1944 senesi mayısnıñ 18-20-nde NKVD-NKGB mahsus tedbirleri vaqtında Qırımdan Orta Asiya, Sibir ve Urağa bütün qırımtatarlar sürgün etildi (resmiy malümatqa köre – 194 111 insan). 2004-2011 seneleri Qurultaynıñ Mahsus komissiyası «Unutma» umumhalq aktsiyasını keçirip, sürgünlik şaatlarınıñ 950-ge yaqın hatırlavını topladı. Qırım.Aqiqat arhivlerdeki hatıralarnı derc ete.
Men, Osman Muhtarov, qırımtatarı, 1939 senesi martnıñ 25-nde dünyağa keldim. Aqmescit rayonınıñ Trudovoye köyünde doğdı, amma Qarasuvbazar rayonınıñ Arğın (1945 senesinden soñ Balki – QA) köyünden sürgün etildim. Eski Sovet Sotsialistik Cumhuriyetler Birliginiñ Stalin kommunist rejimi 1944 senesi kerçekleştirgen qırımtatar halqı sürgünligini yaşadım.
Sürgünlik vaqtında 8 kişilik qorantamız Qarasuvbazar rayonınıñ Arğın köyünde yaşağan edi. Ailemizde babam Abdull-Muhtar (Abduveliyev, d.s. 1876), anam Kerime Muhtarova (qızlıq soyadı Mustafayeva, d.s. 1898), tatam Uryane Muhtarova (d.s. 1926), tatam Alime Muhtarova (d.s. 1931), tatam Abibe Muhtarova (d.s. 1934), men, Osman Muhtarov (d.s. 1939), oğlan qardaşım Soyun Muhtarov (d.s. 1940) ve qız qardaşım Tevide Muhtarova (d.s. 1942). Qoranta erkânı 2008 senesi mayısnıñ 6-nda berilgen №14-547/08 arhiv vesiqasınen tasdıqlanğan.
Yolda trenlerdeki insanlar qorqunçlı çekişüv, açlıq, hastalıq, qorantalar ayrı qalğanından can bergen edi.
Özbekistan, Namangan vilâyeti, Papskiy rayonı, Gülbah köyünde bizni barakqa yerleştirgenler, anda ne pencere, ne qapu bar edi, bir kenef yapıldı.
Yolda babamız hastalandı. Tibbiyet hadimleri Arıs stantsiyasında (Orenburg – Taşkent tren yolundaki stantsiya, Qazahistanda yerleşe – QA) babamıznı aldı, büyük tatam Uryane qalıp, babamnı baqacaq edi. Amma onı qatiyen tenbilediler: «Hastalarnı kimse baqmaycaq, bunıñ içün tibbiyet hızmeti bar. Vagonıñızğa tez qaytmalısıñız, sizni qayda alıp ketkenlerini bilemiz, tüzelse, onı sizge yollaycaqmız». Taşkentke daa barıp yetmedik, haber aldıq: «Babañız vefat etti, qasevetlenmeñiz, onı defin ettik».
Yerleşüv yerine kelgenimizde barak bayağı balaban edi. Er bir qorantağa birer oda berildi, amma, odalar qalmağanda, 3-4 kişilik qorantalarnı daa yerleştirip başladılar.
Qorantalarnıñ aman-aman 90%-ı açlıq ve qırğınlıqlardan öldi.
Odamıznıñ qarşısında beş kişilik aile yaşağan edi.
Bütün qoranta açlıq ve qırğınlıqlardan şişti, dört kün içinde üçü vefat etti, şişken ana ve beş yaşında oğlu yatıp qalğanlar
Ne yazıq ki, olarnıñ soyadları ve adlarını hatırlamayım, amma bu qorantanıñ nasıl ölgeni aqlımdadır. Babaları yoq edi. Bütün qoranta açlıq ve qırğınlıqlardan şişti, dört kün içinde üçü vefat etti, şişken ana ve beş yaşında oğlu yatıp qalğanlar. Ertesi künü anaları can bere, oğlu can bergen anasından bir kesek et kesip aşay… Anasını kommeler, ertesi künü oğlunı da defin etkenler.
Qorantamızda babamdan ğayrı, açlıq ve qırğınlıqtan daa üç kişi vefat etti: Tevide, Soyun ve Uryane. Anamız pamuq tarlalarında çalışqan edi, Alime tatam anamnen beraber pamuq tarlalarına barıp çalışqan edi. Abibe tatamnı da pamuq tarlalarına işke aydağan ediler. Ne aş, ne urba – bir şey yoq edi. Anam meni 1945 senesi bala evine berdi, müdiri özbek edi. Balalarğa künde bir kere aş bere edi, amma nasıl aşatqanını añlamaq zor degil. Er kün balalarnı defin etken ediler.
Dizenteriya ve sıtma qırğınlığı başlandı. İnsanlar qorantalarnen can bergen edi
Azıq mahsulatı, içme suvu yetmegeni içün, sanitar şaraitler olmağanı içün dizenteriya ve sıtma qırğınlığı başlandı. İnsanlar qorantalarnen can bergen edi. 1956 senesine qadar sert komendant rejimi altında bulundıq.
Bunıñ kibi cinayetler bütün semetdeşlerime qarşı millet mensüpligi sebebinden yapılğanı içün şunı rica etem:
– Ukraina devleti ve dünya cemaatçılığı tarafından bu areketlerniñ qırımtatar halqınıñ genouidi olaraq tanılmasınen bağlı tedbir kompleksini yerine ketirmek;
– qırımtatar halqı adından bu cinayetlerni yapqan şahıslarnı mesüliyetke çekmek içün Ukraina devleti ögünde tedbir alınmasına teşebbüs köstermek.
(2009 senesi noyabrniñ 2-nde yazıp alınğan hatırlavlar)
Elvedin Çubarov, Qırım tarihçısı, Qurultaynıñ qırımtatar halqı genotsidini ögrenüv ve aqibetlerini yeñüv Mahsus komissiyasınıñ reis muavini azırladı