Mayısnıñ 18-nde Ukrainada qırımtatar halqı genotsidiniñ yılına bağışlanğan bir sıra aq qorçalayıcı ve media leyhalarından ibaret «Bir ağrı. Bir tarih» adlı qırımtatar halqı ile birdemlik aftası başlandı.
Bu afta çerçivesinde Qırım.Aqiqat qırımtatar cemaat fikriniñ liderlerine sual berdi: Ukraina akimiyeti qırımtatar halqınıñ inkişafı içün yeterli şey yapamı ve daa ne yapa bile?
Tamır halqlarnıñ aqlarını olmağan bir qanun belgilemeliİlmi Umerov
Qırımtatar Milliy Meclisiniñ reis muavini İlmi Umerovnıñ fikirince, Ukrainada qırımtatarlarnen bağlı müim meselelerniñ çezilüvi aqsatıla. «Qırımtatar genotsidiniñ qurbanlarını añma kününe azırlanğan aman-aman bütün tedbirlerniñ teşebbüsçisi qırımtatarlar ola ve olarnı azırlay. Daa bir Ukraina akimiyeti qırımtatar meseleleri onı raatsızlay kibi yapmağa tırışa, faqat zayıflatıcı qararlardan ziyadesi olmadı. Qırımtatar halqı vekilleriniñ şurasını quruv buyruğı kibi pek ciddiy qararlar, Meclisni tanuv, genotsidni tanuv, tamır halqlar qararı ve bazı diger qararlarnıñ bile, elbette, devamı olmalı. Tamır halqlarnıñ aqlarını olmağan bir qanun belgilemeli. Qırımtatarlarnıñ kelecegini belgilev aqqını yerine ketirmek içün Ukraina Anayasasınıñ 10-uncı maddesi deñiştirilmeli – akimiyet bu meselede ciddiy çalışmay», – dep tarif etti Meclis reisiniñ muavini.
İlmi Umerovnıñ aytqanına köre, Ukraina akimiyeti qırımtatarlar içün daa çoq şey yapmalı.
«Laf halqnıñ esas aqları aqqında kete. Rusiye istilâsınen bağlı bütün muzakerelerde şimdiki akimiyetniñ yapqanları iç bir tenqitke dayanmay. Putin Qırım meselesini kötermemege rica etti – «Qırım mevzusı qapatıldı», «Qırım Rusiyege ait» – Ukraina vekilleri ne işğal etilgen Qırım, ne de qırımlı siyasiy mabüsler aqqında ayta. Men «suv berüv», «ticaretni yañıdan tiklev» kibi muntazam laflar aqqında endi aytmayım. Ve, niayet, akimiyet qırımtatarlarğa qol tutmaq içün er şey yaptımı? degen sualge cevap berem. Yoq, er şey yapmadılar, daa çoq-çoq şey yapılmalı», – dep qayd etti Meclis reisiniñ muavini.
Qırımtatar Milliy Meclisiniñ azası Gayana Yükselniñ bildirgenine köre, qırımtatarlar Ukraina akimiyetinden Qırımnıñ milliy-territorial muhtariyet statusını qabul etmesini bekley.
«Bu çeşit saalarda baqılması kerek olğan zor bir mesele. Yaşayış kete, çeşit meseleler bar: iqtisadiy, tasil, medeniy ve ilâhre. Qırımtatarlarğa qarşı repressiyalar meselesi pek müim, çünki işğalci milletke baqa. Amma qırımtatar halqınıñ aqlarını tanuv kibi belli siyasiy markerler bar. Qırımtatar halqınıñ bir çoq vekili içün Anayasanıñ 10-uncı maddesine deñişmelerni kirsetüv ve Qırım statusınıñ milliy-territorial muhtariyet olaraq tanılması, qırımtatar halqı ve Ukraina tamır halqlarınıñ qanunı qabul etüv yolunen onıñ siyasiy aqlarınıñ tanılması ve tarihiy adaletniñ tiklenmesi ola», – dep bildirdi Meclis vekili.
Gayana Yükselniñ qayd etkenine köre, Ukraina akimiyeti işğal etilgen Qırımnen bağlı bir çoq mseleni çezmeli.
Ukraina işğal etilgen Qırım meselesini çezmek içün elinden kelgenini yapmadıGayana Yüksel
«İşğal ve qırımtatar halqınıñ vaqtınca işğal etilgen topraqta bulunuv şaraitlerinde bunıñ büyük emiyeti bar. Bu meseleler şimdilik baqılmadı ve açıq qala, er şey yapıldı dep aytmaq qıyın. Ukraina işğal etilgen Qırım meselesini çezmek içün elinden kelgenini yapmadı. Qırımnen bağlı çoq qarar qabul etilmedi ve çoq şey yapılmadı: Serbest iqtisadiyat alanı qanunı lâğu etilmedi, keçici adliye qararı qabul etilmedi, 2014 senesi ve daa soñra adise-vaqialarda iştirak etkenlerge qarşı cinaiy davalar soñuna qadar baqılmadı», – dep qayd etti Meclis azası.
#LiberateCrimea Qırımnı qurtaruv halqara koordinatorlarından biri, estoniyalı aq qorçalayıcı Oliver Loodeniñ fikirince, esas Ukrainada memleket ve kelecegi içün qırımtatar faktorınıñ emiyetli olğanını añlamaylar.
Qırımtatarlar qol tutmasa ve faal şekilde yardım etmese, Ukraina Qırımnı qaytarıp olamazOliver Loode
«Baqam, Ukraina em devlet, em cemiyet olaraq qırımtatarlarğa daa çoq hayırhaqlıqnen yanaşıp başladı, amma kerekli qadar ciddiy baqmay. Qırımtatar faktorınıñ strategiy emiyetine Qırım kelecegi ceetinden o qadar degil de, Ukraina devletçiligi ceetinden yeterli qadar qıymet berilmey. Mantıq tahminen bu: birincisi – Qırım olmasa, Ukraina devlet olaraq mükemmel ve tolusınen suveren olmaycaq, «aşalanğan ve aqaretlengen» olacaq. Ekincisi – qırımtatarlar qol tutmasa ve faal şekilde yardım etmese, Ukraina Qırımnı qaytarıp olamaz», – dep tüşüne aq qorçalayıcı.
Oliver Loodeniñ qayd etkenine köre, Ukraina cemiyetine qırımtatar meseleleriniñ çezilüvi müim olğanını daa sistematik bir şekilde añlatmalı.
«Siyasiy elitalar arasında bile – em Poroşenko, em Zelenskıynıñ memuriyeti – bunı altı yıl devamında añlağan olsa, bu Ukraina cemiyetiniñ cemaat fikrinde kesen-kes yoq. Kyiv-Moğıla akademiyasınıñ siyasiy talilcilik mektebiniñ yaqında keçirgen sorav neticelerini daa nasıl añlamaq mümkün, oña köre ukrainalılarnıñ tek 15%-ı Qırımnıñ kelecek statusını qırımtatar muhtariyeti olaraq köre? Mence, umumen ukrain cemiyeti ve qırımtatar halqı arasındaki ortaqlıqnıñ ciddiy olğanını köstermek içün bu raqam bayağı yüksek olmalı. Amma, diger taraftan, artıq, bu meselede esas malümat olğanda, azat etilgen Qırımnıñ kelecek statusını – muhtariyetmi-yoqmı – azırlamaq içün sistematik işni başlatmaq mümkün, amma bu meseleni er bir taraf añlamalı – Ukraina ealisi arasında bu işniñ netice ağları üzerinde çalışmalı», – dep qayd etti aq qorçalayıcı.
Qırımtatar faali Edem Dudakov Ukraina akimiyetiniñ qırımtatar halqı içün çeze bilecek bir sıra mesele aqqında tarif etti.
Biz Ukraina terkibinde muhtariyet şeklinde devletçiligimizniñ ğayrıdan tiklenmesinden iç bir vaqıt vazgeçmeycekmizEdem Dudakov
«Ukraina ne yapmalımı? ATRge qol tutıñız. Han sarayını milliy tarihiy-medeniy miras yadikârlıqları cedveline kirsetüv aqqında ükümet qararını qabul etiñiz. Qırımğa milliy muhtariyet statusını bermek içün siyasiy iradeñiz yetmese – ilk başta qırımtatarlarnıñ idare organları tertiplenecek ve kefil etilecek qırımtatar halqınıñ statusı qanunını qabul etiñiz: Qurultay, Meclis, olarnıñ uquqiy statusı, medeniyetniñ ğayrıdan doğuv kefilleri, til siyaseti, bütün oquv yurtlarında tilniñ mecburiy ögrenüvi. Halqnıñ Qırımnıñ medeniy toplulığı ve etraftaki müitini saqlav aqqı, şu cümleden Qırımnıñ tarihiy toponimikasını saqlav kefilleri. Qurultay statusı Norvegiya, Finlândiya, İsveçiyada Suomi halqınıñ parlament statusı kibi olmalı. Namus ve siyasiy mabüs qorantalarına yardım etiñiz. Ukraina şunı bilmeli – biz Ukraina terkibinde muhtariyet şeklinde devletçiligimizniñ ğayrıdan tiklenmesinden iç bir vaqıt vazgeçmeycekmiz», – dep tarif etti faal.
#LiberateCrimea Qırımnı qurtaruv halqara areketiniñ faali, Ukraina prezidentiniñ Qırım Muhtar Cumhuriyetindeki temsilciliginde iş tecribesi olğan uquqçı Ruslan Seydametov emin ki, esas Ukrainada qırımtatarlarnıñ menfaatlarınen bağlı müim qanun çıqarıcı qararları qabul etilmeli.
«Qırımtatarlar Vatanğa kütleviy şekilde tek 1980-inci yıllarnıñ soñunda qaytıp başladı. Ukraina mustaqilligini qazanğanından berli ve 2014 senesine qadar, mence, Ukraina qırımtatar halqı içün pek az şey yaptı. 1944 senesi mayısnıñ 18-nde başlağan qırımtatar sürgünligi genotsid olğanını tasdıqlağan Ukraina Yuqarı Radasınıñ uquqiy vesiqası tek 2015 senesi noyabrniñ 12-nde qabul etildi. Mence, Rusiyeniñ Qırım işğali devam etken altı yıl devamında Ukraina Anayasanıñ belli maddeleriniñ deñişmelerini ve bir sıra qanunnı qabul etip, qırımtatarlar içün daa çoq yapması mümkün edi. Qayd eteyim ki, al-azırda Ukraina Anayasasınıñ Qırım Muhtar Cumhuriyetiniñ statusınen bağlı 10-uncı maddesine kirsetilecek deñişmeler, Ukraina qanunlarını, hususan «Qırımtatar halqınıñ statusı» ve «Ukraina tamır halqlarınıñ statusı» qanunları qabul etilmeli. Bir qırımtatarı ve uquqçı olaraq bu Anayasa deñişmeleri ve qanunlarnıñ qabul etilmesi menim içün müim», – dep bildirdi faal.
Qırımtatar faali Rolan Osmanovnıñ aytqanına köre, soñki altı yılda Ukraina cemiyetiniñ qırımtatarlarğa olğan munasebeti bayağı yahşı oldı, amma halqnıñ inkişafı içün bütün kerekli qanun çıqarıcı deñişmelerni qabul etmek içün yeterli degil.
Ukrainalılar qırımtatarlarnıñ olarnen teñ aqları olğan bir halq olğanını añlap qabul etecekRolan Salimov
«Soñki altı yılda Ukraina halqı qırımtatarlarnıñ duşman ya da kelip çıqqan yabancılar olmağanını daa yahşı añlap başladı. Hususan 2014 senesi fevralniñ 26-ndan başlap bugünge qadar qırımtatarlarnıñ Qırımda Ukraina topraq bütünligini qorçalağan esas küç olğanını körgen soñ. Amma, ne yazıq ki, Ukrainada özüni alâ daa belli etken yüz yıllarnen qırımtatarlarğa qarşı imperiya ananeleriniñ izleri bar. Bu ananeler Ukraina siyasetçilerine qırımtatarlarnıñ aqlarını ğayrıdan tikleycek ve Qırımnı işğalden qurtaracaq qararlarnı qabul etmege bermey. Ukrainalılar qırımtatarlarnıñ olarnen teñ aqları olğan, Vatanında aenkli inkişaf etmege istegen ve böyle aqqı olğan bir halq olğanını añlap qabul etecek. Qırımtatarlarnıñ tamır halq statusı, Qırımtatar Muhtar Cumhuriyeti statusı qabul etilmese ve Qırım işğalden qurtarılmasa, bu olmaz», – dep tarif etti faal.
Qırımtatar faali Renat Paralamovnıñ fikirince, Ukraina akimiyeti qırımtatar halqına kerçek areketlerinen, hususan qırımtatar siyasiy mabüslerini azat etüv meselesinde qol tutmalı.
«Menim fikirimce, keçken altı yılda Ukraina qırımtatarlarğa ne yaptı sualine yapıla bilecek ve yapılması kerek olğan şeylerge diqqat ayırmağa ister edi. Bugünki künde halqım içün aktual ve is etilgen problemlerden biri siyasiy mabüslerniñ azat etilüvi ola. 89 qırımlı musulman, 1944 senesi bütün halqım kibi, yapmağan areketlerde yalancı bir şekilde qabaatlana. Bugün olar azatlıqtan, qorantalarınıñ ve halqınıñ yanında olmaq imkânından marum etildi. İnsanlarnıñ azat etilüvi aqqında laflarnı çoqtan eşitemiz ve bu sefer olarnı azat etecekler kibi vadeler berile. Amma, ne yazıq ki, bir şey yapılmay. Qırımtatarlarnı azat etüv meselesi körmemezlikke urula ve er deñişimnen başqa vaqıtqa qaldırıla kibi kele. Bugün Ukraina populist beyanatları, qırımtatarlarğa bergen vadelerinen sıñırlana, artıq kerçek areketlerge keçmeli», – dep izaatladı vaziyetni faal.
Ukraina Anayasasında qırımtatar muhtariyetini belgilev meselesine Yuqarı Radadaki fraktsiya ve gruppalarnıñ ekseriyeti qol tuta, dep bildirdi Qırım.Aqiqatqa Ukrainanıñ beşinci prezidenti Petro Poroşenko.
«Qırımtatar muhtariyetiniñ qanun seviyesinde pekitüv meselesine parlament fraktsiyalarınıñ ekseriyeti qol tuta. Bu mesele bir parlament fraktsiyası ve gruppasından ğayrı, er kesni birleştire bile. Men büyük bir optimist olam. Bir vaqıtları işçi gruppanı qurdıq. Şimdi fraktsiyalarnıñ çoqusı bu mesele kerçekleştirile bilgen bir mesele olğanını, eñ azından, beyan ete», – dedi Poroşenko.
Ukraina prezidentiniñ ofisi qırımtatar halqınıñ meselelerini çezmek içün işçi gruppanı qurmağa planlaştıra, dep bildire Ukraina devlet yolbaşçısınıñ saytı.
«Bu işçi gruppası teklif etsin, bu tekliflerni paylaşayıq ve tez areket eteyik», – dep ayttı Ukraina prezidenti Volodımır Zelenskıy.
Haberde qayd etilgenine köre, qırımtatar halqınıñ lideri Mustafa Cemilev prezidentniñ qırımtatarlarnıñ problemlerinen oğraşacaq işçi gruppanı qurmaq qararına qol tuttı.
2014 senesi martnıñ 20-nde Ukraina Yuqarı Radası qırımtatarlarnı Qırımnıñ tamır halqı dep tanıdı. Böyle etip Ukraina BM tamır halqlarınıñ aqları beyannamesine qoşuldı. Bu qararğa 283 halq deputat rey berdi. Ukraina qırımtatar halqınen diger milliy azlıqlarnıñ Ukrainanıñ tamır halqı olaraq etnik, medeniyet, til ve din kimliginiñ saqlap qalması ve inkişafını kefil olmaqta. Qırımtatar Milliy Meclisi ve Qurultayı halqnıñ temsiliy organları olaraq tanıldı. Er yıl avgustnıñ 9-nda dünya tamır halqlar künü qayd etile. O, 1994 senesi BM Baş Assambleyasınıñ qararınen tasdıqlandı.
