Link açıqlığı

Saatnıñ esas haberi

«Menim Qırımım Borçoqraqtan başlandı». Tamila Taşevanen intervyü


Qırımtatarlarnıñ tarihiy Vatanına, şeer ve köylerge avdeti nasıl edi? Aqmescit yanındaki Borçoqraq (Fontanı) köyüniñ nesi meraqlı? Qırımğa qaytqan soñ qırımtatar qorantaları ne meselelerni baş etmege mecbur oldı?

Bunıñ aqqında Qırım.Aqiqat Radiosınıñ efirinde qırımlı, “KrımSOS” cemiyet teşkilâtınıñ idarecisi Tamila Taşevanen laf ettik.

Borçoqraq (Fontanı) - Aqmecitniñ cenüp-ğarp kenarında yerleşken qasaba. Asıl o - qırımtatar köyü edi, onıñ adını Ekinci Cian Cenkinden soñ deñiştirdiler. O yılları qırımtatarlarnıñ sürgüninden soñ boş qalğan köyge yañı sakinlerni ketirdiler. Tamır halqnıñ Vatanına qaytqanınen, qırımtatar qorantalarnıñ çoqu Borçoqraqta yerleşip başladı. Vaqıt keçkeninen bu mikrorayon - qırımtatarlarnıñ sıq yaşav yeri oldı.

- Tamila, qorantañız qırımtatar halqınıñ sürgüniden soñ Samarqandğa tüsti, siz de ise anda doğdıñız. Ne vaqıt aileñiz Qırımğa qayttı?

Biz Samarqandda yaşağanda, maña - Qırım bu acayip bir yer, anda dülber dağlar ve deñiz bar, o - bizim Vatanımız, biz anda qaytmalımız, - dep ayta ediler

- 1991 senesi, yaz mevsimi. Başta bir vaqtıncalıq evçikni qurmaq içün Qırımğa babam ketti. O zamanları Borçoqraqta, Polevaya soqağında tek bir qaç ev bar edi. Soñra anam köçip ketti, soñ ise Qırımğa men, ağam, tatam ve Samarqandda biznen yaşağan qartanam kettik.

Biz Samarqandda yaşağanda, bitalarım maña -- Qırım bu acayip bir yer, anda dülber dağlar ve deñiz bar, çoq küneş, o - bizim Vatanımız, biz anda qaytmalımız, - dep ayta ediler. Bizim azırlanğanımız, soñki gecemiz aqlımda bar, ağam ketecekte qaymaqlı tort pişirgenini hatırlayım.

Uçaqnı, onıñ merdiveninden köterilgenimizni, anam ve babam bizni qarışlağanlarını pek yahşı hatırlayım. Soñ biz köyümizge keldik ve men, yaş bala, şaşıp qaldım: Samarqannda biz bağçalı büyük eki qatlı evde yaşadıq, mında ise - qaburçaq taşından yapılğan küçük eki haneli evçik, atta suvuq suv kecirilmegen. Başından biz - anam, tatam ve bitam bir hanede yaşadıq, babamnen ağam - o birisinde. Bir töşekte yuqladıq. Ve maña Qırım ve deñiz aqqında aytılğan ikâyeler ve körgenim arasında farq pek büyük edi. Keççe, endi soqaqımızda yaşağan balalarnen tanışqan soñ, men vaziyetimizni biraz yengilce qabul etip başladım.

- Ev qurğanınız aqqında aytıp beriñiz.

- Ana-babam evimizni 2014 senesine qadar qurdılar desem yalan olmaz, Yañı yıl bayramını endi yañı evde qutladılar. Bundan evel ise - o, başında qurulğan, vaqtıncalıq evde, oña oda ve aşhane qoşıp, yaşadılar. Qurulış pek uzandı, çünki qırımtatarlarnıñ çoqusı öz evlerini, akimiyet qurulışqa razılıq bermegen, topraqlarda yapa edi. Böylece, köyümizde soqaqnıñ bir qısmına razılıq berdiler, çastlılar arasında babam da edi. O bir qısmı ise razılıq alıp olamadı ve o adamlar öz başına ev qurıp başladı.

Qurulışnı becermege pek qıyın edi, çünki Samarqandda satqan evimizniñ aqçası Sovetler dağılğanından soñ qiymetini coydı. Babamlar tek birinci vaqıtqa yetecek qurucılıq malzemelerini alıp ve Samarqanddan kelgen konteynerniñ parasını tölep yetiştirdi. Onıñ içün, birinci vaqıtları bizge pek qıyın edi.

С таких строений начинались многие поселки компактного проживания крымских татар, вернувшихся из депортации
С таких строений начинались многие поселки компактного проживания крымских татар, вернувшихся из депортации

- Böyle qıyınlıqlarnen sürgünden Qırımğa qaytqan başqa qorantalar da qarşılaştımı?

Ana-babamnıñ neslini - “coyulğan imkânlar nesli” dep adlandıram

- Menimce, e. O vaqıttaki qırımtatarlarnıñ yaşayış tarzları bir birine pek oşay edi. Men ana-babamnıñ neslini “coyulğan imkânlar nesli” dep adlandıram. O vaqıt olar - eñ güzel yaş, küc ve imkâniyet saipleri edi. Anam 35 yaşında edi, o - Samarqand hastahanesinde çalışqan, tırnaqlarında daima maniküri olğan yaş dülber bir qadın edi. Qırımğa kelgen soñ ise, babama yardım etmege mecbur oldı - ev temelini tökmek içün nasıldır malzeme toplamaq, keççe sığır alındı ve bir vaqıtları o sığır - ekâne kelir menbamız edi.

Böyle kibi ikâyeler pek çoq, ana-babalarımız özüni qurban etti. Olar, biz, olarnıñ balaları, aynı vaziyetke tüşkenimizni - er şeyni ğayrıdan qurıp başlağanımıznı - iç istemegenleri aqqında ayta ediler. Yazıq ki, 2014 senesi er şey tekrarlandı. Ve bizim, öz ayatımıznı yañıdan qurmaqtan, başqa çaremiz qalmadı. Men Kyivge ertece, 2007 senesi keldim, amma Qırımda er şeyni taşlap, 2014 senesi mında köçken pek çoq dostum bar.

- Çoq qırımtatar aileleri Qırımğa qaytqan soñ, Borçoqraqta yerleşti. Ne içün?

- Şimdi Aq-Meçet, Boğurça (Kamenka), Molodöjnoye qasabalarınen beraberlikte, Borçoqraq - Aqmescit rayonında eñ büyük qırımtatar qasabalarından birisi. Hatırlayım ki, Saq rayonınıñ Temeş (Şelkoviçnoye) köyünde yaşağan soylarımız ana-babamdan ne içün böyle boş, suvsız, infraterkipsiz yer saylağanlarını soray edi. Ana ve babam, bu - asılnda Aqmescittir ve balalarnıñ şeer mektebinde, ileride ise - universitette oqumağa çareleri olacaq dep cevaplana edi. Demek, Borçoqraqnı saylap, olar öz üç balasınıñ kelecegi aqqında tüsüne edi.

- Amma aynı vaqıtta Borçoqraqta infraterkipnen bağlı bayağı mesele bar edi - yarıq, gaz keçirilmesi, mektep olmaması. Sakinler bunıñ çaresini ne etip tapa edi?

- İşte, türlüce. Birinci vaqıtları merkezleştirilgen suv teminatı olmadı. Babamnıñ ilk yapqanı - quyu qazıp, amam qurğanı edi. Keççe suv teminatı da yapıldı, amma bizim Polevaya soqağımızda onı doğru keçirmediler. Anda eki soqaq bar edi - birisi yüksekçe, birisi ise - alçaqça. Aşadaki soqaqnıñ sakinleri bütün suvnı qullanıp çıqa edi, evimiz yerleşken töpedeki soqaqqa ise suv köterilmey edi. Hatrımda bar ki, anam, başqa faal adamlernen beraber, bu meseleni bir şey etip çezmek içün köy şurasınıñ qapılarını sıq-sıq qaqa edi.

Elektrik teminatı da ayrı bir mesele edi. Babamlar evge yarıqnı birden keçirdi, amma 90-ıncı yılları sıq-sıq yarıq söndürmeleri ola edi, er kes de bunıñ çaresini özcesine tapa edi. Bizim lampadamız, çıraqlarımız bar edi, o yarıqta biz ders yapa edik, bulmaça, domino, loto oynay edik.

Men balalığımnı sevginen hatırlayım, çünki qorantamız pek muabbet edi. Şimdi ise adamlar daa çoq vaqtını telefon, gacetlernen keçire. O maalde ise biz, qıyın zaman olğanına baqmadan, beraberlikte samimiy qonuşuvda çoq vaqıt keçire edik.

Одна из улиц в Фонтанах, иллюстрационное фото
Одна из улиц в Фонтанах, иллюстрационное фото

- Borçoqraqta nasıl vaqıt süre ediñiz? Yazda, qışta ne yapa ediñiz?

Borçoqraq - menim Vatanım, Qırım toprağına ilk yapqan adımım anda edi

- Evimizniñ yanında büyük tıynaq bar edi, yazda anda yalday edik. Bizim ava ballonlarımız bar edi, suvda pek çoq vaqıt keçire edik. Bu tıynaqqa Aqmescitniñ çeşit rayonlarından adamlar kele edi. Qışta ise sıq-sıq bayırdan taya edik. Yanımızda bir yılğa ve küçük orman bar edi, işte, soqağımız da töpelikte yerleşkeni içün capında ya çananen, ya da balaban paketler üstünde tayıp tüşe edik. Ortalıqta çoq qurulıp bitirilmegen binalar bar edi, anda saqlançaq oynay edik, tereklerde ev qura edik, anda çaylar içe edik. Dağlarğa bara edik, mantar, qızılçıq, dağ cilegini cıya edik.

Menim acayip, ğayet şen balalığım edi. Maddiy şeylerge baqsan, olarnıñ çoqusı mende yoq edi. Babamlar alâ daa o vaqıtları bizge çoq şey berip olamağanlarına yanğanlarını ayta. Amma buña cevap olaraq - olar maña ömür ve tasil bergenlerini aytam, bu - eñ esas şeylerdir ve olar içün men pek minnetdarım. Başqa, maddiy destek köstermege imkâniyeti olğan ana-babalar kibi, ev almaqnen maña yardım etip olamağanları ise - asıl qasevet degil, demek tırışmaq, biraz ziyadece çalışmaq kerek ve er şey olur. Anam ve babam bizge bergen bütün sevgisi içün men pek minnetdarım.

Borçoqraq ve Qırım - bu menim Vatanım, ömrümniñ eñ güzel vaqtını keçirgen yerim. Anda men ilk sefer sevda oldım, anda menim sevimli yerlerim bar ve Qırım toprağına ilk yapqan adımım anda edi. Şimdi anda qaytıp olamağanıma küyüp yanam ve tuvğan yerlerimi olduqça tez körmege pek isteyim.

XS
SM
MD
LG