«Fikir» rubrikası, mahsus Qırım.Aqiqat içün
Poloniya prezidenti Andjey Dudanıñ, Ukrayina Donbasnı qaytarıp olacağı, amma işğal etilgen yarımada ''hususiy bir yer'' olğanı içün Qırımnı qaytarıp olamacağına dair sözleri soñki vaqıtları eñ çoq seslenilgen beyanatlardan biri oldı. Olarğa Ukrayinanıñ Poloniyadaki elçisi Vasiliy Zvariç ve Poloniya tış işler naziri Radoslav Sikorskiy cevap berdi. Bundan soñ Duda özü içtimaiy ağlarda öz fikrini añlatıp, Ukrayinanıñ topraq bütünliginiñ ğayrıdan tiklenilmesine istisnalarsız qoltutqanını hatırlattı.
Ve, kerçekten de, Poloniya prezidenti bu aqta keçken sene avgust ayında "Qırım platforması"nıñ toplaşuvında aytqan edi. Anda Andjey Duda, Rusiye Qırımnı zapt etip qalsa, bu dünya tertibini deñiştirir, dep bildirgen edi.
"Qırımnıñ işğalden azat etilüvi ve Ukrayinanıñ topraq bütünliginiñ ğayrıdan tiklenüvi yalıñız Qara deñiz-Azov havzasında telükesizlik içün degil, em de global telükesizlik mimarlığınıñ istiqrarı içün kereklidir", - dep qayd etti o vaqıt Poloniya prezidenti.
Amma 2023 senesi avgust ayında bu, spikerler tarafından yazılğan ve devlet yolbaşçısınıñ resmiy çıqışı olaraq qabul etilgen bir çıqış edi. Şimdi ise biz prezident Dudanıñ intervyüde aytqanlarını eşittik: Poloniya prezidenti birinci şahısta laf etken kibi laf etti. Ve tamam bu vaziyet bizge "Qırım hatası" aqqında aytmağa imkân bere, ve bu Rusiye prezidenti Vladimir Putinge Qırımnı işğal etmekten ğayrı, medeniy dünyanıñ pek ihtiyatlı reaktsiyasını da körmege imkân berdi. Putin kerçekten de dünya nizamını bozdı, lâkin Ğarp bunı qabul etmege aşıqmadı, çünki Andjey Dudanıñ sözlerine köre, "hususiy bir yer, şu cümleden tarihiy sebeplerden", dep özlerini tınçlandırmağa istedi.
Amma Putin Qırımnı, ğaliba, Ğarpta çoqusı tüşüngen kibi, "ayrı bir yer" olğanı içün degil de, imkânı olğanı içün işğal etti.
Şimdi bu kibi ilhaq protsedurası Ukrayinanıñ Donetsk, Lugansk, Herson ve Zaporojjâ vilâyetlerine qullanıldı. Rusiyede "muqaddeslik" aqqında endi kimse aytmay. Herson ve Zaporojjâ vilâyetleri "Donbass sakinlerini qurtarmaq içün degil de, imkânları olğanı içün qoşuldı". Ve bu, sanki, olğan şeyniñ özüdir. Bir ilhaqnı "tarihiy şarait" ile, digerini ise "sadece tecavuz neticeleri" ile añlatmağa başlasañ, eminim ki, daa bir Putin tuzağına tüşe bilesiñ.
Kerçekten vaziyet pek sade. Rusiye prezidenti başqa devletniñ toprağını ilhaq etmek imkânı aqqında qarar alğanda halqara uquqnı bozdı. Qırım ve Ukrayinanıñ diger regionları arasında farqı yoq, eminim, yoq ve ola da bilmez.
İşğal etilgen topraqlar meselesiniñ siyasiy çezilüvi yoq, çünki Kreml işğalniñ neticelerinden vazgeçmege istemey, bundan da ğayrı, Herson ya da Zaporojjâ Ukrayina terkibinde vilâyet merkezleri degil de, "ukrayin rejimi tarafından kontrol etilgen" şeerler olaraq adlandırıla, yani işğal etilmegen topraqlarnıñ ukrayin statusını bile resmiy şekilde baqmaylar.
Ukrayina ordusı yaqın kelecekte Rusiye tarafından işğal etilgen topraqlarnıñ yalıñız bir qısmını azat etip olsa ya da cenk şimdiki sıñır çizgisinde uzun müddetke toqtalsa, bu, Rusiyeniñ diger topraqlarğa iddialarını tanığanını köstermey. Dünya toplulığı, eminim ki, ilhaqnıñ özüne qarşı çıqmalı - aks alda işğal ve başqa topraqlarnıñ ilhaqına azırlıq qanser kibi tarqalacaq.
Ve bu vaziyette, tam olaraq, müim olmağan şey - bu tarihiy vaziyet. Neticede, Rusiye İmperiyasınıñ terkibinde tek Qırım degil de, zemaneviy Ukrayinanıñ aman-aman bütün toprağı ve zemaneviy Poloniyanıñ büyük qısmı bar edi. Ve Alâska da, bu arada - ne içün bu Amerika ştatını da "muqaddes topraq" olaraq ilân etmesinler, rus şovinistleri bunı yapmaqtan yorulmaylar?
Şunıñ içün, sıñırlar aqqında laf ketkende, eminim ki, "tarihiy şarait" degil de, halqara uquq ve bozulğan mecburiyetler aqqında tüşünmek kerek. Çünki "vaziyetler" aqqında aytmaq - istilâ ve ilhaqnı aqlamaq içün birinci adımdır.
Vitaliy Portnikov – jurnalist ve siyasiy izaatçı, Azatlıq Radiosı ve Qırım.Aqiqat müellifi
«Fikir» rubrikasında ifadelengen fikir-tüşünceler müelliflerniñ noqta-i nazarını aks ettirip, muarririyetniñ baqışlarınen bir olmaması mumkün
MALÜMAT: Ukrayinağa qarşı Rusiye silâlı ücümi 2022 senesi fevralniñ 24-nden sabadan berli devam ete. Rusiye ordusı arbiy ve vatandaş infrastrukturasınıñ esas obyektlerine avadan darbe endire, uçaq alanları, arbiy bölük, cermay bazaları, yaqıt stantsiyaları, kilse, mektep ve hastahanelerni viran ete.
Rusiye ordusı çekilgen soñ azat etilgen köy ve şeerlerde kütleviy öldürüv adiseleri aqqında belli oldı. Bazı ğarbiy liderler Rusiyeni cenk cinayetlerinde qabaatladı. Rusiye akimiyeti arbiyleriniñ öldürüvlerge alâqası bar olğanını inkâr etip, olarnı «uyduruv» dep adlandıra.
Rusiye Ukrayinağa qarşı basqıncılıq cenk alıp barğanını inkâr ete ve bunı maqsadı «askeriysizleştirüv ve denatsifikatsiya» olğan «mahsus operatsiya» dep adlandıra.
Roskomnadzor Qırım.Aqiqat saytını blok etti. Qırım.Aqiqatnı küzgü saytı vastasınen oqumaq mümkün: https://krymrcriywdcchs.azureedge.net. Esas adise-vaqialarnı Qırım.Aqiqatnıñ Telegram ve İnstagram saifelerinden taqip etiñiz.
