“Qanun başqa milletlerniñ aqlarını aqsımlamay”: til qanunı ve qırımlılar

Ukraina Yuqarı Radası aprelniñ 25-nde keçirilgen umumiy toplaşuvda «Ukrain tiliniñ devlet tili olaraq işlevine dair» qanunnı qabul etti. Oña köre, ukrain til, devlet tili olaraq, ükümet organlarında ve cemiyet ayatınıñ başqa saalarında qullanacağını közde tutula. Qanun tek şahsiy qonuşuv ve diniy ibadetlerge tarqalmay.

Ukrain til aqqında qanun ne qadar müim ve ne içün evelce qabul etilmegen edi? Ukrainada qırımtatar ve rus tillerine nisbeten ne deñişecek? Devlet tili aqqında qanun qırımlılarğa nasıl tesir etecek? Bu ve başqa müim suallerge Qırım.Aqiqat Radiosı efirinde “Qırım aqşamı” tok-şousında alıp barıcı Sergey Gromenko ile Televizion ve radio yayınlavı meseleleri boyunca Milliy şuranıñ azası Sergey Kostınskıy ve qırımtatar meclisiniñ azası, Qırımtatar halqınıñ aqları qorulması boyunca Komitetniñ koordinatorı Abmecit Süleymanov cevaplandı.

​

- Sergey, ne içün qanunnı şimdi qabul eteler, amma, misal içün, 1990-ıncı yıllarda degil?

Kostınskıy: Ukraina vatandaşları öz milliy devletini tek 2014 senesinden soñ qurıp başladı, Ondan evel, men bellesem, biz SSSR yeñişlerini qullandıq, böyle bir postsovet ükümeti edik, ve til cemiyetni böle, degen fikri ükümsüre edi. Kerçekten ise, 2014 senesinece türlü siyasiy elitalar, onı elektoratnı faalleştirmek içün bir usul kibi qullana edi. Qırım diñleyicilerimiz 2010 senesine qadaro vaziyetni hatırlay, o zaman Rusiye ile yahşı munasebetler ve ilâhre şeylerge qol tutqan saylavcılar içün bu mesele mahsus köterile edi. Soñ ise bu mevzu tükendi ve zaten qırımlılar içün til meselesi meraqlı olmağanı belli oldı. Şimdi ukrainler, şu cümleden siyasiy elitalar da, quvamına yetti ve ukrain tilge munasebet deñişti. Bu kerçekten devletçilikniñ tiklenmesi ve Ukrainanıñ birleşmesi alâmetleridir. Adamnıñ milletke mensübiyetini - ukrain tili de onıñ qısımlarından biri - duymasa, demek o ukrain devletke de pervasızdır.

- Kimer qırımlılar saqınğanı kibi, Ukrainada rus tiline şimdi bir telüke barmı?

Kostınskıy: İç bir telüke yoq - qanun rus tilini yasaqlamay. Rus tilliler sanki aqlarını coyacaq degenleri asıl külünçlidir. Men sizge birinci til rus tili olğanqırımlı kibi ayta. Şahsiy qonuşmada, bizneste, cemaat faaliyetinde istegen tilni serbest-serbest qullanmaq mümkün. Amma memüriy saada, devlet idaresinde belli bir hızmetlerni becergende, siyasette, televizion ve radion yayınlavında, elbette, ukrain tili pekitilecek. Bu normal bir şeydir. Aksine, bu qanunğa köre, vatandaşlarnıñ aq-uquqları teñ etile, çünki endi ukrain tilli ukrainler er kün qullanğan tilde hızmet ala bilecek. ​

- Devlet tili aqqında ukrain qanunınıñ qırımtatar tiline tesiri ne olacaq, Abmecit?

Süleymanov: Bu qanunnıñ qabul etilmesi başqa tillerniñ aq-uquqlarını iç aqsımlamay, hususan tamır qırımtatar halqınıñ tiline. Ebet, bugün Qırım Ukraina nezareti altında olsa edi, onıñ topraqlarında qırımtatar tili devlet tilinen bir seviyede qabul etilmesi aqqında laf yürseter edik, amma, yazıq ki, bugünde-bugün öyle imkân yoq.

- Siziñce, 2014 senesinece bu saada kerekli qadar iş yapılmadımı?

Süleymanov: Asıl, qırımtatarlar Vatanına qaytıp başlağanda, 1993 senesi birinci milliy mektep açılğanda, biz, Qırımda aynı seviyede ukrain til de inkişaf etsun dep tırışa edik. İşğalniñ başına Qırımda 15 qırımtatar mektebi, 6 mektep ve 1 gimnaziya ukrain tilli edi. Qırımda öz vaqtında ukrain tilge kerekli diqqat ayırılmağanı işğalğa yol açqan sebeplerden birisi edi, dep tüşünem. Ebet, bu qanunnı, aytılğanı kibi, daa tünevin qabul etmek kerek edi.

Kostınskıy: Qoşmaq isteyim ki, bugünki künde ukrain qanunları qırımtatar mediasınıñ çalışmasını da közde tuta, belli bir manada bu til ukrain tilnen bir seviyege ketirilgen.

- Qırımnı işğalden qurtarmaq yolunda devlet til siyaseti ne qadar müim?

Как раз украинский язык – один из ключевых элементов объединения и стремления украинского народа на защиту своей государственности

Сергей Костинский

Kostınskıy: Bizge devletçiligimizni pekitmek kerek. Ukraina Silâlı Quvetleri zayıf olsa, Havfsızlıq hızmeti quvetsiz olsa, devlet institutları küçsüz olsa, biz Qırımnı qaytarıp olamamız. Şimdi öz devletçiligimizni qumda degil, taşta qalamaq kerekmiz. Ukrain tili ise - ukrain halqnıñ öz devletçiligi içün birleşüv adımlarından biridir. Öyle bir institutsiyalarını qurmalımız ki, Qırım işğalden qurtarılğan soñ, anda da olarnı keçirip olayıq dep, Qırım kene rus tilli muhtariyetke çevirilmesin dep. Yañı qanun - Ukraina devletiniñ qurulışınıñ esas elementidir.

(Metinni Vladislav Lentsev azırladı)