Birleşken Milletler, Baş kâtibi António Guterresniñ Qırım ve Aqyarda insan aqlarınıñ bozuluvına dair yañı maruzasını aydınlattı.
Vesiqada qayd etilgenine köre, BM Baş kâtibiniñ maruzası 2020 senesi iyülniñ 1-nden 2021 senesi iyünniñ 30-na qadar müddetni qavrap ala ve «insan aqları ve halqara gumanitar uquq bozuluvlarını tarif ete»:
- Rusiye Federal telükesizlik hızmetiniñ hadimleri tarafından yapılğanı tahmin etilgen işkence ve sert areket. Qabaatlı olğanlar mesüliyetke çekilmedi;
- Tutulğan şahıslarnı mahkemege bermek ve Rusiyede azatlıqtan marum etmek içün Qırımdan çıqaruv;
- Tutulğanlarnı ceza izolâtorlarına avuştıruv, hususan uzun müddet devamında bir özlerini qaldıruv;
- Din teşkilâtları ve aypı şahıslarğa qarşı sanktsiyalar, Rusiyeniñ ekstremizm ile küreş qanunları esasında İyegova şaatlarınıñ qabaatlav ükümleri;
- Kütleviy toplaşuvlarnıñ keçirilüvine kirişüv, hususan er angi planlaştırılğan toplaşuvnı keçirmek içün Rusiye akimiyet organlarından izin alınmasını talap etken qanun qaideleri esasında toplaşuv iştirakçilerine berilgen para cezaları ve diger sanktsiyalar;
- Qırımda Rusiye akimiyetine qoltutmağan şahıslarğa qarşı ğıyabiy mahkeme esnasları ve olarnıñ insan aqları saasında halqara standartlarğa zıt kelmesi.
«2019 senesi iyül ayından 2020 senesi iyün ayına qadar müddetke baqılsa, 2020 senesi iyül ayından 2021 senesi iyün ayına qadar din azlıqları vekilleriniñ tutulması aman-aman beş qat arttı», – dep aytıla maruzada.
Qayd etilgenine köre, 2014 senesi mart ayından berli 43 insannıñ hırsızlanuvı (39-ı erkek, 4-ü qadın) tahqiqatınıñ «is etilecek bir neticesi olmadı».
«11 insan alâ daa ğayıp sayıla, 1 kişi, berilgen malümatqa köre, umumiy idamğa oğradı, 1 insan apiste qala, 30 qurban azat etildi, amma ivaz alamadı», – dep qayd etile maruzada.
Vesiqada «insanlarnı hırsızlağan, resmiy olmağan azatlıqtan marum etüv yerlerine qapatqan, ğayıp olğanlarnıñ bulunğan yerlerini gizlegen, işkence ve sert areket yapqanlar arasında Federal telükesizlik hızmeti, Qırım samooboronası ve yerli polis hadimleriniñ bar olğanı tahmin etile», dep qayd etile.
«2014 senesi 28 kişi hırsızlandı, lâkin kimse apiske alınmadı. Qurbanlarnıñ tuvğanları BM insan aqları yuqarı komissarınıñ idaresine tahqiqat formal keçirile, şeffaflıq ve tahqiqat davalarınıñ malümatını baqmağa imkân berilmey dep şikâyet etken edi. Azat etilgen ya da resmiy apishanelerge avuştırılğan qurbanlar bir ivaz alamadı ve oğrağan bozuvlar içün kimse cezasını çekmedi, dep şikâyet etti. Olar taqip etüv telükesine oğradı, çoqusı azat etilgen soñ Qırımnı terk etti», – dep aytıla maruzada.
Vesiqağa köre, Qırımda tutulğanlarnı mahkemege bermek ve uzaq Rusiye regionlarında azatlıqtan marum etmek içün Qırımdan çıqaralar, eñ az 28 adise belli.
Mezkür müddet devamında Rusiye quvetçileriniñ Qırımda keçirgen 61 tintüv aqqında haber etile.
«Ekseriyeti qırımtatarlarğa ya da İyegova şaatlarına ait ev, toplaşuv yerleri ya da iş yerlerinde keçirildi», – dep aytıla maruzada.
Bunıñ arefesinde Rusiye kütleviy vastaları qırımlı Rusiye senatorı Sergey Tsekovnıñ bu maruzağa bergen cevabını derc etti, o, maruzanı «ihtisaslı degil» dep adlandırdı.
2021 senesi iyün ayında BM Baş kâtibiniñ Qırımdaki insan aqlarına dair ara maruzası derc etilgen edi.
Rusiye Tış işler naziri Sergey Lavrov işğal etilgen Qırımda insan aqları bozula degen laflar uydurıla, dep aytqan edi. 2021 senesi avgustnıñ 26-nda insan aqlarını qorçalağan ve Moskvanı olarnı Qırımğa kirsetmege çağırğan halqara teşkilâtlar yarımadağa Rusiyeden, hususan Keriç köpründen kire bile, dep ayttı.
