Beş yıl evelsi, mayısnıñ 3-nde, biñlernen qırımtatarı Rusiye işğal etken Qırımğa yol alğan milliy liderleri Mustafa Cemilevni qarşılamaq içün Rusiye mahsus bölügini «yarıp keçken edi». Bunıñ ögüne Rusiye akimiyetiniñ Cemilevniñ Qırımğa kirişini yasaq etmek qararı aqqında belli olğan edi.
Qırımtatar faalleri kolonnası keçiş noqtasına cayav kete edi. Anda olar Mustafa Cemilevni qarşılasa da, onı Qırımğa kirsetmediler, o, Kyivge ketmege mecbur edi.
Bayraqlar ve BTRler
Faaller yarımadanıñ çeşit regionlarından qırımtatar milliy bayraqlarınen ve Ukraina devlet bayraqlarınen bir qaç avtokolonna şeklinde «Armânsk» keçiş noqtasına keldi. O vaqıt onı Rusiye quvetçileri kontrol etken edi.
Faaller arasında qırımtatar lideriniñ ömür arqadaşı Safinar Cemileva ve Qırımtatar Milliy Meclisiniñ reisi Refat Çubarov, regional meclis reisleri ve lâqayt qalmağan qırımlılar bar edi.
Mustafa Cemilev bu keçiş noqtasına Kyivden maşinanen kele edi.
Öz liderini körmek içün qırımtatar faalleri «Turetskiy valğa» vaziyetni kontrol etmek içün yollanğan Rusiyeniñ «OMON» silâlı hadimlerinen çatışmağa mecbur oldı. Anda ağır arbiy tehnika da ketirildi.
Ermeni Bazarnıñ Rusiye politsiyasınıñ yolbaşçısı Aleksandr Borisenko faallerniñ areketlerini «qanunsız miting» olaraq tanıp, toplaşqanlardan «naqliyat areketine keder etmemek içün yolnıñ eki tarafında tizilmelerini» talap etti.
Qırımtatar faalleri kimsege mania olmağa niyetlenmegenini ve tek bir maqsadnen – liderini körip, oña vatanğa kirmege yardım etmek içün – toplaşqanlarını bildirdi.
«Çatışmalarğa yol bermemege rica etkenler»
Qırımtatar faalleri «Mustafa!» dep Herson vilâyetine doğru adımladı. «Berkut» mahsus bölüginiñ hadimleri yollarını qapattı. Olar ve faaller arasında çatışmalar oldı.
Neticede qırımtatarlar Rusiye quvetçileriniñ kordonını yarıp keçti. Amma biñlernen insan memuriy sıñırdan keçkende Rusiye mahsus bölügi avağa ateş açıp başladı.
Rusiye quvetçileri Mustafa Cemilevnen körüşmege ketken er kes Qırımğa keri alınmaycaq, dep qorquzdı.
Bazı qırımtatar faalleri buña cevap olaraq «Cemilevni Qırımğa quçağına alıp ketirecekmiz», dep ayttı. Amma bunı yapıp olamadılar. Rusiye quvetçileriniñ «canlı qalqanı» yarıp keçilgen soñ anda zırhlı tehnika ketirildi.
Yol qapatıldı. Mustafa Cemilev Kyivge ketmege, qırımtatar faalleri ise evlerine qaytmağa mecbur edi.
Bu aktsiya tamır halqtan istegen er kimni Qırımnıñ tışına çıqara bilecegini tüşüngen işğalci akimiyetniñ yüzsüzligine qarşı yapıldıMustafa Cemilev
«Bu aktsiya tamır halqtan istegen er kimni Qırımnıñ tışına çıqara bilecegini tüşüngen işğalci akimiyetniñ yüzsüzligine qarşı yapıldı. İç bir normağa uymağan bir qanunsızlıq. Dünya cemaatçılığınıñ diqqatını, ilk evelâ, semetdeşlerimizniñ diqqatını işğalcilerniñ yapqanlarına celp etmek içün keldim. Bir qaç prezident menden telefonda çatışmalarğa ve qan tökülivine yol bermemege rica etti. Bu meseleni barışıq yollarınen al etmek içün elinden kelgenini yapacaqlar, dep aytqanlar, ve vaziyetni bloktan çıqarmağa rica etkenler. Bu tevsiyelerge riayet etip, soñki semetdeşimizniñ «sıñırdan» keçkenini körip, aylanıp Kyivge ketecem», – dep aytqan edi o vaqıt Mustafa Cemilev.
«Yarıp keçüvniñ» aqibetleri
Mayısnıñ 3-nde olğan vaqialarnıñ iştirakçilerini Qırımdaki Rusiye akimiyeti taqip etip başladı. Beş qırımtatar faali memuriy sıñırda «Berkut» sabıq ukrain mahsus bölüginiñ askerlerine qarşı küç qullanğanında ve ücüm etkeninde qabaatlandı.
Birinci tutulğan kişi Musa Abkerimov oldı. Daa soñra Rustem Abdurahmanov, Tair Smedlâyev, Edem Ebulisov ve Edem Osmanov mahkemege çağırıldı. Olarnı mayısnıñ 3-nde «Berkut» askerlerine ücüm etkenlerinde qabaatlap, Rusiye Ceza kodeksiniñ 318-inci maddesiniñ 1-inci qısmına istinaden (vazifesini yapqan akimiyet vekiline qarşı sağlığı ya da ayatı içün telükeli olmağan zorbalıq qullanuvı) mahküm etip, 1 yıldan 2 yılğa qadar şartlı apis cezalarına ve para cezalarına üküm etkenler.
«Mayıs 3 davası» boyunca mahküm etilgenlerden biri Tair Smedlâyevniñ ağası – Qırımtatar Milliy Qurultayı Merkeziy saylav komissiyasınıñ reisi Zair Smedlâyev mahkemeniñ bu ükümlerini sebepsiz dep saya. O, 2014 senesi mayısnıñ 3-nde «Armânsk» keçiş noqtasında Rusiye akimiyetiniñ vekilleri yoq edi, dep israr ete.
Fevral ayında «Berkut» mahsus bölügi dağıtıldı, lafta zarar körgenler ise uquq qoruyıcı organınıñ vekilleri degil ediZair Smedlâyev
«Fevral ayında «Berkut» mahsus bölügi dağıtıldı, lafta zarar körgenler ise uquq qoruyıcı organınıñ vekilleri, yani akimiyet vekili degil ediler. Rusiye qanunlarına köre bile olarnı mayısnıñ soñunda işke alğanlar», – dep bildirgen edi o, Qırım.Aqiqatqa.
Smedlâyevniñ malümatına köre, 100-ge yaqın qırımtatarı para cezasını aldı. Olar 2014 senesi mayısnıñ 3-nde «Berkut» hadimleriniñ olarnı yarıp keçken qırımtatar faallerini yarımadağa keri kirsetmemek ıntıluvlarına cevap olaraq bir qaç yolnı qapatqan edi. Yollarğa çıqqan insanlarnı Kefe, Kezlev, Aqmescit, Qurman rayonı ve diger regionlarda tutqan ediler.
Olarnı Rusiye Memuriy cinayetler kodeksiniñ 20.2 maddesine (toplaşuv, miting, numayış, yürüş ve narazılıq aktsiyasını keçirüv tertibini bozuv) istinaden qabaatlı tanıp, 10 biñden 40 biñ rublege qadar para cezalarına üküm etkenler.
«Kütleviy toplaşuvlarnı birden bastırmağa istediler»
Qırım aq qorçalayıcı gruppasınıñ eksperti Aleksandr Sedov «mayıs 3 davasınıñ» mahkeme qararlarını tedqiq etip, episi aynı olğanını qayd etti.
«Mayısnıñ 3-nde Qırımda olğan adise-vaqialardan soñ kütleviy tintüvler keçirildi, iştirakçilerniñ mesüliyetke çekilmesine dair yüzge yaqın qarar çıqarıldı, esasen para cezaları berildi ve bir qaç cinaiy dava boyunca qarar bar edi. Qırım mahkemeleriniñ 2014 senesi mayısnıñ 3-nde keçirilgen aktsiyalarnıñ iştirakçilerine qarşı Rusiye Memuriy cinayetler kodeksiniñ 20.2 maddesine istinaden çıqarğan qararları aynı edi. Anda tek soyadlar farqlı edi, qararlar ise aynı oldı. Para cezalarınıñ miqdarı kibi», – dep tarif etti o, Qırım.Aqiqatqa.
Qırım aq qorçalayıcı gruppası «mayıs 3 davasını» qırımlılarnıñ barışıq toplaşuv aqlarını bozuv örnegi olaraq köre.
Bu dava insanlarnıñ barışıq toplaşuvlarnı keçirmek aqqını bozuv örnegi olaAleksandr Sedov
«2014 senesi mayısnıñ 3-nde Herson vilâyetiniñ memuriy sıñırında olıp keçken adise-vaqialarnı vatandaşlarnıñ barışıq toplaşuvı dep adlandırmaq mümkün. İnsanlar olar içün nufuzlı olğan kişini qarşılamağa keldi. Şu sebepten bu dava insanlarnıñ barışıq toplaşuvlarnı keçirmek aqqını bozuv örnegi ola. Bu toplaşuv iştirakçileriniñ taqip etilüvi siyasiy sebeplernen bağlı. Bu taqiplerniñ esas maqsadı yarımadada er angi kütleviy toplaşuvlarnı birden bastırmaqtan ibaret edi. Bu bütün faal qırımlılar içün bir tenbi oldı, yarımadada barışıq toplaşuvlar bastırılacaq. Tezden bunı isbatladılar», – dep ayta Aleksandr Sedov.
Beş yıldan soñ Mustafa Cemilevniñ yarımadağa kiriş yasağınıñ müddeti bitti. Amma o, kene de vatanğa qaytıp olamay.
Kiriş yasağından soñ olar maña qarşı bir qaç cinaiy iş açıp, meni qıdıruvğa ilân etkenlerMustafa Cemilev
«Rusiyeniñ beş yıllıq kiriş yasağı (Qırımğa – QA) bitti. Amma keçken seneniñ soñunda olar yañı sanktsion cedvelni kirsetkenler, anda menim soyadım bar. Ve Rusiyege kiriş yasağım mevcut. Qırımnı Rusiye toprağı dep sayalar, şu sebepten anda barıp olamayım. Bundan ğayrı, kiriş yasağından soñ olar maña qarşı bir qaç cinaiy iş açıp, meni qıdıruvğa ilân etkenler», – dedi o, Qırım.Aqiqatqa.
2016 senesi o vaqıt Qırımnıñ Rusiye prokurorı olğan Natalya Poklonskaya Aqmescitniñ Kiyev rayon mahkemesi Mustafa Cemilevni «Qırım qamaçavınıñ teşkilâtçılarından biri» olaraq ğıyabiy şekilde apiske aldı, dep bildirgen edi.
Onıñ aytqanına köre, qırımtatarlarnıñ liderine qarşı cinaiy dava «bir qaç cinayetni işlegeni içün bir sıra maddege istinaden» açıldı. Amma Rusiye akimiyeti tam olaraq madde ve «cinayetlerni» aydınlatmay. 2016 senesinden berli Mustafa Cemilev Rusiyede federal seviyede qıdırıla.
