Rusiye mahsus hızmetleri qırımlılarnıñ şahsiy yaşayışına ket-kete daa teren kire. Aq qorçalayıcılar ve cemaat erbaplarınıñ fikirince, yarımadağa 1937 senesiniñ ananeleri qayta: qomşu qomşusına çaqa, müessiselerdeki işçilerni «organlar» taqip ete. Neticede – Rusiye Telükesizlik şurasınıñ kâtibi Nikolay Patruşev ögünde Qırımdaki Rusiye quvetçileriniñ işine dair elliden ziyade cinaiy dava ve ekstremizm maddesi boyunca onlarnen mahkeme qararı ile esabat.
Qırımlılar kergin vaziyet olğanını sıq-sıq qayd etip, Rusiye FSBsiniñ hadimleri müessise, hastahane ve aliy oquv yurtlarında vazife aldı, dep bildire.
«Al-azırda bütün tibbiy müessiselerde ekimniñ telükesizlik, terrorizm muavini vazifesi bar. Paketlerni gizliden qoyıp, insanlar bu paket aqqında ne vaqıt haber etecegini baqalar. Bu kerçekten olğan bir şey. Qorquzuv, qorqu müiti», – dep tarif etti Qırım.Aqiqatqa Qırım hastahanelerinden birinde çalışqan ekim adı gizli qalacaq şartınen.
Rusiyede FSB cinaiy dava açsın dep, anonim ariza yeterli ola, dep ayta ukrainalı aq qorçalayıcılar. Gizli şaatlar celp etile.
«Bunıñ kibi çaquv cinaiy davanıñ başlanğıçı ola bile… Amelde olğanı kibi, gizli şaat olaraq FSB hadimi çıqa bile. Rusiye uquqına köre, sizge birisi çaqqan olsa, kim çaqqanını sizge aytmaycaqlar. Sizge çaqqan kişini bilseñiz, bunı red etip de olamazsıñız. Siz imaye taktikasını nasıl quracağıñıznı bilmeysiñiz», – dep tarif ete Qırım aq qorçalayıcı gruppasınıñ reberi Olga Skripnik.
Quvetçilerge qomşu, işdeş, tanış olmağan kişi şikâyet ete bile. Er şey yaza bileler
Quvetçilerge qomşu, işdeş, tanış olmağan kişi şikâyet ete bile. Er şey yaza bileler. 2015 senesi Rusiye kütleviy haber vastalarınıñ yazğanına köre, Rusiye vatandaşı Aqyar avtobusınıñ aydavcılarını şikâyet etti, olar ukrain mizahiy şousını baqa ekenler, yolcu ise bunı begenmedi.
«Olar Qırımnıñ Rusiyege qoşulğanına sögündi, Şarqtan köçkenlerni mısqılladı, olar prezidentimizniñ şahsiy ayatını laf ettiler», – dep aytqan edi Taganrog sakini Vladimir Çiçilov mizahiy şou aqqında.
«Anda Rusiyege ve siyasetke qarşı bir şey yoq edi. Oturıp küldik, işte», – dep özüni qorçalay edi aydavcı.
Rusiyeniñ Qırım ilhaqına qoltutqan qırımlılarnıñ ekseriyeti bunıñ kibi şeyler olarnıñ başına kelmeycek, dep tüşüne, dep ayta yarımadada çalışqan rusiyeli jurnalist Anton Naumlük. Böyle insanlarnıñ fikirince, olar içün Kreml areketlerine açıq qoltutuv imaye ola.
«Böyle insanlarnıñ esas vazifesi – Rusiyege qoltutqanını köstermektir. Mında Rusiyege qoltutqanını açıq köstermege mecbur etken totalitar sistema bar, o, birisi susturulğan yerdekinden daa ziyade belli ola», – dep ayta Azatlıq Radiosınıñ jurnalisti.
Göñülli-mecburenmi?
Qırımdan kelgen haberlerge köre, şikâyetlerni tek istegenler yazmay. Soyadını aytmamağa rica etken kefeli emşire İrina «onı işdeşlerine çaqmasına zorladılar», dep ayta. Onıñ aytqanına köre, bir kün İrinağa FSBden telefon etip, böyle bir «subetke» çağırğanlar.
«İşte bağım olğan qırımtatarlarnıñ cedvelini yazmağa mecbur ettiler. Er keske malüm olğanı kibi, olar vaziyetten memnün degiller. Men maña yañlış muracaat ettiler, birisinen qarıştırdılarmı, dep soradım? Böyle suallernen maña degil, hadimler bölügine muracaat etmek kerekler. Nasıl olsa da, men vazgeçtim», – dep ayta qırımlı.
Onıñ aytqanına köre, körüşüvde FSB vekilleri «yahşı ve yaramay politsiya hadimi rollerini» oynap, İrinağa maneviy ceetten basqı yaptılar. Emşireniñ hatırlatqanına köre, FSB hadimi onı açuvlandırmağa tırıştı.
Sual berip başladı: ne içün sıq-sıq çıqam, ne yapam, ne tüşünem?
«37-nci yılları olğanı kibi. Meni oturttı ve dey: «Barıp kurtkaçıqnı asayım». Saatqa baqtım – qırq daqqa bir özüm oturdım. Qasevetlenmege başlaysıñ: «Ne yapayım? Ne içün öyle?». Çantağa diktofon qoydım, onı açtım, qaydnı sildim ve kene açtım… Soñra bir yolbaşçısınen keldi, sual berip başladı: ne içün sıq-sıq çıqam, ne yapam, ne tüşünem?», – dep hatırlay İrina.
Aq qorçalayıcılar dey: «çaquv – Qırımda inkişaf etken faydalı kontrol tehnologiyasıdır». İnsanlar çoqusı allarda taqip etilgenini bilmey.
«İlk evelâ hasta müim ola, dep tüşüne edim. Qalğanı ise… Şimdi ise – insanlarğa çaquv: o – bu, o – şu. Bir intern bar edi, diktofonlı cep telefonını qaldıra edi. Soñra tarif ete edi: «Olar anda «Yaşasın Ukraina!» dep ayttılar», – dep tarif ete qırımlı ekim.
Qırımda ilk çaqmamazlıq davası da peyda oldı: insan bir şey bilip haber etmedi.
insannıñ terror areketleri ya da niyetleri aqqında bildirmegenler para cezasını ya da bir yıl qadar apis cezasını ala bile
2016 senesi Rusiyede «Yarovaya paketi» dep adlandırılğan qanun deñişmeleri qabul etilgen edi. Bu deñişüvlerge binaen, insannıñ terror areketleri ya da niyetleri aqqında bildirmegenler para cezasını ya da bir yıl qadar apis cezasını ala bile. Osman adlı qırımtatarı ömür arqadaşınıñ qardaşı Suriyege ketkeni aqqında bildirmegeninde qabaatlanıp mahküm etile.
«Buña deñev adım dep aytamız. Mence, mahsus hızmetler bu davanı ilk sefer Qırımda sınap baqıp, belli bir ameliyatnı taqip etecekler. Böyle yönelişlerde, terror davalarında tuvğanları ya da yaqınları qabaatlanğanlarnıñ soy-sopları mesüliyetke çekilecek», – dep ayta qırımlı advokat Emil Kurbedinov.
Onıñ fikirince, çaqmamazlıq içün taqip Qırımda kütleviy ola bile.
Aq qorçalayıcılar emin ki: Rusiye quvetçileriniñ maqsadı – Qırımda narazılıqlarnı bastırmaq, şu sebepten qanunlar sertleşe.
Rusiye er angi başqa fikirni bastırmaq içün qanun ve areketlerni mahsus azırlay
«Rusiye er angi başqa fikir, tirenüvni, ağzaviy ya da fizikiy olsa bile, bastırmaq içün Qırımda qanunlarnı, FSB ve politsiya areketlerini mahsus yapa. Rusiye Federatsiyasında olğan deñişmeler, maña köre, Qırım vaqialarınen bağlı edi, separatizm boyunca 280.1 maddesinden başlap», – dep qayd etti Olga Skripnik.
Ters effektli qorquzuv
Qırımlı faallerniñ fikirince, basqınıñ ters tarafı ola. Qırımtatarlar apiske alınmağa başlağanda yarımadada «Qırım birdemligi» cemaat areketi peyda oldı. Ne qadar çoq insan qorquzılsa – tirenüv o qadar küçlü ola, dep qayd ete qırımtatar faalleri.
«Faalleşüvimizniñ esnası daa çoq inkişaf ete. Bu toqtatmay, faydalı ola… 2014 senesi faaller az olğan edi, er kes ne yapacağını bilmedi, şimdi ise çoqlaşa. Faalleşüv ilerilemekte», – dep qayd ete qırımlı aq qorçalayıcı Abdureşit Cepparov.
Yerli kütleviy haber vastalarınıñ işi qarşısında Qırımda yañı vatandaş jurnalistikası şekillendi. «Qırım birdemliginiñ» faalleri tintüv ya da mahkeme olsa, körgenlerini cep telefonlarına çıqara ve qayd ete.
«Qırım birdemligi» öse. O qadar büyük oldı ki, şimdi ne qadar apiske alsalar da, anda insanlar olacaq. 20 insannı tutqanlar, olarnıñ yerine daa 50 insan kelir. Küç budır. Seniñ yerine başqa insanlar kelecegini añlasañ, bu iş seniñnen yekünlenmeycek, bu duyğu insanlarğa ileri büyük ümütlernen baqmağa yardım ete», – dep tüşüne Anton Naumlük.
Faallerniñ aytqanına köre, aqlarnıñ bozuluvı aqqında malümatnı tarqatuv ve birlik – qorquzuvğa qarşı qoyulacaq şeyler.
