«Qırımnı qaytaracaq imkânlar bar»: Ukraina yarımadanıñ işğalden qurtaruvını yaqınlaştırdımı?

Qırım ilhaqından 5 yıl keçse de, Ukraina yarımadanı oña ait işğal altındaki topraq dep saya, dünya memleketleriniñ ekseriyeti oña bu ceetten qoltuta. Faqat işğalden qurtaruv meselesi tek halqara toplulıqqa degil, Ukraina ükümetine de yönelgendir, o, yapqan areketlerinen bu esnasnı ya qolaylaştıra, ya zorlaştıra bile.

Ukraina koyğan küç-quvetinen Qırımnıñ işğalden qurtuluvına ne qadar yaqınlaştı, ekspertler Qırım.Aqiqat ve «UA: Krım» Qırımnıñ Rusiye işğaline qarşı tirenüv künü munasebetinen keçirgen leyhasında alıp barıcılar Osman Paşayev ve Andrey Kulikov ile muzakere eteler.

Ukrainanıñ tele ve radio meseleleri milliy şurasınıñ azası Sergey Kostinskiy emin ki, Ukrainağa Rusiyege qarşı turmasında yeterli qadar halqara yardım kösterile.

– Asılında, acayip bir şey oldı. Küçük memleket – iqtisadiyat aqqında aytam, Rusiye içün pek müim olğan topraqnı aytmayıp – istilâcı devlet tarafından yapılğan basqığa dayanmağa yardım etken eñ büyük, eñ küçlü ğarbiy memleketlerniñ yardımını aldı. Bir özümiz qalsa edik, belki de, Ukrain isyan ordusınıñ taqdirini tekrarlar edik – ormanlarda saqlanıp, duşmannı urar edik, amma bir özümiz olğanını is eter edik. Kene yahşı, öyle olmadı, ortaqlarımıznıñ yardımınen duşmannı toqtatmağa çare oldı, onıñ iqtisadiyatına zarar ketirile. Bizge yapa bilecek bir çoq şeyni yapmaylar, gibrid usullarnı qullanalar. Amma açıq cenk yoq, şeerlerimiz bombardıman etilmey, duşmannıñ ordusı ileri ketmey.

Ukraina informatsion siyaset naziriniñ birinci muavini Emine Cepparnıñ fikirince, memleket Qırımnıñ işğalden qurtaruvı içün mesüliyetni halqara toplulıqqa yüklemey.

– Birinciden, telükesizlik ve barışıq – dünyanıñ mesüliyetidir. Böyle meselelernen oğraşqan mahsus meydançıqlar bar, misal olaraq, BM. Hatırlatam, 1994 senesi emsalsiz adım atıldı, Ukraina dünyada üçünci nükleer silâ arsenalından telükesizlik kefaleti içün vazgeçti. Mence, bu vaziyette memleketniñ yardım beklemek aqqı bar. Elbette, bu iç vazifelerini unuttırmay. «Qırımnıñ işğalden qurtaruvına yaqınlaştıqmı?» sualini doğru dep saymayım, mında kritik kütle olmalı. Dünyanıñ er bir rezolütsiyası ve Ukrainanıñ er bir adımı, meselâ, işğal etilgen topraqlarda yaşağan vatandaşlarımız içün tasil aluvnı qolaylaştırsaq, siyasiy mabüslerniñ qorantalarına yardım etsek, bizler endi işğalden qurtaruvnı yaqınlaştıramız.

Qırımtatar Milliy Meclisiniñ reisi Refat Çubarov vaqıt Ukrainağa qarşı çalışa, dep israr ete.

– Bugün maña telefon etip, bir şey yollağanlarını aytqanlar. Baqsam, köpürde bir banner asılğan, «Rusiye, def ol! Qırım – bizim evimiz!» yazısı bar. Bunı Qırım vatanperverleri yaptı. Menim içün yarımadada yapılğan bu areketler esas Ukrainadaki «boş laflardan» qat-qat emiyetli ola. 5 yıl pek çoq olğanını añlamaq içün Qırımdaki insanlarnı eşitmek bizim içün müim. Sual, kerçekten, pek doğru ve qıyın, ve oña tam bir cevap yoq: işğalden qurtaruvğa qaç metr ya da kilometr yaqınlaştıq. Şunı aytmaq mümkün ki, aksine, Rusiye Qırımda daa tamır atmadı, qaytmaycaq noqtağa yetmedi. Bunı müsbet bir şey dep adlandırmaq mümkün: Qırımnı qaytarmaq içün bütün imkânlarımız bar. Amma bizim içün Qırım qaytarılmağan er daqqa onıñ qaytarıluvını yaqınlaştırmay.

Qırımlı siyasetşınas Yevgeniya Gorünova ukrain cemiyetinde Qırımnen bağlı tüşüncelerge diqqat ayırmağa teklif ete.

– İleride Qırımnı işğalden qurtarmaq içün yeterli qadar yapamızmı? Bu tek memurlarğa, deputatlarğa berilgen bir sual degil – cemiyetke berilgen bir sual. O, Qırımnı qaytarmaq kerekligini is etemi? Yarımada fevralniñ 26-nda, martnıñ 16-nda mevzu ola, amma daimiy sürette olmay, ne içün? Qırım er birimiz içün daimiy mevzu olsa, insan prezident, ükümet ya da başqa birisi tarafından areket beklemeyip, özü bir şey yapmaq kerekligini añlamağa başlar, ve ukrain cemiyetinde Qırım meselesi bam-başqa duyğular doğurır. Qırımdaki fikirlerge baqsaq, anda Ukraina siyasetinen meraqlanalar. Qırımlılar Ukraina siyasetinen meraqlanğanı qadar Rusiye siyasetinen meraqlanmay. Olar ukrain informatsion alanında qalalar, bu pek yahşı. Eñ esası olarğa em esas Ukrainada, em Qırımda olıp keçkenler aqqında doğru malümat bermemizdir.

Ukraina işğal etilgen topraqlar ve memleket içinde köçip kelgenlerniñ meseleleri naziriniñ birinci muavini Yusuf Kurkçi dey ki, qırımlılarğa Ukraina kerek, hususan biometrik çetel pasportları ve diger vesiqalarını resmiyleştirüv meselesinde.

– Herson vilâyetindeki memuriy sıñırdan keçüv sayıları ep artmaqta. İşğal altındaki topraqlarda vatandaşlarımıznen ağlarımız saqlap qala. Monitoringimizniñ neticelerine köre, insanlar soy-soplarını ziyaret etmek içün ketmey – bu soñki nevbette. Birinci yerde – vesiqa resmiyleştirilüvi, ekinci yerde – tibbiy hızmetler, üçünci yerde – oquş. İşğal etilgen topraqlarda vatandaşlarımıznıñ ihtiyacı olğan şeylerni devletimiz teklif ete bile, bu pek müim.

(Metinni Vladislav Lentsev azırladı)