Оleg Panfilov
Qırımlılar, bağışlañız, amma men bu kibi vaqialarnıñ yüz berecegini tahmin ete edim. Men iç bir kimsege kindar ve ya agressiv olmaqnı tilemedim, amma Rusiye akimiyeti yuqunçlı hastalıq kibi insanlarnıñ iç dünyasını deñiştire, hayırsızlıqqa itere bere. Bunıñ içün Rusiye yolbaşçıları televideniyeni qullanalar ve er haberler yayınında «rus» sözü – etnik alâmeti, sıfat ve coğrafik belgisi olaraq qullanıla.
Qırımda ve Qırım aqqında evelden de onıñ «rus» olğanını beyan ete ediler, atta Aqmescitte bulunğanda ruslar yanında yarımadanıñ tarihını ikâye etmekten saqına edim. Men rus olıp ta, olarnıñ yanında yat tilde coğrafik adlarnı ya da 1783 senesinden evel yerli eali kim olğannı söylemege çekindim. Aluşta ya da Saqnıñ rus adlarını soramağa aqlıma bile kelmedi.
Sovetler soñra insanlarnıñ qafalarındaki tarihı – «Ulu Rusiye» adında patlatıcı dögmesini alıp taşlamasan, – er añ patlamağa azır oğan deşetli bir bombadır. İşansañız, rus menmenliginden vazgeçip, «rus» Bağçasaraynıñ soqaklarında kezmek, «rus» Ceneviz qalesine tırmaşmaq, Yalta yalısında raatlanmaq ve Kefede Ayvazân (Ayvazovskiyniñ) resimlerini baqmaq büyük keyftir. Amma, ne içündir evelden ermeni, yunanlı, tatar ya da ukrainli olsa olsun – er kimge nisbeten sevgi ile davranılğan olsa, şimdi ise, bir vaqıtları Gertsen «ruslaşma» olaraq belgilegen, hastalıq peyda oldı?
Dudayev ya da Basaev degil, yazıcı ve felsefeci Aleksandr İvanoviç Gertsen (Yakovlev) öz tamırlarınen maqtanğan insanlarnıñ hucur areketlerini añlatmağa tırıştı. Gertsen «ruslaşma» sözüniñ manası – «aqareyetlengen halq duyğusı, doğru instinkt, qara hatıra» olğanını bildirdi. Rusiyeliler, I-nci Pötrniñ rus degerliklerine qast etkenini ale daa hatırlaylar – saqallarnı almaq, kamzollarnı kiymek ve çarıqlar yerine çızma kiymege mecbur etti.
Belki de, Gertsen añlağan «ruslaşma» faşizm, milletçilik degil, asırlar devamında saqlanıp qalğan sadece memnüniyetsizlik edi. Şimdi ise, Sovet ükümetinde doğıp terbiyelengen admalarnıñ çoqusı raat yaşap olamaylar. Eskiden yahşı edi – yılda eki kere kolonnalarnen numayışqa çıqa ediler, üç yılda bir Pâtigorske yollay ediler, kvartira ya da avtomobil almaq içün çoq yıllar sürgen nevbetler…Er şey yeri-yerinde edi, qafanı çalıştırtmaq kerek degil edi, em de yasaqlana edi. O vaqıt, «ruslaşma» hastalığı yuquda edi – duşman «demir qapular» tura edi, şimdi ise ruslaşma kene uyandı.
Dudayev ve Basayev «ruslaşma» añlamına diger – başqasınıñ serberstligine, seçimine nefret etmek hususiyetler qoştılar. Añlaşılmağan bir şeyni sadece begenmemek degil, bu hususiyetler, rusiyeli adamğa oña yat körüngen demokratiya, insan aqları kibi sözlerni añlatqan, keçmişke olğan sevgiden suvutqan er türlü adam, er türlü sebep içün intiqam almaqnen bağlı.
Ruslaşmağa oğrağan zamandaşlar duşmanlarnıñ lağaplarını tez vaqıt içinde menimsey – «pindoslar», «banderovetsler», «hohol-faşistler», seve-seve olarnı qullanılar. Ruslaşma – insanlarnı ileriletken «köçürüciniñ» toqtatılmasına bir sebep. Ve bu sebep ile, «ruslaşma» hastaları agressiv ve dellilsiz olaraq er şeyniñ, bu cümleden Qırımnıñ da «rus» olğanını isbatlaylar.
İşğal ettiñ, bastırdıñ, endi quvan...
Qırım mevzusına qaytam. Bir ay keçmedi, eñ çoq saqınğan şeyler ömürge keçirilip başladı. Referendum ile Qırımğa yalıñız rusiye akimiyeti degil, şovinizm ve milletçilik te keldiler. Cemaatçılıq referendumğa qatnaşqan – ğalipler ve barmağan – yeñilgenlerge bölündi. Ğaliplerniñ sayısı müim degil, olarnı Moskva saydı. Moskva ise, ordu, «yeşil adamçıqlar», flot, hayaliy bücet, ruslaşma ğayesi demektir.
Qırımnıñ «ruslaşması» hususiydir. 2014 senesine qadar tek rus yaqlı sakinlerniñ mitinglerinde, bayraqlarnıñ köterilüvinde, Pütin resimleriniñ öpüvinde ifade etile edi. Aqmescit ve diger şeerlerde sovet keçmişinen bağlı soqaq ve meydanlarnıñ adları muqaytlıqnen saqlanıp qaldırıla edi. Ukrain tilini aşalay, qırımtatar tili üstünde külip, sabır etip oturğanlar. Gertsen yazğanı kibi, rus askerleri Barklaya de Tolliniñ yat tamırlarını begenmey, amma, hızmetni taşlamay ediler.
Referendum ruslaşma hastalarnıñ sabırını patlatı. Ruslaşma tışarığa çıqtı, insaf ve tolerantlıq manialarnı yoq etti. Endiden, ruslaşma gertsenniñ degil, dudayevniñ – agressiv, zulum oldı. Rusiye teşviqatı aqiqatnı qabul etmey, em ruslaşma hastları tenbiyelevlerni sevmey, «onıñ sabırı tükendi» – qırımtatarca laf etken 14 yaşlı oğlannıñ köteklenüvi, ükrian gimnaziyası müdiriniñ işten boşatıluvı, qırımtatar horeografı abidesiniñ aqaretlenüvinde – bunıñ episi açıq-aydın kösterildi.
Soñki notanı «Qırım Cumhuriyetiniñ anayasası» qoydı. Onda Qırım tamır halqı – qırımtatarlar aqqında bir söz bile yoq, endiden o «rus halqı», tarihsız, medeniyetsiz, Çukotka ya da Mordoviya kibi büyük devlet parçası. Qırımdaki ruslaşma devlet statusını aldı. Men eminim, yañı akimiyet, ukrain, qırımtatar halqını hatırlatqan er şeyni yoq etmege tırışacaqlar. Ruslaşma tarihiy An-anelerni qabul etmey, o tek bugünki kün ile yaşay – işğal ettiñ, bastırdın, endi quvanıp yaşay.
Yazğanım içün sögmezden evel, «ruslaşma» terminniñ müellifi– Aleksandr Gertsen, onıñ babası ise, Romanovlar sülâlesinden olğan zengin pomeşçik İvan Yakovlev olğanını hatırlañız.
Оleg Panfilov, İlii devlet universitetiniñ professorı (Gürcistan)
«Fikir» rubrikasında bildirilgen tüşünceler müelliflerniñ noqtai nazarını bildirip, muarririyetnen aynı olmaması mümkün
Qırımlılar, bağışlañız, amma men bu kibi vaqialarnıñ yüz berecegini tahmin ete edim. Men iç bir kimsege kindar ve ya agressiv olmaqnı tilemedim, amma Rusiye akimiyeti yuqunçlı hastalıq kibi insanlarnıñ iç dünyasını deñiştire, hayırsızlıqqa itere bere. Bunıñ içün Rusiye yolbaşçıları televideniyeni qullanalar ve er haberler yayınında «rus» sözü – etnik alâmeti, sıfat ve coğrafik belgisi olaraq qullanıla.
Qırımda ve Qırım aqqında evelden de onıñ «rus» olğanını beyan ete ediler, atta Aqmescitte bulunğanda ruslar yanında yarımadanıñ tarihını ikâye etmekten saqına edim. Men rus olıp ta, olarnıñ yanında yat tilde coğrafik adlarnı ya da 1783 senesinden evel yerli eali kim olğannı söylemege çekindim. Aluşta ya da Saqnıñ rus adlarını soramağa aqlıma bile kelmedi.
Sovetler soñra insanlarnıñ qafalarındaki tarihı – «Ulu Rusiye» adında patlatıcı dögmesini alıp taşlamasan, – er añ patlamağa azır oğan deşetli bir bombadır. İşansañız, rus menmenliginden vazgeçip, «rus» Bağçasaraynıñ soqaklarında kezmek, «rus» Ceneviz qalesine tırmaşmaq, Yalta yalısında raatlanmaq ve Kefede Ayvazân (Ayvazovskiyniñ) resimlerini baqmaq büyük keyftir. Amma, ne içündir evelden ermeni, yunanlı, tatar ya da ukrainli olsa olsun – er kimge nisbeten sevgi ile davranılğan olsa, şimdi ise, bir vaqıtları Gertsen «ruslaşma» olaraq belgilegen, hastalıq peyda oldı?
Dudayev ya da Basaev degil, yazıcı ve felsefeci Aleksandr İvanoviç Gertsen (Yakovlev) öz tamırlarınen maqtanğan insanlarnıñ hucur areketlerini añlatmağa tırıştı. Gertsen «ruslaşma» sözüniñ manası – «aqareyetlengen halq duyğusı, doğru instinkt, qara hatıra» olğanını bildirdi. Rusiyeliler, I-nci Pötrniñ rus degerliklerine qast etkenini ale daa hatırlaylar – saqallarnı almaq, kamzollarnı kiymek ve çarıqlar yerine çızma kiymege mecbur etti.
Belki de, Gertsen añlağan «ruslaşma» faşizm, milletçilik degil, asırlar devamında saqlanıp qalğan sadece memnüniyetsizlik edi. Şimdi ise, Sovet ükümetinde doğıp terbiyelengen admalarnıñ çoqusı raat yaşap olamaylar. Eskiden yahşı edi – yılda eki kere kolonnalarnen numayışqa çıqa ediler, üç yılda bir Pâtigorske yollay ediler, kvartira ya da avtomobil almaq içün çoq yıllar sürgen nevbetler…Er şey yeri-yerinde edi, qafanı çalıştırtmaq kerek degil edi, em de yasaqlana edi. O vaqıt, «ruslaşma» hastalığı yuquda edi – duşman «demir qapular» tura edi, şimdi ise ruslaşma kene uyandı.
Dudayev ve Basayev «ruslaşma» añlamına diger – başqasınıñ serberstligine, seçimine nefret etmek hususiyetler qoştılar. Añlaşılmağan bir şeyni sadece begenmemek degil, bu hususiyetler, rusiyeli adamğa oña yat körüngen demokratiya, insan aqları kibi sözlerni añlatqan, keçmişke olğan sevgiden suvutqan er türlü adam, er türlü sebep içün intiqam almaqnen bağlı.
Ruslaşmağa oğrağan zamandaşlar duşmanlarnıñ lağaplarını tez vaqıt içinde menimsey – «pindoslar», «banderovetsler», «hohol-faşistler», seve-seve olarnı qullanılar. Ruslaşma – insanlarnı ileriletken «köçürüciniñ» toqtatılmasına bir sebep. Ve bu sebep ile, «ruslaşma» hastaları agressiv ve dellilsiz olaraq er şeyniñ, bu cümleden Qırımnıñ da «rus» olğanını isbatlaylar.
İşğal ettiñ, bastırdıñ, endi quvan...
Qırım mevzusına qaytam. Bir ay keçmedi, eñ çoq saqınğan şeyler ömürge keçirilip başladı. Referendum ile Qırımğa yalıñız rusiye akimiyeti degil, şovinizm ve milletçilik te keldiler. Cemaatçılıq referendumğa qatnaşqan – ğalipler ve barmağan – yeñilgenlerge bölündi. Ğaliplerniñ sayısı müim degil, olarnı Moskva saydı. Moskva ise, ordu, «yeşil adamçıqlar», flot, hayaliy bücet, ruslaşma ğayesi demektir.
Qırımnıñ «ruslaşması» hususiydir. 2014 senesine qadar tek rus yaqlı sakinlerniñ mitinglerinde, bayraqlarnıñ köterilüvinde, Pütin resimleriniñ öpüvinde ifade etile edi. Aqmescit ve diger şeerlerde sovet keçmişinen bağlı soqaq ve meydanlarnıñ adları muqaytlıqnen saqlanıp qaldırıla edi. Ukrain tilini aşalay, qırımtatar tili üstünde külip, sabır etip oturğanlar. Gertsen yazğanı kibi, rus askerleri Barklaya de Tolliniñ yat tamırlarını begenmey, amma, hızmetni taşlamay ediler.
Referendum ruslaşma hastalarnıñ sabırını patlatı. Ruslaşma tışarığa çıqtı, insaf ve tolerantlıq manialarnı yoq etti. Endiden, ruslaşma gertsenniñ degil, dudayevniñ – agressiv, zulum oldı. Rusiye teşviqatı aqiqatnı qabul etmey, em ruslaşma hastları tenbiyelevlerni sevmey, «onıñ sabırı tükendi» – qırımtatarca laf etken 14 yaşlı oğlannıñ köteklenüvi, ükrian gimnaziyası müdiriniñ işten boşatıluvı, qırımtatar horeografı abidesiniñ aqaretlenüvinde – bunıñ episi açıq-aydın kösterildi.
Soñki notanı «Qırım Cumhuriyetiniñ anayasası» qoydı. Onda Qırım tamır halqı – qırımtatarlar aqqında bir söz bile yoq, endiden o «rus halqı», tarihsız, medeniyetsiz, Çukotka ya da Mordoviya kibi büyük devlet parçası. Qırımdaki ruslaşma devlet statusını aldı. Men eminim, yañı akimiyet, ukrain, qırımtatar halqını hatırlatqan er şeyni yoq etmege tırışacaqlar. Ruslaşma tarihiy An-anelerni qabul etmey, o tek bugünki kün ile yaşay – işğal ettiñ, bastırdın, endi quvanıp yaşay.
Yazğanım içün sögmezden evel, «ruslaşma» terminniñ müellifi– Aleksandr Gertsen, onıñ babası ise, Romanovlar sülâlesinden olğan zengin pomeşçik İvan Yakovlev olğanını hatırlañız.
Оleg Panfilov, İlii devlet universitetiniñ professorı (Gürcistan)
«Fikir» rubrikasında bildirilgen tüşünceler müelliflerniñ noqtai nazarını bildirip, muarririyetnen aynı olmaması mümkün