Er yıl iyünniñ 26-nda Ukrainada Qırımtatar bayraq künü qayd etile. Resmiy timsal olaraq o, 1917 senesi Birinci Qurultayda tasdıqlanğan edi. 1991 senesi Ekinci Qurultay altın tamğalı kök bayraqnı milliy bayraq yaptı, 2010 senesi oña bağışlanğan bayram peyda oldı.
Bu sene Ukraina Tış işler nazirligi buyruq çıqardı, memleketniñ dünya elçihaneleri iyünniñ 26-nda devletniñ sarı-mavı bayrağınen beraber qırımtatarlarnıñ bayrağını kötermeli. Qırımda ise 2014 senesinden soñ Bayraq künü arfesinde qırımtatar falleri Rusiye quvet organlarından «ekstremist faaliyetleri qabul etilmeycegine dair» tenbi ala ve profilaktika subetlerine davet etile. Kreml kontrolindeki yarımada akimiyeti bu künü kütleviy tedbir keçirilüvine izin bermey. Qırımtatarlar içün bayraq künü nedir, Qırım.Aqiqat Radiosınıñ yayınında laf etildi.
Kyivde iyünniñ 27-nde faaller Obolon yalı kenarında balaban qırımtatar bayrağını yañıdan boyamağa planlaştıra. «Kyiv QT» adlı teşebbüsniñ esasçısı Arsen Aciosman bu adetniñ peyda olğanını Qırım.Aqiqatqa tarif etti.
– 2015 senesi ilk sefer yalı kenarında bayraq künü arfesinde memleketniñ birlik timsali olaraq qırımtatar bayrağınıñ resmini yaptıq. Anda Ukraina bayrağınıñ resmi bar edi, biz oña qırımtatar bayrağını qoştıq. «Eki bayraq – bir devlet», – bu bir şiar bile degil, ileride beraber yaşamaqnıñ maqsadı ve beyanıdır. O vaqıttan berli, çoq şükür ya da ne yazıq ki, bir şey deñişmedi, ve bu mustaqil Ukraina keleceginiñ bir parçasıdır. Bu sene para topladıq, çünki bizge daa evel qol tutqan biznes şimdi özü de zor alda. Neticede yüzden çoq kişi seslendi. Ekinci etap – kelip, işke qoşulmaqtır: yerni temizlemek, azırlamaq ve eki qat boyamaq.
Arsen Aciosman istegi olğan er kesni cumaertesi künü, iyünniñ 27-nde, saba saat 9-da Obolon yalı kenarına kelmege davet ete, tam adres – Prireçnaya soq., 5a.
– 2014 senesiniñ adise-vaqiaları olmasa, bu anane Qırımdan ğayrı başqa bir yerde populâr olur edi, dep tüşünmeyim. Bir belâlar birleşmege yardım ete. Şimdi bu bayram Ukrainanıñ kelecek içün küreşinen bağlana. Şimdi Qırımtatar bayraq kününen bağlı aktsiyalar em Ukrainada, em de onıñ tışında ötkerile.
Qırımda bu künleri «Bayraq areketi» aktsiyası keçirile, qırımtatarlar maşinalarnen yarımadanıñ çeşit rayonlarında yaşağan milliy areket veteranlarını ziyaret ete. Qırımtatar faali Nariman Celâl, 2014 senesinden soñ Rusiye akimiyeti iyünniñ 26-nda qutlamalarğa yol bermemek içün mania yapa, dep şikâyet ete.
– Bir de bir açıq tedbirni teşkil etmekniñ çaresi yoq. İşğalden evel kontsert, şeñlikler ötkerilse, gençler pek faal olsa, beş yıldan berli bu bayramnı tantanalı sürette qayd etmege imkânımız yoq. Qırımtatar bayraq künü Qırım tışında faal sürette qayd etile, men birdemlik köstergen, qol tutqan ve qırımtatarlar ve yarımadanı unutmağa bermegenlerge büyükten-büyük teşekkürler bildirem. Biz gençlernen beraber öz fikrimizni Bayraq künü kene de bildirmege tırışamız. Faaller üç künlen berli «Bayraq areketi» aktsiyasında iştirak ete, ve Rusiye politsiyası olarnı endi yedi kere toqtattı. Bazılarğa prokuratura, İç işler nazirliginden telefon etip, qanunlar bozulmaycaq ve ilâhre, dep tenbilediler.
Nariman Celâlnıñ qayd etkenine köre, bugünge qadar Qırımtatar bayraq künü ötkerilgen aktsiyalarnıñ iştirakçileri Rusiye mahkemelerinde taqip etilmegen edi.
– Akimiyetke qol tutqan bazı teşkilâtlar da iyünniñ 26-nda çeşit tedbirler keçire, amma buña böyle bir siyasiy renk qoşmağa tırışa: baqıñız, qırımtatarlar Rusiyede yahşı yaşay. Bu sefer anda anayasa tüzetüvlerine rey berüvde iştirak etmege çağıracaqlardır. Biz başqa türlü tedbirler keçirmege tırışamız: qırımtatarlar – serbest insanlar, Rusiyeniñ areketlerine qol tutmaymız ve istegenimiz kibi serbest yaşamağa isteymiz. İstegimiz er keske belli: biz ilhaq ve işğalni qabul etmeymiz, Qırım serbest olmalı. Bugünde-bugün Ukraina topraq bütünligi, Rusiye istilâsınıñ toqtatıluvı içün küreşken pek çoq insan bu azatlıq ıntıluvınıñ timsali olğan qırımtatar bayrağını sıq-sıq qullana. Bugün Qırımda Bayraq künü – er kündir.
Qırımlı tarihçı Gülnara Abdulayeva qırımtatarlarnıñ timsalleri nasıl peyda olğanını ve ne ifadelegenini añlata.
– 1917 senesinden soñ bayraq pek populâr olıp, vatandaş bayrağı olaraq qullanılıp başlandı. O yılları altın tamğalı qırmızı keten arbiy bayraq ve tamğalı yeşil keten diniy bayraq olaraq belgilengen edi. O vaqıt milliy bayraq statusı daa yoq edi, ve tek 1919 senesi Qırımtatar parlament bürosı qırımtatarlarnıñ milliy muhtariyeti nizamnamesini tasdıqladı. Vesiqada qırımtatarlarnıñ milliy bayrağı ve tuğrası aqqında aytılğan edi, anda onıñ bugünki şeklini köremiz. Taraq tamğanıñ pek qadimiy tamırları bardır, amma manasınen bağlı bir fikirler çoq. Efsanege köre bu timsal Geraylar sülâlesine Cengiz hanedanından kele. Olarnıñ buña oşağan taraq tamğası bar edi, 12-13-ünci asırlarda peyda oldı. Çoqusı tarihçılar bu tamğa teraze, adalet timsali ola, dep tüşüne.
Aynı vaqıtta türk halqlarınıñ mavı bayrağı adet üzre temizlik, azatlıq ve namuskârlıq demektir.
Gülnara Abdulayevanıñ aytqanına köre, qırımtatar timsalleri sürgünlikten soñ ayrı emiyet taşıp başladı.
– Bu bayraq birleştirgen bir şey edi – em sürgünlik yerlerinde, em de qırımtatarlarnıñ avdeti vaqtında. 20 yıl evelsi çıqarılğan tarihiy fotoresimler qaldı, qırımtatarlar çölniñ ortasında ev qura ve bayrağını tikley. O, kelecekke ilham bere edi – öz devletçiligimiz, toprağımız olacaq dep.
Ekinci rang kapitanı, 2014 senesi «Çerkası» gemisiniñ komandanı Yuriy Fedaşnıñ hatırlağanına köre, Donuzlav gölünde Rusiye arbiyleriniñ qamaçavı vaqtında onıñ ekipajı yalı kenarından kelgen destek içün minnetdarlıq işareti olaraq qırımtatar bayrağını kötergen edi.
– Bayraq direkte degil de, geminiñ yem qısmında bayraq köterilgen yerde edi. O, Arbiy-deñiz quvetleriniñ bayrağınen beraber köterildi, ve bu «Çerkası» filminde bar. Bunı yaptıq, çünki vatandaşlar arasında bizge tek Donuzlav gölüne yaqın farqlı mesken yerlerinde yaşağan qırımtatarlar yardım etti. Olarnen gece şişirme qayıqında körüşken edik, ve olar kerekli urba, malümat ve ilâhre bere edi. Alâ daa bağ tutamız, bazıları film premyerasına kelgen edi. Menim içün qırımtatar bayrağı – şübhesiz, Rusiye istilâsı ile küreş timsalidir. Ukraina ve qırımtatar bayraqları 2014 senesiniñ adise-vaqialarından berli bir-biriniñ yanında kete.
Qayd etmeli ki, Rusiye qanunları Ukraina ve qırımtatar bayraqlarını asmağa yasaqlamay, faqat siyasiy fikrini bildirmek içün bu timsallerni qullanğan faaller diger maddelerge istinaden memuriy ya da atta cinaiy mesüliyetke çekile bile. Evinde Ukraina bayrağını asqan çiftçi Volodımır Baluh, meselâ, Rusiye quvetçileri tarafından silâ alıp saqlağanında qabaatlanıp, 3 yıl ve 7 ay apiste qalmasına üküm etilgen edi. 2019 senesi Ukraina ve Rusiye arasında deñişim boyunca azat etilgen qırımlı bu qabaatlavlarnı inkâr etip, taqip etilüviniñ asıl sebebi onıñ vatandaş baqışları oldı, dep tüşüne.
(Metinni Vladislav Lentsev azırladı)
Er yıl iyünniñ 26-nda qırımtatarlar Milliy bayraq kününi qayd ete. Bayram künü olaraq 1991 senesi iyünniñ 26-27-nde Aqmescitte ötkerilgen ekinci Qırımtatar Milliy Qurultayınıñ birinci künü saylânğan edi.
Qırımtatar bayrağı üzerinde altın tamğa tasvir etilgen kök bayraqtır. Tantanalı tedbirler em Qırımda, em esas Ukrainada, em çetele ötkerile.
Sergey Mokruşin, Qırım.Aqiqat alıp barıcısı
