Qırımlı advokat Lilâ Gemeci: «Çette qalmaq cinayette iştirak etmek demektir»

Felemenk ükümeti işğal etilgen Qırım advokatı Lilâ Gemecige «İnsan aqlarınıñ lâlesi» mukâfatını berdi. Gemeci, Kremlniñ qırımlı siyasiy mabüslerini mahkemelerde qorçalay. Onıñ fikirince, muvafaqiyetiniñ tanılması – «Qırımda çalışqan bütün advokatlarnıñ mukâfatı ola».

Felemenk ükümeti Lilâ Gemeciniñ işi aqqında qaydan bile? «İnsan aqlarınıñ lâlesi» mukâfatı ne içün ve kimge berile? Felemenkte işğal altındaki Qırımda insan aqlarınıñ vaziyetini taqip etelermi? Mukâfat laureatı statusı advokatqa Rusiye kontrolindeki Qırım mahkemelerinde nasıl yardım ete bile? Bu ve diger aktual mevzularnı Qırım.Aqiqat Radiosınıñ yayınında alıp barıcı Yelena Removskaya, qırımlı advokat Lilâ Gemeci, Felemenk Qırallığınıñ Ukraina fevqulâde ve vekâletli elçisi Yennes de Mol muzakere eteler.

– Lilâ, alğan mukâfatıñıznen tebrikleymiz. Bu muvafaqiyetke nasıl qıymet kesesiñiz?

Gemeci: Bu bütün qırımlı advokatlarnıñ mukâfatı, «Qırım birdemligi» faalleriniñ mukâfatı, bugün cinaiy taqipte bulunğan vatandaş jurnalistleriniñ mukâfatıdır. Menim içün bu devletlerden biriniñ qırımtatar halqı ile Qırımdaki zulum ve sıñırsızlıq ile zorbalıqsız küreşinde birdemlik mukâfatı ola.

De Mol: «İnsan aqlarınıñ lâlesi» – Tış işler nazirliginiñ teşebbüsinen berilgen ükümet mukâfatıdır. O, 2008 senesi tesis etildi ve insan aqlarını ciddiy seviyede qorçalağan aq qorçalayıcı ve teşkilâtlarğa berile. Bundan ğayrı, 2018 senesinden itibaren bir qaç memlekette, şu cümleden Ukrainada, Felemenk elçihaneleri memleketimizde yapqan işleri sebebinden telükede bulunğan faal ve aq qorçalayıcılarnı «Lâlelernen» qayd ete. Bu resmiy destek, çalışmağa imkânları olsun dep bir stimul, köstergen faaliyetlerine bir sayğı işareti ola.

– Lilâ Gemeciniñ faaliyeti aqqında qaydan bilesiñiz?

De Mol: Qırımda olğanlarnı bilemiz. Bunı bilmege isteymiz, bunıñ içün advokat, teşkilâtlarnen bağlarımız olmalı. Lilâ Gemecini yahşı tanıymız.

– Ukraina aq qorçalayıcılarından kimler daa mukâfat aldı?

De Mol: Vitaliy Ustimenko, «Avtomaydannıñ» Odesa bölügini idare ete. Mukâfat oña qabarcılıq ile küreş munasebetinen berildi. Ne yazıq ki, o, ücümğa oğradı ve atta yaralandı. Şimdi Vitaliy qaravulnen yaşamağa ve areket etmege mecbur, onıñ arqasında turğanımıznı kösteremiz.

– Lilâ, alğan mukâfatıñıznı Qırımğa alıp ketmege planlaştırasıñızmı? Telükeli degilmi?

Gemeci: Şübhesiz, men onı Qırımğa almağa isteyim. Bu mukâfatnı başqaları da körsin, o, küreş timsali olsun, kelgen ve körgen er kes Qırımda yalıñız olmağanını, destegimiz bar olğanını añlasın. Rusiye cinaiy taqip altında bulunğan qırımtatarlarnıñ büyük qısmı terror maddelerine istinaden qabaatlana. Olarnı terror teşkilâtında iştirak etkenlerinde qabaatlaylar, çünki «Hizb ut-Tahrir» Rusiye Federatsiyası Yüksek mahkemesiniñ qararınen terror teşkilâtı olaraq tanılğan edi. Ukrainada o yasaq etilmedi. Al-azırda insanlarnı diniy sebeplerden ya da faal vatandaş baqışları, aq qorçalayıcı faaliyeti, vatandaş jurnalistikası sebebinden celp etmek içün eñ qolay yol bu ola. Qabaatlarını isbatlamaq içün çoq şey kerekmey: bir qaç gizli şaat ve sahte ekspertiza yeterli, onı quvetçiler esasen Başqırt pedagogika universitetinde sımarlay.

– Qırımda böyle davalarnıñ mabüsleri tam olaraq nede qabaatlana, hatırlatıp olursıñızmı?

Gemeci: Meselâ, «Qırım birdemliginden» müvekkillerimden biriniñ cami körüşüvini quvetçiler gizli dep qayd etti. Toplaşuvnıñ mevzusı «Allah içün sevgi ve nefret» edi – bu terror teşkilâtında iştirak etüv ve Rusiye Federatsiyasında akimiyetni zapt etüvge yol aça eken… Mence, Qırımdaki advokat ve aq qorçalayıcılar taqımı büyük adım atıp, quvet qurulışları hadimlerini ozıp keçti. Qırımda halqımız, dindaşlarımız arasında terroristler bar olğanına işanmağa imkân bermedik. Bu terror maddeleri boyunca mesüliyetke çekilgen insanlar terrorist olğanına kimse inanmay. Er kes añlay, Rusiye cinaiy mesüliyetke çekmek ve halqara toplulıqnı bu mevzudan uzaq tutmaq içün qolay yolnı taptı. «Terrorizm» sözü bayağı qorqunç, bu davalarğa yaqınlaşmağa qorqqan insanlar da çoq, amma bu baryerni yeñdik, dep tüşünem. Halqara toplulıq Qırımdaki «terrorizm» sözüniñ manasını añlay.

– Elçi bey, ğarbiy diplomatlar bu cinaiy davalar boyunca Rusiyege tesir ete bilemi?

De Mol: Qırımğa barmaq bizim içün pek qıyın. Ükümet vekilleriniñ böyle imkânı iç yoq. Anda olıp-keçkenlerni bilgen advokat, teşkilâtlarnen laf etmek kerekmiz. Bu malümat yardımınen Qırım aqqında halqara munaqaşalarğa tesir ete bilemiz – bunı da yapamız. Birleşken Milletlerdeki zenaatdaşlarım işğal altındaki yarımadada insan aqlarınıñ vaziyeti Rusiye Federatsiyasınıñ qanunsız ilhaqından soñ pek fenalaştı, dep bildirdi Telükesizlik şurası seviyesinde. Eali problemleri, esas aq ve serbestlikniñ sert sıñırlanması bar olğanını kördik. Bunı çeşit platformalarda aytmağa imkânımız bar, öyle de yapamız. Rusiye ile siyasiy dialogımız da bar, anda da bunı aytamız. Avropa Birliginiñ azaları olamız ve Qırımnıñ qanunsız ilhaqını qabul etmeycekmiz. Apple şirketiniñ Qırımnı haritada Rusiye olaraq işaretlegenini da qabul etmeymiz. Biz sanktsiyalarğa qoltutmağa devam etemiz, bizim içün qıyın olsa da: tarihqa baqqanda memleketimizniñ Rusiye ile munasebetleri yahşı edi.

– Lilâ, 2014 senesine qadar nenen oğraşqan ediñiz?

Gemeci: Aq qorçalayıcı faaliyetim yoq edi. Analıq tatilinde edim ve qorantamnen oğraşıp, balalarımnı terbiyelegen edim. Alğan davalarım vatandaş-uquq davaları olıp, büyük ahlâqiy küç olmasını talap etmegen edi. Olarnı er vaqıt içimden keçirmegen edim – insanlarnıñ ayırılışuvı, mal-mülknen bağlı edi – 2014 senesinden soñ ise Qırımda taqipler başlandı, mında aman-aman er bir davanı içimden keçirem. Babalarını beklegen bala közlerini, oğullarını ğayıp etken analarnıñ közyaşlarını körseñ, lâqayt qalmağa mümkün degil. Em de qırımtatar halqınıñ eñ yahşı oğulları zarar köre – göñülli, mahkemelerge çıqmağa, tintüv, mahkeme esnaslarını aydınlatmağa qorqmağan insanlar. Olar er daim ögde olıp, er daqqa yardımğa kelmege azırlar.

– Rusiye quvetçilerinen bayağı sert laf etesiñiz. Telüke olğanını is etesiñizmi?

Gemeci: Gizli telükeler ola. Ekişer FSB maşinası meni taqip etken edi, bu qayd etildi. Bütün bular paranoyyağa keçmesin ve faaliyetime mania olmasın, dep qorqam. Semetdeşlerim ve dindaşlarım taqip etilgende çette qalmaq menim içün cinayette iştirak etmek kibi ola. İnsanğa yardım etmege, sıñırsızlıqnı toqtatmağa tırışasıñ, aqibetlerini iç tüşünmeysiñ – menim içün birinci esas budır. İşğal bitkenine qadar ketmege istemeyimmi dep sıq-sıq soraylar – yoq, böyle fikirlerim yoq. Qırımğa qaytqanımız aqlımda, on eki yaşlarında edim. Qartbabam milliy areket veteranı edi ve ömür boyu Qırımğa qaytmaq içün küreşti. Şimdi ketmege acet yoq, dep tüşünem. Belki, böyle vaziyet olur – bir şey aytmağa istemeyim. Şimdi Qırımda yaşayım.

– Qırımtatar faalleriniñ taqip etilüvi maqsadına yetemi, ne tüşünesiñiz?

Gemeci: Çoq şükür, apiske alınğan bir insan yerine onlarnen yañı insan kele. Açıq çalışmağan bir çoq faal bar. Bu faallikni sıñırlamağa tırışalar, amma bir şey olmay. Qırımtatarı bugün küreşmese, yarın onı almağa keleceklerini añlay – siyasiy ve diniy isteklerine baqmadan.

(Metinni Vladislav Lentsev azırladı)

2014 senesi fevral ayında Qırımda işaretsiz urbada silâlı insanlar peyda oldı. Olar Qırım Yuqarı Şurası, Aqmescit ava limanı, Keriç parom keçiti, diger strategik obyektlerni zapt etip, Ukraina ordusınıñ areketlerini blok etken edi. Rusiye akimiyeti bu insanlarnıñ Rusiye ordusınıñ arbiyleri olğanını başta inkâr etken edi. Daa soñra Rusiye prezidenti Vladimir Putin bular Rusiye arbiyleri olğanını tanıdı.

2014 senesi martnıñ 16-nda Qırım ve Aqyarda yarımada statusınen bağlı dünyada tanılmağan «referendum» olıp keçti, onıñ neticesinde Rusiye Qırımnı öz terkibine aldı. Ukraina, Avropa Birligi, ABD «referendumdaki» rey neticelerini tanımadı. Rusiye prezidenti Vladimir Putin martnıñ 18-nde Qırımnıñ Rusiyege «qoşulğanını» ilân etti.

Halqara teşkilâtlar, Qırımnıñ işğali ve ilhaqını qanunsız tanıp, Rusiyeniñ areketlerini takbih ettiler. Ğarp devletleri bir sıra iqtisadiy sanktsiyalarnı qullandı. Rusiye, yarımadanı işğal etkenini inkâr etip, buña «tarihiy adaletniñ tiklenmesi», dey. Ukrainanıñ Yuqarı Radası 2014 senesi fevralniñ 20-ni, Rusiye tarafından Qırım ve Aqyarnıñ muvaqqat işğali başlağan künü olaraq resmen ilân etti.