Soñki bir buçuq ay devamında yüz bergen vaqialar Qırımdaki bir çoq ceryanlarğa tesir etti. Bu cümleden, yarımadanıñ musulman cemiyetiniñ ayatı da bayağı deñişti. Yañı vaziyet, yañı «oyun qaidelerni» meydanğa ketirdi.
Daa bir qaç ay evelsi Qırım musulmanları sovet Birliginden soñra memlketlerde yaşağan dindaşlarınen laqırdı etkende, Ukrainada, Rusiye ve Merkeziy Asiya devletlerine baqqanda, musulmanlarnıñ ayatı daa ei olğanını qayd ete ediler. Olar, ğurur ile, devletniñ dindaşlarğa nisbeten siyaseti aqqında, musulman an-aneleriniñ yerine ketirilüvine qarşılıq kösterilmeginini, ve atta, musulmanlarnıñ meselelerine riayet etmegenini ikâye ete ediler.
Devlet içün «birinci yerde» turmağan dinlerden «Vicdan serbestligi…» qanun ile yüz çevirgen Ukraina, memleket kerçekten de, musulmanlarnıñ ayatına qarışmay edi. Qırımtatar halqı arasında din mevzusında farqlılıqlarnı, Meclis ve Müftiyatnı zayıflaştırmaq içün qullanuvı istisnadır.
Endiden er şey deñişti. Rusiye ise, özüniñ musulman problemleri «cemidanı» ile endi Qırımda buluna. Bu «cemidan» içinde, bundan evel Qırımda serbest çalışqan islam teşkilâtları faaliyetiniñ yasaqlanuvı, yarımada musulmanlarınıñ evlerinde bulunğan bir çoq islam kitaplarınıñ yasaq etilüvi, ve yarımadada serbest yaşağan Allah qulları ayatınıñ sıñırlanuvı da bar.
Yañı kerçeklerniñ tesirini «Hizb ut-Tahrir» islam teşkilâtınıñ azaları birinciler olaraq duydılar. Teşkilât çoq yıllar devamında Qırım musulmanları ümmetiniñ eñ faal qısımı olğanı bellidir. Firqa esabında miting, konferentsiya, çıqışlar bar. Yarımadadan tış, bu cümleden Rusiyede de, Qırım musulmanlarınıñ süretini işte bu firqanıñ açıq tedbirleri meydanğan ketirdiler. Olarnıñ narazılıq aktsiyaları, qara – beyaz bayraqları rusiyeli kanallarnıñ efirlerinde ara-sıra kösterildi.
Belki de bu sebepten, Qırımda «yeşil adamçıqlar» peyda olğanınen yarımadanı firqa azaları terk etip başladılar. Bunen beraber, «Qırım havfsızlıq hızmeti» yañı yolbaşçısınıñ vazifesine keçkeninen, «Hizb- ut-Tahrir» halqara terroristik teşkilâtınen» küreşecegini ilân etüvi de, bir işaret olğandır. İşaret te, doğru añlaşıldı.
Amma, kerçek aytılsa, Qırımnı yalıñız «Hizb ut-Tahrir» teşkilâtı azaları degil de, digerler de terk etmekteler. Diger islam aqıntılarnıñ vekilleri de, yañı kerçeklerge uymağa istemetsler. Belli ki, salaflar yetekçilerindenn birisiQırımdan ketti. Onıñ misali ile diger meslekdeşleri de qullandılar.
İntegratsiyağa mecbur etüvleri vazgeçilmezmi?
Yañı kerçeklernen Qırım musulmanları Müftiyatı da rast keldi. Qırım müftiyatı Rusiyeden kelgen dindaşlarnıñ diqqat merkezine keçti. Bundan evel Qırım musulmanlarına nisbeten «büyük seviginen» baqmağan, Qazan ve Moskva delegatları Emirali Ablayevniñ daimiy musafirleri oldılar. Qırım müftisini ise, Rusiyeniñ 20 millionlıq musulman ümmetine qoşulğanı, aqiqatte çoq quvandırmağanı körünip tura.
Qırım müftisi ve taqımınıñ esas vazifesi, Rusiye Federatsiyası musulman kurumlarına kirilüvidir. Müftiyat, öz başına mustqil qalacağı ve integratsiyadan keçmeycegini tahmin etmek mümkün degil.
Bunı Qırımnıñ içinde olğan raqiplik, hususan, yarımadada, rusiyeli dindaşlarnen bağ tutmaqnı arz etken «diger müftiyatnıñ» mevcutlığı da mecbur ete. Bunı tasdiqlağan, matbuat vastalarında Müftiyatnı teñqid etken ve ihvana-müslimin, salaflarnen bağda qabaatlağan malümatlar oldı.
Bundan da ğayrı, musulmanlarğa devlet organlarınen yañıdan bağlarnı qurmaq kerek olacaqtır. Keçken yıllar devamında yapılğan iş nafile olğandır. Yañı kerçekler – yañı «qaidelernen» belgilendi. Bu – musulman teşkilâtlarnıñ nizamını, ibadethaneler, medreselerniñ ğayrıdan qayd etilüvi, yañı qanunlarğa uyğunlaştırılmaq kerek, demektir. Demek, Qırım musulmanlarınıñ vaqtı ve ğayreti çoq yıllar devamında müim meselelerge degil de, bürrokratik meselelerniñ çezilüvine sarf etilecektir.
Müftiyatnıñ Moskva patriarhatı Ukrain pravoslav kilsesiniñ yolbaşçısı ile munasebetler nasıl qurulacağı da belli degil. Qırımda nufuzlı yerni alğan ve devlet tarafından açıqtan-açıq desteklengen mezkür kilse vekilleri yarımadada dinlerara munasebetlerini bayağı deñiştire bile.
Umumen alğanda, yañı kerçekler yañı suallerni peyda etti, cevaplarnı ise, qırımlı musulmanlar, daa yaqında qomşu Rusiye, şimdi ise, umumiy bir devlette yaşağan dindaşlarnıñ tecribesini ögrenip tapa bilecekler.
Elmira Muratova, qırımlı siyasetşınas, islamşınas
«Fikir» rubrikasında bildirilgen tüşünceler müelliflerniñ noqtai nazarını bildirip, muarririyetnen aynı olmaması mümkün
Daa bir qaç ay evelsi Qırım musulmanları sovet Birliginden soñra memlketlerde yaşağan dindaşlarınen laqırdı etkende, Ukrainada, Rusiye ve Merkeziy Asiya devletlerine baqqanda, musulmanlarnıñ ayatı daa ei olğanını qayd ete ediler. Olar, ğurur ile, devletniñ dindaşlarğa nisbeten siyaseti aqqında, musulman an-aneleriniñ yerine ketirilüvine qarşılıq kösterilmeginini, ve atta, musulmanlarnıñ meselelerine riayet etmegenini ikâye ete ediler.
Devlet içün «birinci yerde» turmağan dinlerden «Vicdan serbestligi…» qanun ile yüz çevirgen Ukraina, memleket kerçekten de, musulmanlarnıñ ayatına qarışmay edi. Qırımtatar halqı arasında din mevzusında farqlılıqlarnı, Meclis ve Müftiyatnı zayıflaştırmaq içün qullanuvı istisnadır.
Endiden er şey deñişti. Rusiye ise, özüniñ musulman problemleri «cemidanı» ile endi Qırımda buluna. Bu «cemidan» içinde, bundan evel Qırımda serbest çalışqan islam teşkilâtları faaliyetiniñ yasaqlanuvı, yarımada musulmanlarınıñ evlerinde bulunğan bir çoq islam kitaplarınıñ yasaq etilüvi, ve yarımadada serbest yaşağan Allah qulları ayatınıñ sıñırlanuvı da bar.
Yañı kerçeklerniñ tesirini «Hizb ut-Tahrir» islam teşkilâtınıñ azaları birinciler olaraq duydılar. Teşkilât çoq yıllar devamında Qırım musulmanları ümmetiniñ eñ faal qısımı olğanı bellidir. Firqa esabında miting, konferentsiya, çıqışlar bar. Yarımadadan tış, bu cümleden Rusiyede de, Qırım musulmanlarınıñ süretini işte bu firqanıñ açıq tedbirleri meydanğan ketirdiler. Olarnıñ narazılıq aktsiyaları, qara – beyaz bayraqları rusiyeli kanallarnıñ efirlerinde ara-sıra kösterildi.
Belki de bu sebepten, Qırımda «yeşil adamçıqlar» peyda olğanınen yarımadanı firqa azaları terk etip başladılar. Bunen beraber, «Qırım havfsızlıq hızmeti» yañı yolbaşçısınıñ vazifesine keçkeninen, «Hizb- ut-Tahrir» halqara terroristik teşkilâtınen» küreşecegini ilân etüvi de, bir işaret olğandır. İşaret te, doğru añlaşıldı.
Amma, kerçek aytılsa, Qırımnı yalıñız «Hizb ut-Tahrir» teşkilâtı azaları degil de, digerler de terk etmekteler. Diger islam aqıntılarnıñ vekilleri de, yañı kerçeklerge uymağa istemetsler. Belli ki, salaflar yetekçilerindenn birisiQırımdan ketti. Onıñ misali ile diger meslekdeşleri de qullandılar.
İntegratsiyağa mecbur etüvleri vazgeçilmezmi?
Yañı kerçeklernen Qırım musulmanları Müftiyatı da rast keldi. Qırım müftiyatı Rusiyeden kelgen dindaşlarnıñ diqqat merkezine keçti. Bundan evel Qırım musulmanlarına nisbeten «büyük seviginen» baqmağan, Qazan ve Moskva delegatları Emirali Ablayevniñ daimiy musafirleri oldılar. Qırım müftisini ise, Rusiyeniñ 20 millionlıq musulman ümmetine qoşulğanı, aqiqatte çoq quvandırmağanı körünip tura.
Qırım müftisi ve taqımınıñ esas vazifesi, Rusiye Federatsiyası musulman kurumlarına kirilüvidir. Müftiyat, öz başına mustqil qalacağı ve integratsiyadan keçmeycegini tahmin etmek mümkün degil.
Bunı Qırımnıñ içinde olğan raqiplik, hususan, yarımadada, rusiyeli dindaşlarnen bağ tutmaqnı arz etken «diger müftiyatnıñ» mevcutlığı da mecbur ete. Bunı tasdiqlağan, matbuat vastalarında Müftiyatnı teñqid etken ve ihvana-müslimin, salaflarnen bağda qabaatlağan malümatlar oldı.
Bundan da ğayrı, musulmanlarğa devlet organlarınen yañıdan bağlarnı qurmaq kerek olacaqtır. Keçken yıllar devamında yapılğan iş nafile olğandır. Yañı kerçekler – yañı «qaidelernen» belgilendi. Bu – musulman teşkilâtlarnıñ nizamını, ibadethaneler, medreselerniñ ğayrıdan qayd etilüvi, yañı qanunlarğa uyğunlaştırılmaq kerek, demektir. Demek, Qırım musulmanlarınıñ vaqtı ve ğayreti çoq yıllar devamında müim meselelerge degil de, bürrokratik meselelerniñ çezilüvine sarf etilecektir.
Müftiyatnıñ Moskva patriarhatı Ukrain pravoslav kilsesiniñ yolbaşçısı ile munasebetler nasıl qurulacağı da belli degil. Qırımda nufuzlı yerni alğan ve devlet tarafından açıqtan-açıq desteklengen mezkür kilse vekilleri yarımadada dinlerara munasebetlerini bayağı deñiştire bile.
Umumen alğanda, yañı kerçekler yañı suallerni peyda etti, cevaplarnı ise, qırımlı musulmanlar, daa yaqında qomşu Rusiye, şimdi ise, umumiy bir devlette yaşağan dindaşlarnıñ tecribesini ögrenip tapa bilecekler.
Elmira Muratova, qırımlı siyasetşınas, islamşınas
«Fikir» rubrikasında bildirilgen tüşünceler müelliflerniñ noqtai nazarını bildirip, muarririyetnen aynı olmaması mümkün