2014 senesi Qırım ilhaq etilgen soñ Qırımnıñ vatandaş cemiyeti Rusiye akimiyeti tarafından yoq etildi. Vatandaş cemiyetiniñ bir çoq lideri esas Ukrainağa ketmege mecbur oldı, aks alda Qırım içün sıq olğan azatlıqtan marum qaluv ya da hırsızlavğa oğramaları mümkün edi.
Amma vaqıt keçe edi. Rusiye akimiyeti olarğa kontrol etilecek bir «vatandaş cemiyeti» kerek olğanını añlap, çeşit milliy-medeniy muhtariyetlerni ve akimiyetke qoltutqan cemaat teşkilâtlarını qurmağa başladı, böylece, 2014 senesi vatandaş cemiyeti yerinde şekillengen boşluqnı toldurğan kibi oldı. Bu yañı «vatandaş cemiyetiniñ» vekilleri sadıq hızmetçi oldı, halqnıñ degil, akimiyetniñ. Olar saibiniñ qaravul köpekleri kibi Qırımda farqlı fikirlerni ve mustaqil vatandaş teşebbüsini özleri bastırmağa azır.
Şimdi olarnı halqara meydançıqlarğa çıqarıp başladılar: de BM, de OSCE, olar israrlı olmağa tırışıp, «Rusiyege ait Qırımda» insanlar ne qadar yahşı ve serbest yaşağanını tarif etti. Amma laf söz serbestligi, demokratiya, halqara uquq normaları ve umumen azatlıq kerek olmağanlar aqqında ketkenini bildirmege unutalar.
Rusiye akimiyetiniñ yapqanlarına qoltutmağan, Ukrainanıñ topraq bütünligi aqqını ürmet etken, insan aqları ve serbestligi boş ses degil de, normal bir şey olğanına inanğanlar ise Qırımda raat yaşap olamay. Rusiye akimiyeti öz «vatandaş cemiyetini» desteklese, bu insanlarnı ura.
Rusiye akimiyeti öz «vatandaş cemiyetini» desteklese, bu insanlarnı ura
O, yavaş-yavaş, amma doğru kete – Qırımnıñ vatandaş cemiyeti. «Qırım birdemligi» cemiyetiniñ birinci körüşüvlerini hatırlayım, daa çekine ediler, amma ğururnen kete ediler. Şimdi ise «Qırım birdemligi» çeşit seviyelerde yanğıramaqta – «Qırım marafonı» içün para cezaları toplanğan eñ küçük Qırım köyünden başlap, faaller Qırımdaki repressiyalar aqqında tarif etken büyük halqara qurulışlarnıñ meydançıqlarına qadar. Bu fidan qaviy oldı, ve istilâcınıñ çızması onı bastırıp olamadı.
«Qırım birdemligi» esasen Qırımda insan aqlarını qoruvnen oğraşsa, endi söz serbestligi, Qırımnıñ medeniy mirası ve ekologiyasını qoruv kibi keniş suallernen oğraşqan yañı birleşmeler bar. Misal olaraq, «Serbest Qırım» birleşmesi.
İlhaq şaraitlerinde bile – azatlıq içün küreşmek kerek ve mümkün
Repressiyalarğa baqmadan, Ukrain medeniyet merkezi çalışmağa devam ete. Onıñ faalleri körüşe, medeniy tedbirlerni keçire. Bu ukrain ve, eñ esası, samimiy añlavnıñ yarığı parlaq olmasa da, sahte ukrain ve Qırımnıñ Rusiye akimiyeti tarafından ukrain tedbirlerine sevgini taqlit etken teşkilâtlarından şekillendirilgen qaranlıqta yahşı körüne.
Qırımnıñ sahte ukrain cemiyeti Rusiye bücetinden büyük para ala, ama-aman kimse oqumağan media resursını meydanğa ketirdi. Qırımda teşkilâtnıñ faaliyeti aqqında bu sebepten kimse bilmeydir. Kerçek Ukrain medeniyet merkeziniñ faalleri ise issesini qoşıp, çalışıp, manialarğa baqmadan, areket etmege ve inkişaf etmege devam ete. Qırım vatandaş cemiyetiniñ yañı doğğan daa çoq ocağını aytmaq mümkün, amma esası şu ki, ilhaq şaraitlerinde ve başqa fikirler bastırılğanda – azatlıq, aq, insan itibarı, ve eñ esası – Qırımnıñ serbest kelecegi içün küreşmek kerek ve mümkün.
Zarema Seitablayeva, qırımlı, bloger (müellifniñ adı ve soyadı telükesizlik maqsadınen deñiştirildi)
«Bloglar» rubrikasında ifadelengen fikir-tüşünceler müelliflerniñ noqta-i nazarını aks ettirip, muarririyetniñ baqışlarınen bir olmaması mumkün