Ukraina baş naziriniñ Avropa ve Avropaatlantik integratsiyası meseleleri muavini Dmıtro Kulebanıñ fikirince, Qırımnı işğalden qurtaruv meselesiniñ halqara formatını belgilemeli. Onıñ aytqanına köre, Ukrainada Rusiyeniñ böyle teşebbüslerge qarşı çıqacağını añlaylar.
«Buña raat yanaşamız, amma başta istegen formatımıznı belgilemek kerek ve atta Rusiyesiz laf etmege başlamaq kerek, dep tüşünemiz. Munaqaşa etmelimiz, Qırımnı işğalden qurtaruv yolu nasıl olacağını laf etmelimiz», – dedi Kuleba.
Onıñ qayd etkenine köre, Ukraina akimiyeti taraflar Qırımnı muzakere ete bilecek Normand formatına oşağan bir şeyni istey.
Ukraina prezidentiniñ Qırım Muhtar Cumhuriyetindeki daimiy vekili Anton Korınevıçnıñ Qırım.Aqiqatqa tarif etkenine köre, temsilcilik baş nazir muavininiñ bu teşebbüsine qoltuta ve bu işte kerek olğan yardımnı köstermege azır.
Rusiye iştirak etmese, Qırım boyunca muzakerelerniñ böyle halqara formatı bizge kerek, ve biz bu yönelişte çalışmağa azırmızAnton Korınevıç
«Prezidentniñ Qırım Muhtar Cumhuriyetindeki temsilciligi olaraq Qırım boyunca muzakerelerniñ halqara formatı kerek, dep aytqan edik, ve bu muzakereler Qırımnıñ işğalden qurtarıluvına, Qırım meselesine bağışlanmalı. Ukraina baş nazir muavini Dmıtro Kuleba muzakerelerniñ böyle «Qırım formatına» ihtiyac ğayesini seslendirgenine quvanamız, ve biz, şübhesiz, bu yönelişteki işte iştirak etmege azırmız. Başta böyle muzakereler Rusiyesiz keçirile bile, bu zaten añlaşıla, – Rusiye, «Qırım meselesi qapatıldı» dep, böyle platformada iştirak etmege istemeycek. Nasıl olsa da, Rusiye iştirak etmese, Qırım boyunca muzakerelerniñ böyle halqara formatı bizge kerek, ve biz bu yönelişte çalışmağa azırmız. Onıñ işi Qırım işğali mevzusına halqara diqqatnı celp eter ve işğalci devlet Rusiyege basqı yapar», – dep tarif etti Prezidentniñ daimiy vekili.
Qırımtatar Milliy Meclisiniñ reis muavini İlmi Umerovnıñ fikirince, Qırımnı işğalden qurtarmaq içün Rusiye tarafı olmağan bir muzakere formatı daa semereli olur.
Sanktsiyalar kerçekten faydalı olacaq vaqıtqa qadar ortaq memleketler ve halqara teşkilâtlarnen Rusiyege iqtisadiy, siyasiy ve diplomatik basqı quvetleştirilüvi aqqında añlaşmalıİlmi Umerov
«Putinni Qırımnı qaytaruv boyunca muzakere esnasına celp etmemeli, dep tüşünem. Sanktsiyalar kerçekten faydalı olacaq vaqıtqa qadar ortaq memleketler ve halqara teşkilâtlarnen Rusiyege iqtisadiy, siyasiy ve diplomatik basqı quvetleştirilüvi aqqında añlaşmalı. Amma Ukraina işğalci ve istilâcınen ket-kete daa faal ticaret yapsa, diger memleketlerniñ destegi aqqında aytıp olamaymız. Balıq tutuvı ve gaz tranziti aqqında añlaşmalar imzalandı. Bu Ukraina suverenitetini telükege oğratqan pek telükeli areketler. Bütün Ukraina içün bir telüke. Rusiye ve Putinnen añlaşmaq mümkün degil. Olarnı bu cenkte ancaq yeñip, Qırımnı qaytarmalarına mecbur etmek mümkün», – dep paylaştı fikrini Meclis reisiniñ muavini Qırım.Aqiqatnen.
Ukrainalı aq qorçalayıcı Oleksandra Matviyçuknıñ fikirince, Qırım meselesinde bunıñ kibi format tek Qırımnı işğalden qurtarmağa degil, halqara seviyede Qırımda insan aqlarını bozuv meselelerini daa faal kötermege yardım eter.
«Al-azırda Ukrainağa işğal etilgen Qırımda insan aqlarını bozuv meselelerini kötermege imkân bergen halqara meydançıq yoq. Bir qaç yıldan berli ekspertler ve aq qorçalayıcılar onı qurmaq kerek, dep ayta. Amma Rusiye muzakere formatına nasıl çekilecek kimse aytıp olamay. Kreml vekilleri «Qırım meselesi qapatıldı», dep toqtamayıp ayta. Bir yerde qalmamaq içün Qırımnı işğalden qurtaruv meselesi etrafında halqara toplulıqnıñ areketlerini zamandaşlaştırmağa yardım etecek halqara muzakerelerniñ diger formatlarını qıdırmaq kerek», – dep izaatladı aq qorçalayıcı vaziyetni Qırım.Aqiqatqa.
Ukrainalı aq qorçalayıcı Galina Koynaş Dmitriy Kulebanıñ teklifine skeptik qıymet kese. Onıñ fikirince, Qırım meselesi Normand formatına kirsetilmeli edi.
«İşğalci devlet birinci basamaqta olsa da, iştirak etmese, Qırımnı qaytaruv boyunca er angi halqara «formatqa» skeptik baqam. Ukrainanıñ ğarbiy ortaqları Rusiyeni Qırımdan ketmege mecbur etecek faydalı usullar meseleleri boyunca muzakere masasına oturmağa razı olacağına inanmaq ister edim, amma pek inanmayım, birinciden, mesele böyle köterileceginden, ekinciden, laf belli, kerçekleştirilecek tedbirler aqqında keteceginden. Böyle tedbirler olmasa, Rusiye, Qırım meselesi köterilmesin dep, ileride de er keske basqı yapacaq, ve bunıñ kibi tedbirler boş lafqa çevirilecek. Qırımnı işğalden qurtaruv meselesiz Normand formatına razı olmaq kerek olğanından emin degilim, ve daa Putinsiz format aqqında aytalar», – dep qayd etti aq qorçalayıcı.
Ukraina prezidenti Volodımır Zelenskıy Parijde keçirilgen «normand formatı» körüşüvinden soñ matbuat konferentsiyasında çıqışta bulunıp, Ukraina ve halqınıñ temel fikirlerini qayd etti. Onıñ qayd etkenine köre, em Donbas, em Rusiye işğal etken Qırım Ukrainanıñ bir qısmı ola.
2014 senesi fevral ayında Qırımda işaretsiz urbada silâlı insanlar peyda oldı. Olar Qırım Yuqarı Şurası, Aqmescit ava limanı, Keriç parom keçiti, diger strategik obyektlerni zapt etip, Ukraina ordusınıñ areketlerini blok etken edi. Rusiye akimiyeti bu insanlarnıñ Rusiye ordusınıñ arbiyleri olğanını başta inkâr etken edi. Daa soñra Rusiye prezidenti Vladimir Putin bular Rusiye arbiyleri olğanını tanıdı.
2014 senesi martnıñ 16-nda Qırım ve Aqyarda yarımada statusınen bağlı dünyada tanılmağan «referendum» olıp keçti, onıñ neticesinde Rusiye Qırımnı öz terkibine aldı. Ukraina, Avropa Birligi, ABD «referendumdaki» rey neticelerini tanımadı. Rusiye prezidenti Vladimir Putin martnıñ 18-nde Qırımnıñ Rusiyege «qoşulğanını» ilân etti.
Halqara teşkilâtlar, Qırımnıñ işğali ve ilhaqını qanunsız tanıp, Rusiyeniñ areketlerini takbih ettiler. Ğarp devletleri bir sıra iqtisadiy sanktsiyalarnı qullandı. Rusiye, yarımadanı işğal etkenini inkâr etip, buña «tarihiy adaletniñ tiklenmesi», dey. Ukrainanıñ Yuqarı Radası 2014 senesi fevralniñ 20-ni, Rusiye tarafından Qırım ve Aqyarnıñ muvaqqat işğali başlağan künü olaraq resmen ilân etti.
