Mustafa Cemilev: Zapt eticilerniñ Qırımda bulunuv müddeti bir qaç aydan eki-üç yılğace devam etmek mümkün.

Mustafa Çauş

Qırımtatar halqınıñ milliy lideri Mustafa Cemilev demokratiya ve insan aq-uquqı qoruvında emiyeti içün şüretli «Solidarnost» («Birdemlik») mukâfatına nail oldı. Mukâfatnı laureatqa Varşava şeerinde, bu tantanalı vaqianı qayd etmek içün kelgen ükümet liderleri üzerinde, şahsen Polşa Prezidenti Bronislav Komorovskiy ile Polşanıñ sabıq yolbaşçısı Leh Valensa taqdim ettiler. Vatanında şaqa tarzında aytılğanı kibi «dünyada eñ belli tatar»nı hayırlamaq içün, AQŞ prezidenti Barak Obama ve devlet kâtibi Con Kerri keldiler. Dünya boyunca ileri devletlerniñ yolbaşçıları ile olğan subet devamında neler aqta añlaşmaq mümkün olğan eken, bir million yevrolıq mukâfat nasıl masraf etilir, ne sebepten Qırımğa kirmek yasaqnı aqılsızlıq esap etilmeli ve qırımtatarlar Hersonğa köçmege kerekmi? Bu ve başqa şeyler aqqında Qırım Aqiqat saytına bergen intervyüsında Mustafa Cemilev ikâye etti.

Mustafa-bey, Siz evellerde Rusiye ile alıp barılğan «siyasiy alış-veriş»te Qırım feda etilmeycegi boyunca Amerika Qoşma Ştatları prezidenti Barak Obamadan işançlı garantiyalar almağa istegeniñizni aytqan ediñiz.

–Qırım meselesi ep kerige çekilgeni bizlerni raatsızlay. Rusiye zapt etilgen Ukrainanıñ er bir adım toprağını boşatmağance, ayatqa keçirilgen sanktsiyalar, fikirimizce, daa da küçleştirilip, toqtatılmaycağı boyunca garantiyalar almaq ister edim.



Obamanen, mukâfat berilgen soñ, serbest tarzda, resmiy aqşamlıq yemegi devamında qonuşmağa imkân oldı. O, meni mukâfat ile hayırlamaq içün, yanıma keldi, ve biz, aqiqatta, ayaq üstünde turıp, laqırdı etik. Men, bazı fikirlerge köre, Rusiye Ukrainanıñ şarqiy regionlarına terenleşmeycek şartta Qırım «unutılıp qalmaq» mümkünligi olğanı ceetten raatsızlığımnı bildirdim. Bizler içün bu bir faciadır. Lâkin Obama eminliknen, agressorğa bir avuç zapt etilgen topraq özüne qaldırmaqnı qayil etmeyceklerni bildirdi.


Soñra Con Kerri yanıma keldi. O da Qırım mevzusı daima birinci yerlerni alacağı ve yarımadanı azat etmek meselesi – bu dünyace aq-uquq tertibiniñ meselesi olğanını eminliknen qayd etti. Bu sözlerniñ isbatı olaraq, ekinci künü Barak Obama yapqan çıqışı oldı, onıñ devamında Qırım Ukrainadan hırsızlıqnen alınğanı ve qaytarılmaq kerekligi beyan etti.


Mukâfat berilüv tedbirinde başqa devletlerniñ yolbaşçıları da bulundı…

–Çoq resmiy körüşüvler keçirildi, şu sırada Polşa Cumhuriyetiniñ reberleri ve devletniñ ombudsmenı ile körüşüv oldı. Anda er şeyden haberdarlar, nasıl yardım kerek olğanını soraylar. Tantanalı aqşamlıq vaqtında menim yanımda Avstriya prezidenti Haynts Fişer olğan edi. O, meni Qırımğa kirsetmegenleriniñ sebebini soradı. O, mıtlaqa Putinnen körüşecegini bildirdi. Başqa ükümetlerden farq olaraq, Avstriya Rusiyenen qonuşmalar keçirmesine qoltuta. Amma Avstriya prezidenti bile insanğa vatanına kirmege yasaq olmasını ğadaplı bir şey, dedi.

«Birdemlik» mukâfatına teñ olğan paralarnı – million yevronı nasıl masraf etecek olasıñız?

– Aqiqatta, laureatnıñ eline 700 biñ yevro berile. Başından bu paralar sarf etilmek içün bir qaç yöneliş bar. Sermiya «Fond razvitiya Krıma» ( «Qırımnıñ inkişaf fondu») vastasınen masraf olunacaq. Eñ eyisi bu meseleni Milliy Meclisniñ toplaşuvında baqıp çıqmaqtır. Vaziyet böyle: çeşit, acele tarzda çezilecek meseleler peyda ola, şunıñ içün bu paralarnıñ masrafını kesen-kes belgilemege kerekmey, mesele çezüvi içün belli bir lüft qaldırmaq lâzimdir. Amma paralarnıñ bir parçasını – 100 biñ yevro – men «Nebesna sotnâ» terkibine kirgen qurbanlarnıñ ve Terrorizmge qarşı öperatsiyasınıñ devamıda elâk olğan askerlerniñ qorantalarına yardım tarzında yollamaq qararğa keldim.


İş şunda ki, asılında bu mukâfat ile gumanitar yardım kösterilmey, lâkin Mukâfat teşkiliy komitetiniñ vekilleri men ketirgen dellilerge razı oldılar. Men tamam ile bu imkâniyetni olardan «bazarlıq yapıp» aldım. Mart ayında vahşiycesine öldürilgen Reşat Ametovnıñ qorantasına ise yardımnı men özüme qalğan payımdan ayıracam.

Qalğan sermiyalar sarf etilecek içün bir fikirler, leyhalar barmı?

– Mukâfatnıñ paralarını yalıñız demokratiya inkişafı programmalarına masraf etmege mümkün. Olardan Qırım ve qırımtatarlarnen ziyadece bağlı olğanları saylanacaq. Qırımda bizler totalitar rejiminen rastkeldik, şu sebepten esas meselelerden biri - mustaqil matbuat mevcut olması. Birinci nevbette mustaqil kütleviy malümat vastaları ve Qırımda tertip bozuvlar aqta malümat toplağan merkezlerge yardım kösterilecek, aynı zamanda qanunsızlıqqa oğrağan vatandaşlarğa Avropa mahkemesinde öz aq-uquqlarını qorçalamağa yardım etecek adliyecilerge de bu pek masraflı işte qoltutuv kösterilecek.

Bu mukâfat siz içün ne qadar emiyetli: bir büyük maqsatqa yetmek içün nevbetteki adımmı, ya da siz onsız da qırımtatarlarğa büyük diqqat celp ettirdiñiz dep, esap etesiñizmi?

– Men bunı qırımtatarlarğa ve Ukrainağa kösterilgen, tamam ile vaqtında kelgen qoltutuv dep, esaplayım. Bir qaç afta evel, tamam bizlerge halqara cemiyetiniñ maneviy qoltutuvı kerek daqqasında, Türkiye Cumhuriyeti devletiniñ aliy mukâfatını taqdim etti.

Milliy meclisiniñ bazı azalarından milletni saqlamaq ve onıñ havfsızlığını teminlemek içün, Tatarstannıñ tecribesini ögrenmek kerekligi aqta davetler eşitile.

– Bilesiñizmi, er kimniñ sabırı yetmey bile. Kimdir apshanege tüşmekten saqına, başqası öz biznesini tüşüne. Er kimde çeşit türlü. Lâkin, umumen alğanda, qırımtatarlarnıñ çoqusı – 90% -ğa yaqın – okkupatsiyanı qabul etmeyler ve Qırımnı azat körmege arzu eteler. Şimdi Rusiyeniñ akimiyeti, zapt eticilerniñ ükümeti qırımtatarlarnıñ bir sıra vekillerinden nasıldır kollaboratsionist toplumını tizmege areket eteler. Lâkin, neticeleri pek muvafaqiyetli olmay. Amma, ne ise de, olar Yanukoviçniñ rejimi yapqanlarını, sovet akimiyetiniñ yapqanlarını tekrarlaylar.


Yerli politologlar aytalar ki, siz Obamanen körüşken soñ ve yapqan çıqışlarıñız sebebinden Qırımğa kirmesi daa da çoq vaqıt yasaq olacaq.

– Zapt eticilerniñ bizim toprağımızda bulunması eki-üç aydan eki-üç yılğance yüz bermek mümkün. Baqarıq, kim kimni yeñer. Asılında, okkupantlar Qırımda olğan vaqıtta, dünya cemiyetiniñ tazıyığına baqmadan, maña anda barması yasaq olunacağı añlayışlı. Putinniñ yerinde olsam, men böyle aqısızlıq yapmaz edim, çünki bundan Rusiyeniñ prestijine (o daa saqlanğan olsa) bu yasaqtan olğan zarar, yasağınıñ özünden bayağı ziyadedir.

Qırımtatarlarnıñ Hersonda toplu yerleşmesine siz nasıl munasebettesiñiz. Andaki yerli akimiyet qoltutuv bildire...

– Hersonğa köçmege çağıruv yoq. Bizler aksine, Qırımdan bir adım atılmasın, dep aytamız. Amma birevler köçse, bizler olarnıñ Qırımğa yaqın olğan yerlerde toplu şekilde toqtağanlarını, Vatanımız azat olğanınen birden avdet olğanlarını ister edik. Şimdi ise bizler mecburiy muacirler içün mekânlar devlet bücetinden ayırılğan sermiyağa qurulğanını talap etmege isteymiz. Şu arada bizler deportatsiya icretinde qalğan vatandaşlarımız aqqında da tüşünmektemiz. Zapt etilgen Qırımğa, elbette, olar qaytmağa istemezler, amma, vaziyet eyileşken soñ yurtumızğa qaytmaq içün, yaqın olğan Ukraina topraqlarına olar köçmege mümkün.