiki kerçek hasta sayısını aytıp olamaymız. Küzde bir çoq işdeşim hastalandı, ve virus daa telükeli oldı kibi kele. Bizim hastahanemiz ise kovid hastahanesi olmağan soñ bir insanğa künde eki maska ala! 12 maska olmaq kerek, çünki olarnı eki saatta bir deñiştirmek kerek. Baş ekim Aksenovğa er şey bar, dep esabat bere. Bu maskalar bir şeyden qorumay, amma tek bir qaç mahsus qıyafetimiz bar.

Bundan ğayrı, Annanıñ aytqanına köre, Qırımdaki tibbiyet hadimleri ükümetniñ epidemiya vaqtına belgilegen qoşma para almay. Qırımnıñ Rusiye Sağlıq naziri İgor Çemodanov, Qırımnıñ tibbiyet hadimlerine koronavirus hastaları ile çalışqanları içün 59 million ruble tölendi, dep bildirgen edi. Oktâbrniñ başında memur vazifesinden ayırıldı, ödev meselesini ise Tahqiqat komiteti teşkerip başladı.

Ukraina aq qorçalayıcıları epidemiya başlağanından berli Qırımda COVID-19 hastalarınıñ seviyesinen bağlı öz monitoringini keçire. Qırım aq qorçalayıcı gruppasınıñ yolbaşçısı Olga Skripnik qırımlı ekimlerniñ aytqanlarına esaslanıp, Rusiye akimiyeti koronavirus yuqunçından vefat etkenlerniñ sayısını gizlemege tırışa, dep bildire.

– Tibbiyet hadimleri arasında menbalarımız bar – «acele yardım», farqlı şeerlerniñ hastahane ekimleri ve atta morg hadimleri. Adlarını aytıp olamaylar, çünki işte basqı yapılacaq ve cinaiy taqip olacaq, dep qorqa. Yaqında bir-birinden ayrı yuqarıdan kelgen emir aqqında bildirdi, kerçek ölüm sayısını gizlemege, yani ölüm sebebi olaraq COVID-19-nı degil, hastanıñ diger hastalığını aytmağa vazife berildi. Morg hadimlerinden biri aytqanına köre, bu malümat gizlense de, koronavirus yuqunçından vefat etkenler ket-kete daa çoq ola. Onıñ malümatına köre, bu şeerde er kün bir ya da eki kişi morgğa ketirile. Bu malümat olmağanını añlamaq içün Qırımnıñ resmiy statistikasına bir kere baqmağa yeterlidir – ölüm sebebi olaraq başqa bir şey qayd etilgeni içündir.

Olga Skripnikniñ fikirince, Rusiye akimiyeti qırımlılarnıñ ayatlarını telükege oğrata.

– Bir manası olmağan kütleviy tedbirler keçirile – arbiy parad ve ilâhre. Rusiye insanlarnıñ ayatlarını bile-bile telükege oğrata. Bunı tek Ukraina degil, bütün halqara toplulıq aytmalı, dep tüşünemiz. Tış işler nazirligimizge muracaat ettik ve farqlı memleketlerniñ missiyalarınen mesleatlar keçiremiz, Qırımda COVID-19 meselesini ve Rusiyeniñ yerli sakinlerni pandemiyadan qorumağanını BM Baş Assambleyası muzakere etip qarar almalı. Menimce, işğalci devlet olaraq Qırımnıñ vatandaş ealisini qorumağa mecbur olğan Rusiyeniñ yapqanları yañı sanktsiyalar paketiniñ sebebi olmalı.

Qırımnıñ Rusiye yolbaşçısı Sergey Aksenov koronavirus ile küreş toplaşuvında qırımlılarnı toy, cenaze, doğğan kün ve başqa tedbirlerni keçirgenleri içün tenqit etti:

«Soñki vaqıtları aman-aman bütün hastalar kütleviy tedbirlerden soñ qayd etile! Ürmetli qırımlılar, lütfen, yapmañız! Qırımda er bir halqnıñ öz ananeleri bar, em tantanalı, em kederli tedbirler, bu añlaşıla – amma yaqınlarnıñ sağlığını unutmamaq kerek. Bir sıra rayonda toy ya da cenazeler oldı – ve birden çoq insan hastalandı. Tedbirlerniñ büyük qısmı bizge bağlı, akimiyet organları ve para cezalarınıñ alâqası yoq. Koronavirus bar, ve ekinci, üçünci dalğa olacaq, bunı qabul etmelimiz. Ondan qorunmaqnıñ esas yolu – sotsial mesafeni qorumaq, cemaat yerlerinde maska taqmaq talabınıñ lafı da olmaz».

Ancaq, bu toplaşuvdan soñ Sergey Aksenov «Artekteki» «Yañı bala dalğası» festivaline yol aldı, anda maska taqmadı, el berip selâmlaştı ve artistlernen quçaqlaştı.

Canlı Radio qurucısı Naciye Femi, qırımlılar memurlarğa baqıp, ihtiyat tedbirlerine riayet etmeycektir, dep tüşüne.

– Er kün koronavirus hastalarınıñ sayısında ve vefat sayısında antirekord köremiz, amma bu pultqa basıp deñiştirelecek yaramay haberler kibi qabul etile. Qırımlılar esas profilaktika tedbirleriniñ talaplarına alâ daa mesüliyetsiz yanaşa – maska taqmay, sotsial mesafeni qorumay, ellerni dezinfektornen sürtmey, insanlar toplaşqan yerlerge baralar. Qırımtatarlar er kün toy yapa, ve adet üzre musafirler çoq ola – 200-300 kişi. Neticede qırımtatarlar arasında COVID-19 hastalarında eñ büyük raqamlar oldı. Amma Qırım memurlarınıñ yapqanları da işanç bermey, ve insanlar bunı tekrarlamağa tırışadır: maskalarnı saqal tübüne endirip yüre ve ilâhre.

Naciye Feminiñ aytqanına köre, tükânlarda tek qaravul, satıcı ve tek bazı alıcılar maska taqa.

– İnsanlar sistemanı ve bu talaplarnı ne içündir aldatmağa tırışa, karantin tedbirlerine işanmay. Amma COVID-19 vaziyeti artıq pek telükeli oldı. Biz radioda bunı insanlarğa añlatmaq içün bar küçümizni qullanamız. Kiçik animatsion levhalarnı yapıp başladıq, qaramanları – tevsiyelerini aytqan çeşit yaşlarda qırımtatarlar. Meselâ, qartana eski adetlerge köre elini almamağa rica ete – zararı olmaz, bekler dep. Şimdi alışqanlıqlarımıznı deñiştirecek vaqıt.

Ukraina Milliy pedagogika ilimleri akademiyasınıñ İçtimaiy ve siyasiy psihologiya institutı Kütle ve cemiyet psihologiyasınıñ laboratoriya müdiri Vadim Vasütinskiy insanlar kerçek telüke olğanda ne içün irratsional yanaşa bilgenini añlata.

– Birisi qaidelerge riayet etmege alışqan olsa, başqalardan da bunı talap ete, başqası ise alışmadı. Akimiyet vekilleriniñ yapqanlarına qıymet kesilgenini aytsaq, er şey insannıñ oña nasıl baqqanına bağlı. Saylağan ve sevgen akimiyeti olsa, yañlışlarını körmemege azır. Nefret etken bir akimiyet olsa, er bir yañlışını körip aytacaq. Koronavirus vaziyetinde biraz saçma şey köremiz: hasta az olğan ilk aylarda qorqu ve qasevet çoq edi, insanlar diqqatlı edi. Vaziyet ciddiy seviyede kerginleşken soñ ise, aksine, er kes tüşüncesiz yanaşa. Böyle bir şey bar: bir şeyden ne qadar çoq qorqsaq, onı maneviy seviyede o qadar çoq körmemezlikke uramız. Neticede irratsional yanaşuv ola. Yaqın insanlar koronavirus yuqunçına inanmasa, Vadim Vasütinskiy olarnı zorlap işandırmağa tevsiye etmey, belli bir müddet devamında olarnıñ areketlerini yımşaq ve israrlı bir şekilde tüzetmege tırışmağa tevsiye ete.

(Metinni Vladislav Lentsev azırladı)

Daa evel 2019-nCoV olaraq belli SARS-CoV-2 koronavirusı Qıtayda keçken yılnıñ soñunda qayd etildi.

O, COVID-19 hastalığınıñ sebebi oldı. Hastalıq yengil keçe bile, bazı insanlarda suvuqlanuv ve gripp alâmetleri, yüksek sıcaq ve öksürüv körüne bile. Bu ölüm sebebi ola bilgen pnevmoniyağa keçmesi mümkün. Hastalarnıñ ekseriyeti tüzele; çoqusı allarda immunitet sisteması zayıf olğan insanlar, hususan qartlar vefat ete.

2020 senesi martnıñ 11-nde Dünya sağlıq teşkilâtı yañı koronavirus sebebinden başlağan hastalıq qırğınlığını pandemiya olaraq tanıdı.

Sergey Mokruşin, Qırım.Aqiqat alıp barıcısı