Kremlniñ qırımlı mabüsleri yazğan eserler «Qırım inciri» ekinci edebiyat yarışı finalistleriniñ qısqa cedveline kirdi. Yarış teşkilâtçılarınıñ malümatına köre, eserlerniñ müellifleri vatandaş jurnalisti, «Qırım birdemliginiñ» faali Osman Arifmemetov ve «Qırım birdemligi» cemaat birleşmesiniñ koordinatorı Server Mustafayev ola.
«Qırım incirinde» iştirak etmek içün kimler daa eserlerini yolladı? 2019 senesi yarış nasıl keçecek? Yarışta nasıl ğalebe qazanmaq mümkün? Bu ve diger suallerge Qırım.Aqiqat Radiosınıñ studiyasında «Qırım, sabalar hayır» tok-şousında Kyivdeki «Qırım eviniñ» program müdiri Alim Aliyev cevap bere.
– Öz eserlerini yarışqa yollağan insanlar tecribeli şairlermi?
Yarış endi halq seviyesine keldiAlim Aliyev
– Jüriniñ er bir azası şifrlengen işni aldı. Mence, tarafsızlıq olması içün bu müim bir şey. Şifrlernen oğraşqanda pek farqlı insanlar işlerini yollağanını kördik. Meselâ, Bağçasaray rayonınıñ köylerinden, Sudaqta. Menim, yarışnıñ teşkilâtçısı, içün bu pek müim. Yarış endi halq seviyesine keldi. Tek milliy degil, Ukraina tışına da çıqa. Bunıñ delili – Ürdün ve Türkiyeden kelgen eserler. Öz eserlerini belli ukrain ve qırımtatar şairleri de yolladı. Bir qısmı qısqa cedvelge bile kirmedi. Metinlerniñ keyfiyeti arta, demek. Mevzular keçken senege baqqanda daa çoq.
– Ğalipler ne vaqıt belli olacaq?
– Ğaliplerni mukâfatlandıruv merasimi dekabrniñ 13-nde «Ses qaydı evinde» keçirilecek. Ğalipler mukâfatlandırılacaq, ve – bugün ilk sefer aytam – qırımtatar halqınıñ tarihında bestekâr Usein Bekirovnıñ eserleri esasında yazılğan fortepiano içün simfonik kontsert olacaq.
– Mevzular çeşit oldı, dep aytasıñız. Ne manada?
Qırım añlavını kenişletken pek meraqlı metinler yaratamızAlim Aliyev
– Aqlımda qalğan işlerden biri 20-nci yıllarnıñ Qırımı, açlıq ve insanlar üzerinde yapılğan deñevler aqqında metin edi. Bu deñevlerni yapqan professor Pavlov (İvan Pavlov – QA) aqqında. Ya da 60-ıncı yılları Qırımğa ilk qaytqan qırımtatarları aqqında. Böyle ikâyeler de bar. Bu eki taraflama bir şey dep tüşünem: pek farqlı şeylerge dalamız. Qırım añlavını kenişletken pek meraqlı metinler yaratamız.
– Biografik eserlermi?
– Anda pek farqlı soyları bar. Nesirni aytsaq, povest, ikâyeler oldı. Bediiy uyduruvlar bar, olıp keçken adise-vaqialarğa esaslanğanlar da bar.
– Keçken yarışlardan soñ kitap çıqarğan ediñiz. Bu sefer de olacaqmı?
Bir kitap olmaycaq, dep tüşünem. Bala işleri çoq keldi. Belki, bölmege tırışacaqmız: şiiriyet ve nesir bir kitap olacaq, bala işleri – daa bir kitap. Amma bu endi 2020 senesi olacaq.
– Bunı balalar yazdımı ya da balalar içün eserler yazıldı?
– Balalar içün. Ukrain, qırımtatar tillerinde masallar. Tercimeler de bar. Ukrain yazıcıları ve şairleriniñ tercimeleri peyda ola. Serğiy Jadan, Yuriy İzdrık, Lina Kostenkonı tercime etkenler. Bu metinler qırımtatar köntekstinde ukrain edebiyatını añlamaq içün kerek. Bu medeniyetler arasında keçişmeler, dialog, keçken 20 yıl devamında bizge bu yetmegen edi.
– Bunı esas Ukraina ve yarımada arasında «köpürçik» dep adlandırmaq mümkünmi?
Ne içündir laf etmegen keniş mevzularımıznı alacaqmızAlim Aliyev
– Elbet. Şunıñ içün, meselâ, cenk ve barışıq aqqında tarihiy ikâyelerde aytacaqmız. Bizni ne ayıra? Tarihta bizni ne birleştire? Biz edebiyatta yasaqlanğan mevzular aqqında laf etecekmiz: seks, sögünç mevzuları aqqında. Apishaneden kelgen edebiyat aqqında belli dissidentlernen laf etecekmiz. Qırım hanlığınıñ edebiyatı aqqında laf etecekmiz. Laf etmegen keniş mevzularımıznı alacaqmız.
– Kremlniñ qırımlı mabüsleri Osman Arifmemetov ve Server Mustafayevniñ eserleri finalistlerniñ qısqa cedveline kirdi. Olarnıñ işleri ne aqta?
– Bu eki metin farqlı kategoriyada. Server Mustafayevniñ şiiriyeti – kim olğanımıznen bağlı: içimizge baqayıq, ananelerimizge, qırımtatarı, musulman olğanımızğa. Osman Arifmemetovnıñ metni ise – nesir ve oña tintüvnen nasıl kelgenler, apishanege nasıl oğrağanınen bağlı. Metinlerni bizge advokatlarnıñ yardımınen bergenler. Bu bizge pek tesir etti. Böyle metinlerniñ kelmesi bizim içün pek müim. Olar ğalip olacaq kibi bir şey yoq, amma finalğa işler obyektiv şekilde keçti.
– Jüri böyle metin körgende ve yanında, meselâ, tabiat aqqında yarış işi olsa, manalarnıñ farqı is etilemi?
Er bir metinge beş kategoriyağa köre qıymet kesileAlim Aliyev
– Er bir metinge beş kategoriyağa köre qıymet kesile. Metinniñ harizması, qaidelerge köre yazılışı, ukrain ve qırımtatar tilleriniñ qaidelerine riayet etmesi, metinniñ terenligi, mevzunıñ yañılığı… Metinni oqup, umumiy baa qoydıq demek degil. Yoq. Er bir kriteriyge köre baa qoyamız, soñra olarnı qoşamız.
– Siyasiy baqışları farqlı olğan insanlar işlerini yollaymı? Qırım Rusiye olğanını tüşüngenler?
– Metinlerde böyle ikâyeler yoq edi. Böyle insanlardan işler keldimi? Bilmeyim. Fikir-baqışlarınen bağlı sualimiz yoq.
– Ya kelse edi?
– Metinge bediiy emiyetke köre qıymet kesile.
Malümat: «Qırım inciri» birinci yazıcı yarışı 2018 senesi yazda başlağan edi. İşler oktâbrniñ 31-ne qadar qabul etildi. Yarışqa bütün Ukrainadan altı nominatsiyada 135 müellifniñ 244 işi keldi: «şiiriyet», «qırımtatar tilinde nesir», «ukrain tilinde nesir», «tercime» ve «qadın baqışı».
(Metinni Artem Laptiyev azırladı)
Katerina Nekreçaya, Qırım.Aqiqat Radiosınıñ prodüseri, alıp barıcı ve mahsus leyhalarnıñ müellifi
