Aqmescit – Meclisniñ «Devlet Şurasına» saylavlardan vazgeçmek qararı qırımtatar cemaatçılığı arasında qarama-qarşı fikirler doğurdı. Siyasetçilerniñ bazıları, Meclisniñ yarımadanıñ siyasiy ömürinde iştirak etmemek qararı aşıqıp qabul etilgendir, dep saya. Mütehassıslarnıñ fikirince, cumhuriyetniñ akimiyetine işanmağan temsiliy organ bu kibi fikirge mecburen keldi.
Sentâbr 14 künü ötkerilecek saylavrdan vazgeçmek qararı Meclisniñ toplaşuvında, iyün 12 künü qabul etildi. Oña, toplaşuvda bulunğan 25 azadan (cemi olıp 33 aza)19 qol tuttı. Bu boykotnıñ sebebi, «Qırım Cumhuriyeti Devlet Şurasına deputatlarnıñ saylavı» aqqında qanunda qırımtatarlar içün kvotalar belgilenmedi. Meclis reisiniñ muavini Ahtem Çiygoznıñ Qırım.Aqiqatqa bergen intervyüsında, diger şartlar olsa edi, Meclis öz namzetlerini teklif eter edi, dedi.
Temsiliy organnıñ qararı qırımtatar cemaatçılığı arasında çeşit fikirler doğurdı. Ekinci künü Qurultay vekilleriniñ ayırı gruppası qırımtatr cemaatçılığınen körüşti. Toplaşuvnıñ teşebbüsçilerinden biri «Delet şurasınıñ reis muavini» Remzi İlyasov oldı. O, iyün 12 künü Meclisniñ qararına qol tutmağan edi. Onıñnen birlikte, Ruslan Yakubov ve Sadıh Tabah qararnı desteklemediler.
Toplaşuvdan soñ, tarqalğan yekün çekici kâğıtqa binaen, «vekiller gruppası» Meclisniñ qararını muzakere ettiler. Matbuatqa bildirilgeni kibi, «bu kibi qarar aşıqıp qabul etildi, onı almazdan evel, Qurultay vekilleri, qırımtatar cemaatçılığı ile muzakereler keçirip, olıp keçken vaqialarğa qıymet kesmek kerek edi».
Körüşüv iştirakçileriniñ fikirince, «bu ağır vaziyette biz ağır-sabırlı olmalımız, daima azır ve qırımtatar halqınıñ idare etüv milliy sistemasınıñ saqlap qalması ve inkişafını temin etmelimiz, etnik hususiyetlerine köre, insanlarara zıddiyetke yol bermemelimiz».
Berilgen malümatta: «Bizim tınç oturıp, köz etmege aqqımız yoq, aksine kendi teşebbüsimizni kösterip, Qırımnıñ iqtisadiy, cemaat, siyasiy ayatında iştirak etmelimiz… Bu bizim toprağımız, millet, kelecek nesillerimiz içün biz Qırımda yüz bergen vaqialardan çetleşmemelimiz», - dep yazıla. Bunen beraber, iştirakçiler, matbuat-konferentsiyalarnıñ, semetdeşlernen beraber açıq toplaşuvlar keçirip, mesleatlaşmanıñ müimligini qayd ettiler.
Bütün meselelerde noqta qoymaq
Remzi İlyaovnen, Meclisniñ mevamı ve ilerideki planları boyunca suallerni bermek içün bağlanıp olamadıq. Faqat, evelden Qırım.Aqiqatqa bergen izaatında Remzi İlyasov «Qırım Devlet Şurasına» saylavlarda yarımadanıñ bazı siyasetçileri qoşulğan «Adaletli Rusiye» firqasınıñ terkibinde iştirak etmesi mümkün, dep aytqan edi.
Meclis reisi muavini Nariman Celâlnıñ fikirince, saylavlarğa qoşulmamaq qararını "aşıqıp" qabul etkenlerini söylegenlerg. Bu qarar kelişmegni içün aytalar. «Elbette, adetince, saylavlar boyunca qarar Qurultayda qabul etile, amma şimdilik onı toplamadıq. Bunen beraber, Qurultaynı keçirmege Qırım akimiyetinen işbirlik qurmaqnıñ em tarafdarları, em istemegenleri niyet eteler. Er kes bu meseled soñki noqta qoyulmasını arz ete. Men bellesem, eñ yaqın vaqıtta, Qurultay teşkil etilecek».
Nariman Celâl qayd etkeni kibi, Meclis, saylavlarda iştirak etmemek fikirine kelgen soñ, öz aqqından tış çıqmadı. Remzi İlyasov Meclis terkibinde qalacaqmı ya da yoq, sualine, Nariman bey şunı ayttı: «Er şey oña bağlı olacaq. O, Mecliste faaliyetini devam ettirecegini bildirgen edi. Şimdilik, Meclis tarafından Remzi İlyasovğa qattı talaplar qoyulmadı».
Qayd etmeli ki, «Qurultaynıñ ayırı vekilleri» Meclisniñ qararına dair fikirleri, tamam yaqıda meydanğa ketirilgen «Qırım Birligi» cemaat teşkilâtı azalarınıñ fikirlerine beñzey. Teşkilâtnıñ terkibine qırımtatar halqı arasında belli şahıslar, bu cümleden, reislerinden biri cumhuriyet ükümetiniñ sabıq baş nazir muavini Aziz Abdullayev kirdi.
Qırım.Aqiqatqa bergen izaatında, Aziz Abdullayev şunı ayttı: «Men er kesni, aqıllı- fikirli admlarnı toplaşıp masa başında toplaşmağa çağıram, birlikte, yarınki künümizni, yaş nesil, bala ve torunlarımıznıñ kelecegini tüşünmelimz. Biz endi öz toprağımızdamız, er künümiz iqtisadiyat, içtimaiy meseleler bizge bağlı. Biz belli bir temelni azırlasaq, bir kimse bizge yoq, demez. Bu ceryannı, Rusiye Federatsiyasınıñ qanunlarına köre, tizilgen teşkilât vastasınen çezmege imkânımız bar».
Abdullayevniñ fikirince, yañı teşkilâtlarnıñ peyda oluvı qırımtatar halqınıñ bölüvine ketirmez: «Biz bütün küçümizni halqnıñ bölünmemesine sarf etecekmiz. Biz bütün küçümizni birleşmek içün qullanacaqmız. Biz çeşit qırımtatar teşkilâtlarda, biri-birimizden ayıracaq hususiyetlerni qıdırmaymız».
Aynı zamanda, Meclis Qırımnıñ yañı «akimiyetinen» añlaşa bilecekmi, sualge şunı bildirdi: «Bugünki künniñ ketişatını añlamaq kerek. Biz qayda bulunamız? Biz, qanunlar çalışqan, tertip-nizam temin etilgen, belli bir qaideler olğan devlet erkânında bulunamız. Onıñ içün, milletniñ temsiliy organını saqlap qalmağa isteseñiz, oturıp, yañı usul ve qararlar almalısız. O vaqıt er şey yahşı olur».
Yañı teşkilâtnıñ akimiyet organlarınada temsil etilüvi aqqında sualge, Aziz Abdullayev tekmil cevap bermedi, faqat, Geniçesk rayon devlet memuriyetiniñ reberi, teşkilât azası Seytumer Nimetullayev, yaqında mühbirlernen subetleşkend, teşkilâtnıñ esas maqsadlarından biri – saylavlarda iştirak etüvi olğanını ayttı.
«İçtimaiy taqiqatlar İnstitutı»nıñ reberi, siyasetşınas Yusuf Kürkçiniñ fikirince, Meclisniñ qararı «akimiyet mecbur etip kirsetken qaidelerge nisbeten temsiliy organnıñ işançı olmağanınen bağlı».
«Asılında, akimiyet, qırımtatarlar akimiyet organlarında temsil etilüvini temin etken iç bir vadesini yerine ketirmedi, – añlattı ekspert. – Til, tasil meselelerinde akimiyet yapqan areketleri oña nisbeten işançnı arttırmay».
Yusuf Kürkçi aytqanfna köre, qırımtatarlar soñki yerli saylavlarda elde etken neticesi – 1000-ge yaqın vekili akimiyetniñ çeşit seviyelerinde taqdim etilgen edi – endi olmaycaq. Mütehassıs emin: «Olacaq saylavlarnıñ neticesi bayağı küçük olacaqtır».
Onıñ fikirince, yañı teşkilâtnı halq desteklemez, amma, şimdiki «akimiyetniñ» neticelerge tesir etmege daa çoq imkânı bar. «Soñki «referendumnıñ» «açıq» ve «aydın» keçirilüvi bunı isbat ete, - dey Yusuf bey. – Mecliske qarşı turğan er türlü teşkilâtqa akimiyet reylerni ediye ete bile. Bunıñnen o eki meseleni al ete: akimiyetke yaqın olğn qırımtatarlarğa vazifeler bere ve qırımtatarlar olaraq olarğa üküm etmek aqqını bere ve Meclisniñ itibarını küçültip köstere».
«Qırım birligi» azalarınıñ keçmişini alsaq, olar, kendi siyasiy nufuzını ve maliye degerliklerini Mustaqil Ukrainada qazandılar. Bu şahıslarnıñ Qırımnıñ siyasiy ayatında iştirak etmek niyetleri, qazançlarnıñ saqlap qaluvınen bağlı olması mümkün», - dep qayd etti Yusuf Kurkçki.
Sentâbr 14 künü ötkerilecek saylavrdan vazgeçmek qararı Meclisniñ toplaşuvında, iyün 12 künü qabul etildi. Oña, toplaşuvda bulunğan 25 azadan (cemi olıp 33 aza)19 qol tuttı. Bu boykotnıñ sebebi, «Qırım Cumhuriyeti Devlet Şurasına deputatlarnıñ saylavı» aqqında qanunda qırımtatarlar içün kvotalar belgilenmedi. Meclis reisiniñ muavini Ahtem Çiygoznıñ Qırım.Aqiqatqa bergen intervyüsında, diger şartlar olsa edi, Meclis öz namzetlerini teklif eter edi, dedi.
Temsiliy organnıñ qararı qırımtatar cemaatçılığı arasında çeşit fikirler doğurdı. Ekinci künü Qurultay vekilleriniñ ayırı gruppası qırımtatr cemaatçılığınen körüşti. Toplaşuvnıñ teşebbüsçilerinden biri «Delet şurasınıñ reis muavini» Remzi İlyasov oldı. O, iyün 12 künü Meclisniñ qararına qol tutmağan edi. Onıñnen birlikte, Ruslan Yakubov ve Sadıh Tabah qararnı desteklemediler.
Toplaşuvdan soñ, tarqalğan yekün çekici kâğıtqa binaen, «vekiller gruppası» Meclisniñ qararını muzakere ettiler. Matbuatqa bildirilgeni kibi, «bu kibi qarar aşıqıp qabul etildi, onı almazdan evel, Qurultay vekilleri, qırımtatar cemaatçılığı ile muzakereler keçirip, olıp keçken vaqialarğa qıymet kesmek kerek edi».
Körüşüv iştirakçileriniñ fikirince, «bu ağır vaziyette biz ağır-sabırlı olmalımız, daima azır ve qırımtatar halqınıñ idare etüv milliy sistemasınıñ saqlap qalması ve inkişafını temin etmelimiz, etnik hususiyetlerine köre, insanlarara zıddiyetke yol bermemelimiz».
Berilgen malümatta: «Bizim tınç oturıp, köz etmege aqqımız yoq, aksine kendi teşebbüsimizni kösterip, Qırımnıñ iqtisadiy, cemaat, siyasiy ayatında iştirak etmelimiz… Bu bizim toprağımız, millet, kelecek nesillerimiz içün biz Qırımda yüz bergen vaqialardan çetleşmemelimiz», - dep yazıla. Bunen beraber, iştirakçiler, matbuat-konferentsiyalarnıñ, semetdeşlernen beraber açıq toplaşuvlar keçirip, mesleatlaşmanıñ müimligini qayd ettiler.
Bütün meselelerde noqta qoymaq
Remzi İlyaovnen, Meclisniñ mevamı ve ilerideki planları boyunca suallerni bermek içün bağlanıp olamadıq. Faqat, evelden Qırım.Aqiqatqa bergen izaatında Remzi İlyasov «Qırım Devlet Şurasına» saylavlarda yarımadanıñ bazı siyasetçileri qoşulğan «Adaletli Rusiye» firqasınıñ terkibinde iştirak etmesi mümkün, dep aytqan edi.
Meclis reisi muavini Nariman Celâlnıñ fikirince, saylavlarğa qoşulmamaq qararını "aşıqıp" qabul etkenlerini söylegenlerg. Bu qarar kelişmegni içün aytalar. «Elbette, adetince, saylavlar boyunca qarar Qurultayda qabul etile, amma şimdilik onı toplamadıq. Bunen beraber, Qurultaynı keçirmege Qırım akimiyetinen işbirlik qurmaqnıñ em tarafdarları, em istemegenleri niyet eteler. Er kes bu meseled soñki noqta qoyulmasını arz ete. Men bellesem, eñ yaqın vaqıtta, Qurultay teşkil etilecek».
Nariman Celâl qayd etkeni kibi, Meclis, saylavlarda iştirak etmemek fikirine kelgen soñ, öz aqqından tış çıqmadı. Remzi İlyasov Meclis terkibinde qalacaqmı ya da yoq, sualine, Nariman bey şunı ayttı: «Er şey oña bağlı olacaq. O, Mecliste faaliyetini devam ettirecegini bildirgen edi. Şimdilik, Meclis tarafından Remzi İlyasovğa qattı talaplar qoyulmadı».
Qayd etmeli ki, «Qurultaynıñ ayırı vekilleri» Meclisniñ qararına dair fikirleri, tamam yaqıda meydanğa ketirilgen «Qırım Birligi» cemaat teşkilâtı azalarınıñ fikirlerine beñzey. Teşkilâtnıñ terkibine qırımtatar halqı arasında belli şahıslar, bu cümleden, reislerinden biri cumhuriyet ükümetiniñ sabıq baş nazir muavini Aziz Abdullayev kirdi.
Qırım.Aqiqatqa bergen izaatında, Aziz Abdullayev şunı ayttı: «Men er kesni, aqıllı- fikirli admlarnı toplaşıp masa başında toplaşmağa çağıram, birlikte, yarınki künümizni, yaş nesil, bala ve torunlarımıznıñ kelecegini tüşünmelimz. Biz endi öz toprağımızdamız, er künümiz iqtisadiyat, içtimaiy meseleler bizge bağlı. Biz belli bir temelni azırlasaq, bir kimse bizge yoq, demez. Bu ceryannı, Rusiye Federatsiyasınıñ qanunlarına köre, tizilgen teşkilât vastasınen çezmege imkânımız bar».
Abdullayevniñ fikirince, yañı teşkilâtlarnıñ peyda oluvı qırımtatar halqınıñ bölüvine ketirmez: «Biz bütün küçümizni halqnıñ bölünmemesine sarf etecekmiz. Biz bütün küçümizni birleşmek içün qullanacaqmız. Biz çeşit qırımtatar teşkilâtlarda, biri-birimizden ayıracaq hususiyetlerni qıdırmaymız».
Aynı zamanda, Meclis Qırımnıñ yañı «akimiyetinen» añlaşa bilecekmi, sualge şunı bildirdi: «Bugünki künniñ ketişatını añlamaq kerek. Biz qayda bulunamız? Biz, qanunlar çalışqan, tertip-nizam temin etilgen, belli bir qaideler olğan devlet erkânında bulunamız. Onıñ içün, milletniñ temsiliy organını saqlap qalmağa isteseñiz, oturıp, yañı usul ve qararlar almalısız. O vaqıt er şey yahşı olur».
Yañı teşkilâtnıñ akimiyet organlarınada temsil etilüvi aqqında sualge, Aziz Abdullayev tekmil cevap bermedi, faqat, Geniçesk rayon devlet memuriyetiniñ reberi, teşkilât azası Seytumer Nimetullayev, yaqında mühbirlernen subetleşkend, teşkilâtnıñ esas maqsadlarından biri – saylavlarda iştirak etüvi olğanını ayttı.
«İçtimaiy taqiqatlar İnstitutı»nıñ reberi, siyasetşınas Yusuf Kürkçiniñ fikirince, Meclisniñ qararı «akimiyet mecbur etip kirsetken qaidelerge nisbeten temsiliy organnıñ işançı olmağanınen bağlı».
«Asılında, akimiyet, qırımtatarlar akimiyet organlarında temsil etilüvini temin etken iç bir vadesini yerine ketirmedi, – añlattı ekspert. – Til, tasil meselelerinde akimiyet yapqan areketleri oña nisbeten işançnı arttırmay».
Yusuf Kürkçi aytqanfna köre, qırımtatarlar soñki yerli saylavlarda elde etken neticesi – 1000-ge yaqın vekili akimiyetniñ çeşit seviyelerinde taqdim etilgen edi – endi olmaycaq. Mütehassıs emin: «Olacaq saylavlarnıñ neticesi bayağı küçük olacaqtır».
Onıñ fikirince, yañı teşkilâtnı halq desteklemez, amma, şimdiki «akimiyetniñ» neticelerge tesir etmege daa çoq imkânı bar. «Soñki «referendumnıñ» «açıq» ve «aydın» keçirilüvi bunı isbat ete, - dey Yusuf bey. – Mecliske qarşı turğan er türlü teşkilâtqa akimiyet reylerni ediye ete bile. Bunıñnen o eki meseleni al ete: akimiyetke yaqın olğn qırımtatarlarğa vazifeler bere ve qırımtatarlar olaraq olarğa üküm etmek aqqını bere ve Meclisniñ itibarını küçültip köstere».
«Qırım birligi» azalarınıñ keçmişini alsaq, olar, kendi siyasiy nufuzını ve maliye degerliklerini Mustaqil Ukrainada qazandılar. Bu şahıslarnıñ Qırımnıñ siyasiy ayatında iştirak etmek niyetleri, qazançlarnıñ saqlap qaluvınen bağlı olması mümkün», - dep qayd etti Yusuf Kurkçki.
