Qırım.Aqiqat müellifi, qırımlı jurnalist Mıkola Semena fevralniñ 18-nde Rusiye işğal etken Qırımdan esas Ukrainağa tibbiy teşkerüvge çıqtı. 2017 senesi küzde Kreml kontrolindeki Aqmescitniñ Jeleznodorodnıy rayon mahkemesi jurnalistni eki buçuq yılğa şartlı olaraq üküm etip, üç yıl sınav müddetini belgiledi ve açıq faaliyetinen oğraşuvını yasaqladı, daa soñra yasaq müddeti eki yılğa qısqartıldı.
Rusiye tahqiqatçıları, Qırım.Aqiqat saytınıñ «Fikir» rubrikasında derc etilgen yarımadanıñ vatandaş qamaçavı aqqında aqaleni Rusiye Ceza kodeksiniñ 280.1 maddesine istinaden Rusiye topraq bütünligini bozmaq çağıruvı dep tanıdı. Mıkola Semena, yazğan maqalelerinde «fikirni serbest bildirüv» aqqından faydalandı, dep ayta, Ukraina Tış işler nazirligi, ABD Devlet departamenti, Avropa Birligi ve bir sıra halqara teşkilât jurnalistke çıqarılğan ükümni takbih etti. Mıkola Semena esas Ukrainada bulunğan ilk künü Qırım.Aqiqat Radiosınıñ musafiri oldı.
– Mıkola, Qırımnıñ Rusiye akimiyetine yaqın olğan «Krımskaya pravda» gazetasınıñ maqalelerinden birinde baş muarriri Mihail Baharev sizni «informatsion terrorist» dep adlandırıp, apiske alınmağanıñızğa yazıqsındı, dep bildirdi. Sizce, siznen beraber oquğan Qırım gazetasınıñ baş muarriri ne içün böyle dedi?
Şimdi bir çoq qırımlınıñ cemaat añlavınıñ yıquvı ola, ve Qırım kütleviy haber vastaları kerçekni «informatsion terrorizm» olaraq tanıta
– Aqmescitte mahkeme oturışuvlarından birinde İlmi Umerov bu mahkeme terroristler vatanperverlerni nasıl mahküm etkeniniñ örnegi ola, dep ayttı. Şimdi bir çoq qırımlınıñ cemaat añlavınıñ yıquvı ola, ve Qırım kütleviy haber vastaları kerçekni «informatsion terrorizm» olaraq tanıta. Mında büyük bir sual bar: kim terrorist ola? Qırım Yuqarı Şurası ve Qırım Nazirler Şurasınıñ binalarına, Aqmescit ava limanına ücüm etkenlermi? Ukraina arbiy bölüklerini blok etken ve istemegen kişilerni Qırımdan quvğanlarmı? Ya da bu aqta kerçek malümat yazğanlar? Er şeyniñ yeri deñişti. Kütleviy haber vastalarımıznıñ, hususan Qırım.Aqiqatnıñ vazifesi er şeyni yerine qoymaq ve terroristlerni terrorist dep adlandırmaqtan ibarettir.
– Qırımda davañız boyunca Rusiye mahkeme esnasından nasıl teessuratlarıñız bar?
Davam çoqtan berli Avropa insan aqları mahkemesinde buluna, onı qabul ettiler, faqat şahsiy davalar Ukrainanıñ Rusiyege qarşı Qırım davası baqılacaq vaqıtqa qaldırğanlar
– Mahkeme davası belgilengen kibi ketti, onı qadı degil, diger insanlar idare etti. O, imayeniñ delillerine qulaq asmadı ve tek qabaatlayıcı tarafnıñ teşebbüslerine qoltuttı. Amma menim fikirimce, biz halqara uquq ve BM söz serbestligi qararlarına esaslanıp, jurnalist, yani men, bir şeyni bozmağanımnı isbatlap oldıq. Birinciden, Qırım Rusiyege ait degil, onıñ statusını muzakere etmek ise – Rusiye topraq bütünligine qast etüv degil. Ekinciden, bu çıqarılğan añlav mında da köründi: aqiqatnı qorçalağan insanlar terrorist ve ekstremist olaraq tanıtıldı, asılında ise Rusiye halqara cinayet işlep, Ukrainanıñ bir qısmını qoparıp aldı. Davam çoqtan berli Avropa insan aqları mahkemesinde buluna, onı qabul ettiler, faqat şahsiy davalar Ukrainanıñ Rusiyege qarşı Qırım davası baqılacaq vaqıtqa qaldırğanlar. Amma Kyivdeki Qırım Muhtar Cumhuriyetiniñ prokuraturası esnasımdaki qadı Nadejda Şkolnayağa qarşı cinaiy dava açtırdı.
– Rusiye mahkemesiniñ qararına köre açıq faaliyetnen oğraşmañız yasaqlanğan edi. Buña nasıl dayandıñız?
İlhaqtan bir yıldan soñ Qırımda kiberordu peyda oldı, o, bütün internet provayderlerini ve ağlardaki malümatnı kontrol altına aldı
– Men zenaat boyunca jurnalist olam, başqa zenaatım yoq. İşğalci Rusiye akimiyetiniñ bu qararı meni yaşayış aqqından marum etti, çünki başqa iş yapıp, para qazanıp olamağan edim. Jurnalistikada olğan 50 yılımdan soñ bu ağır bir facia oldı. Men malümat toplamağa, foto yapmağa devam ettim, amma derc etkenlerim olmadı. Bunı kontrol etken ediler. Tahqiqat vaqtında meni közetken ediler, informatsion ağlarda ise bütünley nezaret altında bulunğan edim. İlhaqtan bir yıldan soñ Qırımda kiberordu peyda oldı, o, bütün internet provayderlerini ve ağlardaki malümatnı kontrol altına aldı. Bir kün İnternetim söndürildi ve olarnıñ mütehassısı bilgisayarımnı baqtı. Bir kişi yerine eki kişi keldi: birisi baqtı, ekincisi közetti – ve olar casus programmasını qoydı, er şeyni köre ediler. Bunı tahqiqat başlağanda ögrendim ve bilgisayarımnıñ skrinşotları kösterildi.
– Bu vaqıt devamında Qırımda ne kördiñiz?
Yarımada Ukraina, Rusiye, dünya vaziyetine baqqanda aqiqat kirip olamağan qapalı bir alan oldı
– Qırımğa Rusiyeden memur vazifelerini, reber vazifelerini alğan «missionerler» ketirildi. Brigadir yerini bile kelgen insanğa bereler, adiy qırımlılarnı adiy işçi olaraq qabul eteler – olarnı lafta Rusiye elitasınıñ ırğatlarına çevirgenler. Aqmescitte ve diger şeerlerde rusiyelilerni qabul etmek içün ayrı mesken rayonlarını quralar, Qırım ealisini deñiştirmege, Ukraina tarafdarı vatandaşlarınıñ sayısını eksiltmege ve saylavlarda Rusiyege rey berecek pensionerlerniñ sayısını arttırmağa isteyler. Yarımada Ukraina, Rusiye, dünya vaziyetine baqqanda aqiqat kirip olamağan qapalı bir alan oldı.
– Bu vaziyette Rusiye Qırımğa büyük para bere, dep itiraz bildireler.
Ukraina 23 yıl devamında Qırımda bir şey yapmadı, dep aytalar, amma anda olğan er şey 1954 senesinden soñ Ukraina tarafından ve onıñ parasına yapılğan edi
– E, anda bu paranıñ hırsızlanmasınen bağlı bir qaç cinaiy dava bar. Leyhalarnı «öz» teşkilâtlarına bereler, olar leyhanı soñuna qadar yapıp olamay, ve tış hızmetçiler leyhalarnı taşlap kete, er şeyni yañıdan yapmağa mecbur olalar, bu qurucılıqqa keder ete. Rusiyeniñ Qırımğa masraf etken parası semeresiz qullanıla. Ukraina vaqtında (Qırımnıñ Rusiye işğalinden evel – QA) Aqmescitteki Görkiy soqağını tamir etken ediler, olğanı kibi qaldı, tüzetmege bir şey kerekmey. Şimdi ise rusiyeliler Puşkin ve diger soqaqlarını tamir etip başladı – beş yıldan berli çini tola ya da daa bir şey qoyula. Qurucılıq bitmey, para toqtamayıp berile, amma bunıñ neticesi yoq. Ukraina 23 yıl devamında Qırımda bir şey yapmadı, dep aytalar, amma anda olğan er şey 1954 senesinden soñ Ukraina tarafından ve onıñ parasına yapılğan edi.
– Bu aqta Qırım kütleviy haber vastalarında oqumaq mümkünmi?
Qırım qoldan idare etile
– Qırımdaki kütleviy haber vastaları pek tertiplengen. Olarğa bir programma içinde reberlerni müsbet taraftan çoq añmağa memuriy vazife berile. Sıq-sıq böyle yayınlar sovetler zamanını añdıra, amma «KPSS toplaşuvınıñ qararınen» yerine «Qırım yolbaşçısı Sergey Aksenovnıñ emrini yerine ketirip» dep aytalar – ve yol qurucılığı aqqında tarif eteler ve ilâhre. Askenov olmasa, bir iş ne başlanır, ne bitirilir sanki. Qırım qoldan idare etile. 30 yıldan berli Qırımda yaşadım, bütün ukrain baş nazirleri, reberlerinden intervyü aldım – iç birisi şimdi Sergey Aksenov ve yarımadanıñ Rusiye parlamenti spikeri Vladimir Konstantinov kibi çalışmadı.
– Ne demek isteysiñiz?
– Olar sıcaq tavada bulunalar. Sağğa ketse – olmay, başqa işke başlaylar – anda da olmay, amma matbuat ve televideniye olarnı pek çeber teşkilâtçı ve reber olaraq maqtay. Keriç köprü de – tam bir propaganda leyhası. Onıñ açılışı Qırımnıñ iqtisadiy vaziyetine iç tesir etmedi: ne fiyatlar ucuzlaştı, ne mallar çoqlaştı. Bazı yerlerde qıtlıq olsa, öyle de qaldı. Bazı şeylerniñ fiyatı Rusiyeniñ Krasnodar ülkesinden ve atta Moskvadan daa paalı. Kütleviy haber vastaları qırımlılar şahsen Vladimir Putinge ve bütün Rusiyege minnetdar dep yazsa, olar Rusiye prezidenti aqqında maqtav metinlerinen bağlı emirni yerine ketire.
– Pensiya islâatından soñ Qırımda Putinniñ populârlığı tüşmedimi? Yaqında «Levada-tsentr» memlekette prezidentke işanç reytingini 35% seviyesinde berdi.
Qırımda insanlar biri-birine işanmay, qomşunı duşman saya ve fikrini açıq degil, işdeşleriniñ yanında bile bildirmege qorqa
– Şimdi Qırım boyunca iç bir içtimaiy malümatqa inanmağa olmay, olar mıtlaqa sahte olacaq. Memuriy sıñırdan keçkende Qırımda ve esas Ukrainada insanlarnıñ keyf farqlarını kördim. Mında olar açıq, quvana, biri-birini ürmet ete, yardım ete. Qırımdaki müit bam-başqa: insanlar biri-birine işanmay, qomşunı duşman saya ve fikrini açıq degil, işdeşleriniñ yanında bile bildirmege qorqa. Rusiyeniñ Qırım işğali ve ilhaqı siyasetine zıt bir fikir bildirgenlerni taqip, çaquvlar oldı.
– Keriçten radio diñleyicimiz telefon etti.
Tatyana: Mıkolağa sağlıq tilemege ister edim, çünki onıñ kibi insanlar bizim içün pek emiyetli ola. Bizim içün bir örnek. Avgust ayında Aqmescitte kontsertte edim, o qadar çoq fotoresimimni yaptı, kimse o qadar çıqarmadı meni.
– Sağ oluñız, kontsertiñiz aqlımda. Aqmescitteki bütün ukrainalılar muzıkañız ve yırlağanıñızdan ayrette qaldı.
– Qırımdan daa bir kişi telefon ete.
Radio diñleyicisi: Sizni diñleyim, Semena bey, ve siziñ kibi soyları yıl-yıldan azlaşa, dep quvanam.
– Yañlış tüşünesiñiz. Qırımda menim kibi soyları er kün, ay, yıl daa çoq ola, çünki insanlar yarımadada olğanlarnı köre, ve kün kelir, er kes öyle olacaq.
Mıkola Semena – qırımlı jurnalist, Qırım.Aqiqat müellifi, Ukrainada nam qazanğan jurnalist. 2016 senesi aprel ayında Mıkola Semenanıñ evine FSB hadimleri kelip tintüv keçirdi. Daa soñra jurnalistniñ yarımadanıñ vatandaş qamaçavına dair maqalesi sebebinden cinaiy dava açıldı, dep bildirgenler. Qırım.Aqiqat saytınıñ «Fikir» rubrikasında derc etilgen maqaleni Rusiye tahqiqatçıları Rusiye topraq bütünligini bozmaq çağıruvı (Rusiye topraq bütünligini bozmaq açıq çağıruvları (Rusiye Ceza kodeksiniñ 280.1 maddesi) olaraq tanıdı.
2017 senesi sentâbrniñ 22-nde Aqmescitteki Rusiye mahkemesi Semenanı üç yıl sınav müddeti ve üç yıl açıq faaliyetnen oğraşmaq yasağı ile eki buçuq yılğa şartlı olaraq apiske almağa qarar berdi. Şu yılnıñ dekabr ayında Kreml kontrolindeki Qırım Yuqarı mahkemesi Semenanıñ ükmüni qısmen yımşatıp, açıq faaliyet yasağını eki yılğa qısqarttı.
Mıkola Semenanıñ bildirgenine köre, öz maqalelerinde o, «fikirni serbest bildirüv» aqqını qullanğan edi.
Ukraina Tış işler nazirligi, ABD Devlet departamenti, Avropa Birligi ve bir sıra halqara teşkilât Semenağa çıqarılğan ükümni takbih ettiler.
Radio Free Europe/Radio Liberty sabıq prezidenti Tom Kent jurnalist Mıkola Semenağa qarşı qabaat delilsiz ola, dep aytqan edi. O, Kreml kontrolindeki Qırım mahkemesiniñ qararı lâğu etilmeli, dep qayd etken edi.
Mıkola Semenanıñ imaye tarafı Aqmescitteki Rusiye mahkemesiniñ qararını Avropa insan aqları mahkemesine şikâyet etti. Lâkin Avropa mahkemesi Mıkola Semenanıñ şikâyetini prioritetli baqmağa razı olmadı.
