Meclisniñ saylavlarda iştirak etmekten vazgeçüvi paalığa tüşecekmi?

Aleksey Arunân

Aqmescit – «Qırım Cumhuriyeti Devlet şurası»nıñ terkibinde meclis temsil etilmeycek. Qırımtatarlarnıñ temsiliy organı Qırım «parlamentine» deputatlarnıñ saylavlarında iştirak etmemek qararını aldı. Meclis bu qararnı izaat eterek, «Devlet şurasına» olacaq saylavlarnıñ şartlarından sebep, istenilgen vekillerniñ episi deputat vazifesine keçip olamaz. Siyasetşınasılarnıñ fikirince, saylavlarnıñ körmemezlikke urunması, qırımtatarlar ve Qırım akimiyeti arasında munasebetlerni daa beter kerginleştirir, Rusiye ise, Meclisni yoq etmek içün daa yañı usullarnı qullanır.

Meclisniñ saylavlarda iştirak etmeycegi aqqında qararı iyün 12 künü ötkerilgen toplaşuvda qabul etildi. Sebebi, «Qırım Cumhuriyeti Devlet Şurasına deputatalarnıñ saylavları» aqqında qanunda qırımtatarlar içün kvotalar belgilenmegeni ile bağlı. Meclis reisi muavini Ahtem Çiygoznıñ Qırım.Aqiqatqa bildirgeni kibi, diger vaziyette Meclis kendi vekillerni teklif eter edi.

«Biz Vatanımızda ötkerilgen saylavlarda iştirak etmege istemegen olsa edik, mart 11 künü Qırım Yuqarı Şurasınıñ 20 fayızlıq kvotasını alğışlamaz edik. Bu taqdirde, biz halqqa muracaaat etip, saylavlarda iştirak eter edik», – qayd etti Çiygoz.

Ahtem Çiygoznıñ aytqanına köre, olacaq saylavlar, Meclis vekilleriniñ deputat olaraq saylanuvını temin etmey. Meclis azasınıñ tahminlerin binaen, Qırım «akimiyeti» oña yaqın olğan qırımtatarlarnı deputatlıq vazifesine lâyıq körecektir. Amma, Çiygoz emin, «saylanğanlar» qırımtatar halqnıñ menfaatlarını temsil etmeycekler.

«Başından biz dialog qurmağa azır edik. Amma, soñki eki ay devamında şu cümleden Qırım akimiyetiniñ qabaatı ile dialog asılında olmadı. Men Qırım anayasasınıñ qabul etilüvi, Meclis teklif etken baş nazir muavini vazifesine namzetniñ işten boşatıluvını aytam. Bunıñ episi, akimiyet qırımtatarlarğa tamır halq olaraq öz Vatanında akimiyette iştirak etmelerine iç bir çare tapmağa azır olmağanını köstere», – dedi Ahtem Çiygoz.


Meclis reisi Refat Çubarov ATR kanalına bergen izaatında, bu qararğa er kes qol tutqanını bildirdi. Qırım.Aqiqatnıñ malümatına köre, qararğa qarşı yalıñız keçenleri Qırım «Devlet Şurasınıñ» reis muavini olaraq tayin etilgen Remzi İlyasov çıqtı. Sebebini ögrenmege imkân olmadı.


Sentâbrniñ 14-nde keçirilecek saylavlar qarışıq sistema boyunca ötkerilecek. Qırım Muhtar Cumhuriyetniñ Yuqarı Şurasında 100 deputat çalışa edi. «Devlet Şurasında» olarnıñ sayısı 75-ke qadar qısqartıldı. Saylavlarda 50 deputat firqa cedvellerine köre, ve daa 25 majoritar bölgeleri boyunca saylanacaqlar.

Mart ayında Qırım Yuqarı Şurası qarar qabul etti, ona köre, Qırım akimiyeti organlarınınıñ er seviyesinde qırımtatarlarğa 20 fayızlıq kvota belgilengen edi. Faqat, mayıs 19 künü Qırım «baş naziri» Sergey Aksönov, vazife ve deputatlıq mandatları kvotalar boyunca taqsimlenmeycegini bildirdi.

Yaqın Şarq taqiqatları Merziniñ müdiri İgor Semivolosnıñ fikirince, Qırımnıñ öz başına tayinlengen akimiyeti, başından Mecliske kvota bermeycegi añlaşıla edi.
«Olarnıñ bütün aytqanları yalan olğanı körünip tura. Qırımtatarlar içün işandırılğan kvotalar, asılında Qırım Yuqarı Şurasınıñ Mecliske teklif etilgen qabar olması kerek edi», – qayd etti ekspert.



Meclisniñ saylavlarda iştirak etmemek qararınıñ daa bir sebebi bar, namzetlerni taqdim etmek içün Meclis bir de bir rusiyeli firqağa muracaat etmek mecburiyetinde qalacaq edi. Bunı Qırım.Aqiqatqa siyasetşınas Sergey Kostinskiy bildirdi.
​
«Milliy-demokratik Avropa yaqlı ukrain siyasiy küçlerine daima qol tutqan Meclisniñ Rusiyeniñ bir de bir firqasınen işbirlik tutacağını tasavvur etmek küçtir. Siyasiy noqtai nazarından, bu kibi qarar öz özüni yoq etip, qırımtatarlarnıñ közünden çıqması ile yekünlenir edi», – dep añlattı ekspert.


Qırım «akimiyetine» yaqın olğan siyasetşınas Aleksandr Formançuk diger fikirde. Aytqanını köre, Meclis öz qararını «Rusiyege qarşı cenk ilân etken» Mustafa Cemilevniñ tesiri altında qabul etti. Qırım.Aqiqatqa aytqanı kibi, «Cemilev olğan vaziyetni qabul etmege red ete, onıñ içün Meclis azalarınıñ ekseriyeti onıñ fikirlerine qol tuta. Amma, qırımtatarlar saylavlarda iştirak etmeycekler dep aytılması yañlıştır. Menimce, qırq fayızğa yaqın iştirak eter. Faqat, soñundan kene de qatılmağanları aqqında aytacaqlar».


Siyasetşınasınıñ bildirgenine köre, Mecliske öz namzetlerni teklif etmege bir kimse keder etmez, bunı yapacaq kibi olsa, evelki parlamentke baqqanda, yañı parlamentte olacaq vekillerniñ sayısını arttırıp olur edi.


Tamam aksini Yaqın Şarqiy taqiqatları Merkeziniñ müdiri İgor Semivolos ayta. Onıñ fikirince, Meclis saylavlarda iştirak etecek kibi olsa edi, onıñ vekilleri ğalebe qazanıp olmaz ediler.

«Böyle şaraitlerde Meclis vekilleri bir de bir şeyge iddia etmelerini tasavvur etmek küçtir. Bu saylavlar demokratik şekilde keçecegine ve teşviqatnıñ serbest alıp barılmasına işanmaq aqılsızlıqtır», – dedi Semivolos.

Bunen beraber, ekspertniñ tahminlerine köre, Rusiye, saylavlarnı boykot etken Meclisni yoq etmek içün nevbetteki areketler yapacaqtır.