«Qırımnıñ qaytarıluvı – zaman meselesidir»: Rusiye muhalifetçileri – işğal etilgen yarımada aqqında

Doquzıncı Serbest Rusiye Forumı noyabrniñ 20-nde ve 21-nde ötkerilecek, ilk sefer – online. Teşkilâtçılarınıñ aytqanına köre, munaqaşalarda 60-tan çoq spiker iştirak etecek, mevzular arasında Rusiye akimiyetini anayasa vastasınen yañı formatlaştıruv, pandemiyanıñ içtimaiy-iqtisadiy aqibetleri, Kremlniñ repressiv amelleri ve diger meseleler bar.

Muhalifet siyasetçileri işğal etilgen Qırım meselesine ve yarımada kelecegine nasıl baqa, Qırım.Aqiqat Radiosınıñ yayınında laf etildi.

Serbest Rusiye Forumınıñ qurucılarından biri İvan Tütrinniñ Qırım.Aqiqatqa tarif etkenine köre, Qırım işğali teşkilâtçılar içün esas meselelerden biri ola.

– Fikrimiz budır, 2014 senesi Rusiye akimiyeti halqara cinayet kerçekleştirdi. Forumda iştirak etüvniñ tek eki şartı bar. Birinciden, Putin rejimine qarşı muhalifette olğan insanlar, ekinciden – bu eñ esasıdır – Qırım ilhaqını bu rejimniñ halqara cinayeti olaraq takbih etken insanlar olmalı. Özüne muhalifet aytqan, amma Qırım Ukrainağa qaytarılmalı dep tüşünmegen Rusiye siyasetçileri Serbest Rusiye Forumında iştirak etip olamaz. Rusiyelilerniñ büyük qısmı Qırım ilhaqına alâ daa müsbet qıymet kesse de, bizim içün müim degil. Bizim fikirimizce, Rusiyeniñ kerçek muhalifet küçleri er şeyniñ adını aytmalı. Umumen total Qırım uzlaşuvı bitti ve insanlar daa müim problemlerge diqqat ete, dep tüşünem.

İvan Tütrinniñ fikirince, Rusiyede devlet propagandası, hususan Qırım ilhaqınen bağlı bitse, cemiyet fikri tamamen deñişir.

– Sistemanen bağlı olmağan muhalifet akimiyetke kelse, muvafaqiyetniñ doğru vastalarından biri aqiqatnı aytmaq olacaqtır. Añlayım ki, rusiyelilerniñ yapqanları ukrainalılarnı şaşırta, amma memleketimizniñ vatandaşları 20 yıldan berli ciddiy propaganda tesiri altında buluna. Er kün insanlarnıñ başları qarıştırıla. Kerçek vaziyetni añlasalar, çoq şey deñişir, dep tüşünem. Meselâ, şahsen olar Qırım ilhaqı içün ne qadar para bergenlerini bilse – bazı şeylerge yañıdan baqmağa kerek olur. Añlağanıma köre, 2014 senesine qadar Rusiye kün tertibinde Qırım yoq edi – o, Putinniñ tüşken reytingini kötermek içün yarımada zaptı ve imperiyanıñ ğayrıdan tiklenmesi ğayesi şeklinde polittehnologik alet olaraq peyda oldı. Mence, kerçek istek olmadı.

Rusiye muhalifet siyasetçisi, Serbest Rusiye Forumınıñ daimiy komitet azası Garri Kasparov emin ki, bu memleket yarımada ilhaqından ve umumen imperiya siyasetinden vazgeçmese, demokratik olamaz.

– Qırımnı bir vaqıt unutmadıq. Rusiye demokratik olsa, onıñ ilhaqı yañı Rusiyede ğayrıdan baqılmalı. Forum iştirakçilerimizniñ ekseriyeti memleketniñ kelecegi parlamentlik ve devletniñ imperiya şeklinden vazgeçüvnen bağlı olğanını tüşüne. Bu eskiden Rusiye imperiyası ya da Sovetler Birligine kirgen topraq isteklerinden ve er angi ilhaqlardan vazgeçüvnen bağlıdır. 21-inci asırda imperiya siyaseti Rusiyege de belâdan ğayrı başqa bir şey bermey. Suriye ve Libiyadaki maceraları Putinniñ oligarhlarını zenginleştirmekten başqa ne yaptı? Bu siyaset yañıdan baqılmalı, amma Qırım ayrı tura: kelecek Rusiyesinde farqlı siyasiy küçler Qırım haritasını qullanmağa, rusiyelilerniñ yalan islerinen oynamağa isteycektir.

Garri Kasparovnıñ qayd etkenine köre, Qırım taqdirinen bağlı referendum, onıñ fikirince, tekrar olamaz.

– Keçici müddette bu meselede muzakereler olmamalı – mında yapılacaq muzakere de yoq. Yañı Rusiye parlamenti Qırımnı Ukraina kontroline qaytaruv qararını birden qabul etmeli. Amma qaytaruv tehnologiyası, ne qadar devam etecegi – bu endi ekinci mesele. Şimdi Putin rejimine nasıl tesir etmek mümkün? Problem şu ki, Ğarp pek nazlı, raat yaşayışqa alıştı. Putinniñ qabaat ortaqları ğarbiy iqtisadiyatqa bergen yüz milliardlarnen dollar öyle bir platsdarm qurdı ki, olarnı andan quvmaq zor. Putin rejimine zarar ketirgen kerçek sanktsiyalar ğarp reberlerini de masrafqa oğratacaq. Amma anda siyasiy irade peyda olsa, vaziyet tez deñişecek. ABDniñ resursları çoq, ve Rusiyege yerini tez köstere bile.

Ukrainalı jurnalist Taras Berezovets, Serbest Rusiye Forumınıñ bazı iştirakçileri ileride memleketniñ yolbaşçıları ola bile, dep tahmin ete.

– Serbest Rusiye Forumınıñ bazı iştirakçileri bugünde-bugün Rusiyede devlet cinayetçileri ya da terrorist olaraq tanıla, bunı ise medal dep saymaq mümkün. Bu Rusiye muhalifetiniñ eñ adekvat qısmıdır, ve üçünci forumından başlap episinde iştirak etem. Söz sırası, Ukrainadan iştirak etken yekâne kişi olam. İlk evelâ rusiyelilerge bugün Ukrainada olğanlarnı ve eki memleketniñ kelecegine nasıl baqılğanını yetkizem. Eminim, erte ya da keç Putinniñ rejimi bitecek, Rusiye ise kene serbest olacaq. Büyük ihtimalnen, Serbest Rusiye Forumınıñ bugünki iştirakçileri arasında ileride Devlet dumasınıñ deputatları, nazir, vali ve diger vazifelerde olacaqlar bardır. Olarnen er şey olğan soñ degil, evelden iş tutmalı. Öz qararlarında olar Qırımnı Ukrainanıñ bir qısmı olaraq tanıdı, amma daa çalışacaq ve iqna etilecekler bar.

Rusiye siyasetşınası Leonid Radzihovskiy Serbest Rusiye Forumınıñ iştirakçilerini Qırım işğalinen bağlı fikirleri sebebinden «yüz fayız marginal» dep adlandıra.

– Rusiyelilerniñ büyük qısmı içün bu mesele yoq: bu Kaluga ya da Nijegorod vilâyeti Rusiyege aitmi dep tüşünmek kibi. Em de Rusiye qanunlarına köre bunı deñiştirecek uquqiy, fizik imkânlar yoq. Bir vilâyetni Rusiyeden çıqarmaq içün uquqiy tedbirler olmalı, olar ise amelde yapılamaz. Yani bu fantastik bir şey, ve qanunğa köre Rusiyeniñ bir qısmını ayıruv aqqında laf bile cinayet sayıla. Mence, bu aqta aytqan Rusiye muhalifetçileri deli degil – olar bunıñ hamhayal olğanını bile. Amma aytılacaq çoq şey bar, em de Rusiyede olmasañız. «Yedinaya Rossiya» azaları 2020 senesine qadar memleket Yaponiya ya da Portulagiyanı ozıp keçer, dep aytqan edi – amma er kes olmaycağını añlay edi.

Leonid Radzihovskiyniñ fikirince, Rusiyede muhalifet degen şey yoq, siyaset ise yalan esasında qurula. Demek ki, Serbest Rusiye Forumı iştirakçileriniñ aytqanlarına emiyet berilmemeli, dep bitire siyasetşınas.

(Metinni Vladislav Lentsev azırladı)

2014 senesi fevral ayında Qırımda işaretsiz urbada silâlı insanlar peyda oldı. Olar Qırım Yuqarı Şurası, Aqmescit ava limanı, Keriç parom keçiti, diger strategik obyektlerni zapt etip, Ukraina ordusınıñ areketlerini blok etken edi. Rusiye akimiyeti bu insanlarnıñ Rusiye ordusınıñ arbiyleri olğanını başta inkâr etken edi. Daa soñra Rusiye prezidenti Vladimir Putin bular Rusiye arbiyleri olğanını tanıdı.

2014 senesi martnıñ 16-nda Qırım ve Aqyarda yarımada statusınen bağlı dünyada tanılmağan «referendum» olıp keçti, onıñ neticesinde Rusiye Qırımnı öz terkibine aldı. Ukraina, Avropa Birligi, ABD «referendumdaki» rey neticelerini tanımadı. Rusiye prezidenti Vladimir Putin martnıñ 18-nde Qırımnıñ Rusiyege «qoşulğanını» ilân etti.

Halqara teşkilâtlar, Qırımnıñ işğali ve ilhaqını qanunsız tanıp, Rusiyeniñ areketlerini takbih ettiler. Ğarp devletleri bir sıra iqtisadiy sanktsiyalarnı qullandı. Rusiye, yarımadanı işğal etkenini inkâr etip, buña «tarihiy adaletniñ tiklenmesi», dey. Ukrainanıñ Yuqarı Radası 2014 senesi fevralniñ 20-ni, Rusiye tarafından Qırım ve Aqyarnıñ muvaqqat işğali başlağan künü olaraq resmen ilân etti.