Qırımtatar Milliy Meclisiniñ reisi Refat Çubarov Donbasnıñ işğal altındaki rayonlarındaki vaziyetni çezüv Üç taraflı bağ gruppası Ukraina eyyetiniñ reisi Leonid Kravçuknıñ işğal etilgen Donbas topraqları ve işğal etilgen Qırım meseleleri referendumını keçirmek teklifini izaatladı.
Çubarovnıñ aytqanına köre, Ukrainada «Ukraina toprağını istilâcı memleketke bermege istegen insanlarnıñ sesleri ket-kete daa çoq yanğıray».
«Ukrainalılarnıñ aqlını qarıştırmaq içün motivatsiyalar uydura… Halq referendumda endi işğal etilgen topraqlarınen Ukraina topraq bütünligine qol tutqanını isbatlasa, devlet o vaqıt onı qaytaruv usulını tapar eken. Devlet tarafından istilâcı memleketniñ vekillerinen muzakere keçirmek vekâletini alğan siyasetçilerden böyle yaman fikirler eşitmek qat-qat igrenç», – dep yazdı Çubarov Facebook saifesinde.
Onıñ qayd etkenine köre, Qırım «Ukrainanıñ ayırılmaz parçası ve qırımtatarlarnıñ vatanı» ola.
Donbasnıñ işğal altındaki rayonlarındaki vaziyetni çezüv Üç taraflı bağ gruppası Ukraina eyyetiniñ reisi, sabıq Ukraina prezidenti Leonid Kravçuk şimdi işğal etilgen Donbas topraqları ve Qırım meselelerinen bağlı umumukrain referendumını keçirmege teklif etti.
Onıñ aytqanına köre, «insanlar bugün Ukraina kontrol etmegen, amma Ukraina toprağı olğan regionlarnıñ yaşayışı nasıl olacağını aytsın dep», referendum keçirilmeli.
Yanvarniñ 26-nda Ukraina Yuqarı Radası «Umumukrain referendumı vastasınen halq iqtidarı» qanunını ekinci oquvda ve tamamen qabul etti. Bu qanunnıñ qabul etilüvini istegen ve qabul etilgenini alğışlağan prezident Volodımır Zelenskıy onı daa imzalammadı, ve qanun daa işke tüşürilmedi.
Qabul etilgen qanun metni daa aydınlatılmadı. Ekinci oquvğa çıqarılğan metin «Ukraina mustaqilligini yoq etüv, devlet suverenitetini, Ukraina topraq bütünligini bozuv» meseleleriniñ umumukrain referendumına çıqarıluvını yasaqlay, lâkin Ukraina toprağını deñiştirüv meselelerini umumukrain referendumına çıqarmağa izin bere.
Ekinci oquv qanunınıñ metninde «Ukraina toprağınıñ deñiştirilüvinen bağlı umumukrain referendum rey aqqı olğan Ukraina vatandaşlarınıñ Ukraina Yuqarı Radası qabul etken Ukraina toprağını deñiştirüv halqara añlaşmasını tasdıqlav qanunını tasdıqlav qanunını qabul etüv şeklidir».
Yuqarı Radanıñ Baş uquq idaresi bu leyhağa tenbi bildirip, qanun leyhasınıñ bu maddesi Ukraina Anayasası ve qanunlarına zıt kele», dep qayd etti.
Bundan ğayrı, «Ukraina toprağını deñiştirüv meselesi Ukrainanıñ iç meselesi ola, ancaq umumukrain referendumınen al etile bile ve halqara añlaşma meselesi olamaz, şunıñ içün qanun leyhasında qayd etilgen Ukraina toprağını deñiştirüv halqara añlaşmasını tasdıqlav qanunı umumukrain referendumına çıqarılamaz ve tasdıqlanamaz», dep aytıla vesiqada.
Umumhalq referendumı qanun leyhasınıñ metni devlet anayasası belgilegen Ukraina topraq bütünligini tasdıqlav referendumı imkânını bermey.
2014 senesi fevral ayında Qırımda işaretsiz urbada silâlı insanlar peyda oldı. Olar Qırım Yuqarı Şurası, Aqmescit ava limanı, Keriç parom keçiti, diger strategik obyektlerni zapt etip, Ukraina ordusınıñ areketlerini blok etken edi. Rusiye akimiyeti bu insanlarnıñ Rusiye ordusınıñ arbiyleri olğanını başta inkâr etken edi. Daa soñra Rusiye prezidenti Vladimir Putin bular Rusiye arbiyleri olğanını tanıdı.
2014 senesi martnıñ 16-nda Qırım ve Aqyarda yarımada statusınen bağlı dünyada tanılmağan «referendum» olıp keçti, onıñ neticesinde Rusiye Qırımnı öz terkibine aldı. Ukraina, Avropa Birligi, ABD «referendumdaki» rey neticelerini tanımadı. Rusiye prezidenti Vladimir Putin martnıñ 18-nde Qırımnıñ Rusiyege «qoşulğanını» ilân etti.
Halqara teşkilâtlar, Qırımnıñ işğali ve ilhaqını qanunsız tanıp, Rusiyeniñ areketlerini takbih ettiler. Ğarp devletleri bir sıra iqtisadiy sanktsiyalarnı qullandı. Rusiye, yarımadanı işğal etkenini inkâr etip, buña «tarihiy adaletniñ tiklenmesi», dey. Ukrainanıñ Yuqarı Radası 2014 senesi fevralniñ 20-ni, Rusiye tarafından Qırım ve Aqyarnıñ muvaqqat işğali başlağan künü olaraq resmen ilân etti.
