Оleg Panfilov
Kedersiz sovet deviriniñ Tacikistanı – boş tükânlarda nevbetler, qıtlıq, sıcaq küneş, bazarlardaki beştahtalar ise, sebze ve meyvalarnen tolu. Anda er şeyge bir ümütnen baqqan acayip insanlar yaşay edi. Faqat er keçici, çayhanada raatlanğan er qart, ya da Sırdaryanıñ aqqanını sessiz közetken yolcunıñ yüzünde gizli bir tarih körünip tura edi. Bu insanlar, zeinlerinde tutqan hatıra, onıñ bir zamanları unutılacağına işanmayıp, bazıda açıla, töke ediler.Tacikistan Sovet cumhuriyeti ecdatları kömülgen, evleri qalğan, öz tuvğan toprağından quvulıp taşlanğan bir çoq adam içün sığınaq oldı. Başqa «tuvğan topraq» mevzusı tek torunlarnen laf etkende açıla edi. Bazıda olar beraber toplaşıp, bir kimse eşitmesin dep, yavaştan laf ete ediler. O topraq, o dağlar, o bağça, tarlalar, bir de bir soyunıñ şeñ toyu aqqında ikâye ete ediler.
Yat adamlarnıñ bu ikâyelerden haberleri yoq edi, çünki ikâye etkenler resmiy olaraq «satqın» ediler, ve atta lafazan qomşular, adet boyunca birinci olıp bir tabaq pilâv ketirgende, «satqınlar» dep, fısılday ediler. Açuvlarından degil, alışqanlıqtan ayta ediler. Ayatta ise dostlaşa, seve ve atta evlene ediler.
60-ncı yılları mektep talebesi olğanlarnı sınıfdaşlarnıñ millet çeşitligine taaciplendirmezsin – koreyalı Roza, ösetiyalı Alan, qırımtatarı Zair ve alman Lilâ ile beraber oqudıq. Amma, sovetler devirindeki «internatsionalizm» biraz soñra közge çarptı. Büyügen Rozadan, Sovet Birliginde birinci «satqınlar» koreyalılar ilân etilgenini ögrendim. Olarnı ta 37 senesi Sahalinge sürgün ettiler. Lilâ, 41 senesi Povoljyeden ayvan taşığan vagonlarda sürgün etilgen ve mücize olaraq sağ qalğan bitasını tarifledi. Alan, atılğan qartbabası aqqında laf arası añlattı, Zair ise, tatarlar farqlı olğanını bildirdi, ve olar, – qırımtatarlarnı Tacikistanğa 44 senesi sürgün etkenlerini qayd etti. Sınıfdaşlarımnıñ ekseriyeti, «satqınlarnıñ» torunları olğanları belli oldı.
Kerçek «satqınğa» men studentlik devirinde Seithalil Osmanovnıñ ressamlar studiyasına kelgen vaqıtta rast keldim. Süskün, ağır sabırlı adam studentke diqqat ayırmayıp, kürsüge işaret etti. Menim de onıñ işlerini baqmağa vaqtım yoq edi. Er ressamnıñ studiyasında, o, iç bir vaqıt büyük parağa bile satmaycaq resimler asılı – olar, onıñ can, yürek, hatıra parçasıdır. Bir resimde deñizni kördim.
Ressam, menim nazar taşlağanımnı körgen soñ, bu – Qara deñiz, digerinde – Bağçasaray, mında ise, Aluşta, anda Sudaqtaki Ceneviz qalesi dep, qayd etti. Ressam sanki Qırımdaki evinde buluna edi, o, evelden yaşağan evini resim etip qoydı. Ve onıñ içinde ömür sürmege devam etti. Onıñ icadı Qırım avası, nefesinen tolu edi, boyaları da tacik renkleri degil – kuneşi başqa, tereklerniñ yeşilligi başqa edi. O, 6 yıl apishanede ve 30 yıl sürgünlikte bulunıp kene de Qırım ile yaşay edi.
Soñra horeograf Remziye Bakkal, torunı Elzara Asanovanen tanış oldım, ekisi de, Tacikistannıñ halq artistleri. Tacikistan «bahtlı» – bizde 30 biñ qırımtatarı yaşay edi, olarnıñ ekseriyeti sanaat erbapları – artist, ressamlar olğan. Olar «bahtlı» olğanlarmı eken, aytmağa küçtir, tek adamlar arasında yoq olıp ketmegenleri ve işlerini devam ettirgenleri büyük bir şans olğandır. Ve imkânları olğanları qadar küreştiler, istidatlarını Qırım içün saqladır, kimdir soqaqlarğa çıqıp Vatanğa qaytmaqnı talap etti, olarnı soñ, mahkeme etip, sovet apishanelerine qapay ediler. Amma olar er vaqıt – biz, qaytacaqmız, dey ediler.
2009 senesi men Aqmescitke qırımtatar mühbirlerine yardım etmek içün keldim. Dost – eş, sınıfdaş ve kursdaşlarımnen körüştim. Lâkin, Seithalil Osmanov tarif etken Qırımnı koralmadım. Qırımtatrlar kendi evinde buluna ediler, amma, onı yabancılar basıp alğalan. Fevral 23 künü Qırım Radası yanında miting ötkerildi – qollarına rus bayraqlar alıp qartlar tura edi, nişan ve medallerden közler qamaştı. Olar, «Qırım – ruslarınkidirr», dep qıçıra ediler. İstifada bulunğa bir arbiyli ise, mikrofonğa uzandı, onıñ sözleri rus siyasetiniñ timsalidir, aytsaq yañlış olmaz. «Biz, ruslar – merametlimiz, bizim ordu ve flotumız bar», – dep ayttı.
Men dostlarıma baqıp, olarnıñ duyğularını añlamağa tırıştım – olar, közleri aşağa baqıp, kederli tura ediler. Olar, 70 yıl evelsi ecdatlarını quvğan, torunları ise Vatannı basıp alğan evlerine qayttılar.
Menim Qırım acılarım 40 yıl evelsi Seithalil Osmanovnıñ studiyasında peyda oldı, bu ağrılar ale daa savrulmadı. Meni vatanım – Tacikistandan quvdılar, tarihiy vatanım – Rusiyede de yaşap olamadım, şimdi dülber Gürcistanda yaşayım, o da soñkki 25 yıl devamında bir qaç cenk keçirdi. Menim kendi – tacik, endiden – gürci, abhaz ve ayırıca – qırım acılarım bar, soñkisi bugünki künde daa çoq ağırıp başladı.
Оleg Panfilov, İlii devlet aliy oquv yurtunıñ professorı, Gürcistan
«Fikir» rubrikasında bildirilgen tüşünceler müelliflerniñ noqtai nazarını bildirip, muarririyetnen aynı olmaması mümkün