Keçken yedi yıl devamında Qırımda insan aqları vaziyeti bayağı fenalaştı. Bu aqta iyünniñ 15-nde aq qorçalayıcılar Kyivde «7 yıl devam etken işğal vaqtında Qırımdaki insan aqları vaziyeti» maruzasını taqdim etkende bildirdi.
Maruza taqdim etilgende Qırım aq qorçalayıcı gruppasınıñ reberi Olga Skripnik Rusiyeniñ işğal etken Qırımda strategik maqsadlarından biri söz serbestligini yoq etmek oldı, dep qayd etti. Bundan ğayrı, Rusiye qırımlı musulmanlarnı «Hizb ut-Tahrir» ile alâqaları bar olğanında qabaatlap taqip ete, dep qayd ete aq qorçalayıcılar: umumen, olarnıñ malümatına köre, bu dava boyunca 74 insan apiste yata.
Aq qorçalayıcı teşkilâtlarnıñ malümatına köre, eñ az 105 ukrainalı siyasiy mabüs Qırımda ve Rusiyede apiste yata, daa beş kişi ise ev apsinde buluna.
Maruza taqdim etilgende qayd etildi ki, 2014 senesinden berli 44 insan hırsızlavı qayd etildi, ekseriyeti (28) Qırımnıñ Rusiye işğaliniñ ilk yılında oldı, daa 15 insannıñ taqdiri alâ daa belli degil.
Aq qorçalayıcı qırımlılarnıñ aqlarını bozğan tintüvler arta, dep qayd ete. Çoqusı tintüvler qırımtatarlarda keçirile.
Regional İnsan aqları merkeziniñ reisi Anastasiya Martınovskayanıñ aytqanına köre, Rusiye qırımlılarnı qanunsız şekilde tuta, mahkeme sisteması içe adaletli mahkeme aqqını temin etmey. Bundan ğayrı, Qırımda advokatlarnıñ aqları bozula. Aq qorçalayıcılar halqara toplulıq Ukrainağa Qırımnıñ işğaline qarşı küreşmesine qol tutsa da, yarımadada insan aqlarına qarşı bütün cinayetler tahqiq etilmey, qabaatlılar ise mesüliyetke çekilmey.
Bundan ğayrı, Qırımda yaşağan Ukraina vatandaşlarınıñ şahsiy ve kollektiv aqları ve menfaatlarını qoruycaq semereli mehanizmler daa yoq, dep qayd ete aq qorçalayıcılar.
Maruzanı Qırım: İnsan aqları evi «Qırım aq qorçalayıcı gruppası», Regional insan aqları merkezi, «Almenda» vatandaş maarifi merkezi, ZMINA insan aqları merkezi tarafından İnsan aqları evleri fondunıñ desteginen azırlanıldı.
ABD OSCE missiyası Rusiyeniñ qırımtatar liderlerini qorquzmaq, jurnalistlerni sustırmaq, yedi yıl devam etken Qırımnıñ Rusiye işğaline qarşı çıqqanlarnı taqip etip apiske almaq ıntıluvlarını takbih etti.
BM Rusiyeni Qırımda insan aqları bozmasını toqtatmasına çağırdı.
Fevralniñ 16-nda Ukraina Yuqarı Radası halqara qurulışlarğa muracaat etip, Qırımnıñ Rusiye ilhaqını ve yarımadada insan aqları bozuluvını takbih etmege rica etti. Qırımnıñ Rusiye işğaline qarşı tirenüv yılında bir sıra ğarp memleketi Rusiyege muracaat etti. Kreml ise «ilhaq olmadı», dep bildirdi, Rusiye Tış işler nazirliginiñ spikeri Mariya Zaharova Qırım aqqında «olmağan şeylerni uydurmamağa» çağırdı.
Qırımnıñ Rusiye tarafından işğal etilüvi
2014 senesi fevral ayında Qırımda işaretsiz urbada silâlı insanlar peyda oldı. Olar Qırım Yuqarı Şurası, Aqmescit ava limanı, Keriç parom keçiti, diger strategik obyektlerni zapt etip, Ukraina ordusınıñ areketlerini blok etken edi. Rusiye akimiyeti bu insanlarnıñ Rusiye ordusınıñ arbiyleri olğanını başta inkâr etken edi. Daa soñra Rusiye prezidenti Vladimir Putin bular Rusiye arbiyleri olğanını tanıdı.
2014 senesi martnıñ 16-nda Qırım ve Aqyarda yarımada statusınen bağlı dünyada tanılmağan «referendum» olıp keçti, onıñ neticesinde Rusiye Qırımnı öz terkibine aldı. Ukraina, Avropa Birligi, ABD «referendumdaki» rey neticelerini tanımadı. Rusiye prezidenti Vladimir Putin martnıñ 18-nde Qırımnıñ Rusiyege «qoşulğanını» ilân etti.
Halqara teşkilâtlar, Qırımnıñ işğali ve ilhaqını qanunsız tanıp, Rusiyeniñ areketlerini takbih ettiler. Ğarp devletleri bir sıra iqtisadiy sanktsiyalarnı qullandı. Rusiye, yarımadanı işğal etkenini inkâr etip, buña «tarihiy adaletniñ tiklenmesi», dey. Ukrainanıñ Yuqarı Radası 2014 senesi fevralniñ 20-ni, Rusiye tarafından Qırım ve Aqyarnıñ muvaqqat işğali başlağan künü olaraq resmen ilân etti.
