Qırımnıñ Rusiye işğali devamında eñ az 138 qırımlı siyasiy sebeplerden cinaiy taqipke oğratıldı, eñ az 119-ı çeşit müddetli apis cezalarını aldı, dep aytıla yanvarniñ 18-nde Kyivde taqdim etilgen Ukraina aq qorçalayıcıları ve cemaatçıları tedqiqatında.
AB desteginen «KrımSOS» tarafından azırlanılğan «Qırımlı siyasiy mabüslerni tutuv şaraitleri: davalarğa bir nazar» adlı tedqiqatta al-azırda eñ az 96 qırımlı alâ daa apiste buluna, dep qayd etile.
«Azatlıqtan marum etüv yerlerinde bu insanlarnıñ aqları sistematik şekilde bozuldı, bir çoquna qarşı sert işkence qullanıldı, neticede cezası bitken soñ ya da siyasiy añlaşmalar neticesinde azat etilgen soñ, bu şahıslarnıñ fizik ve maneviy sağlığı tolusınen qaytarılmağan edi», – dep aytıla tedqiqatta.
Göñülliler ve aq qorçalayıcılar 2020 senesi martnıñ 29-na qadar siyasiy sebeplerden taqip etilgen 36 qırımlınıñ aqları bozulğanını qayd etti. 18-i alâ daa apiste tutula.
«İşkence Qırımda sahte mahsus hızmetler ve Rusiyeniñ Cezalarnı yerine ketirüv federal hızmetiniñ hadimleri tarafından qullanılıp başladı. İşkence neticesinde berilgen malümat bir çoqunıñ qabaatlayıcı ükümi içün temel oldı», – dep qayd ete tedqiqat müellifleri.
Aq qorçalayıcılar «kerekli tutuv şaraitlerine riayet etilmey, mabüslerge sıq-sıq bozulğan aşlar berile», dep qayd ete.
«Eñ sert ve insaniyetsiz tutuv şaraitleri Qırımda – Aqmescitteki SİZO-1-de. İzolâtor eñ çoq 747 mabüsni sığdıra bile, amma farqlı vaqıtlarda anda 1800 insanğa qadar tutulğan edi. Kameralarda yahşı ışıq ve avalandıruv yoq, bazı kameralarnıñ camı yoq, şu sebepten suvuqlarda mabüsler üşüp hastalana», – dep aytıla esabatta.
Tedqiqat müellifleri qayd etken diger insan aqlarınıñ bozuluvları arasında – «ayat telükesi olğanda tibbiy yardım kösterilmey, mabüslerniñ diniy aqları bozula, mecburiy psihiatrik ekspertiza yapıla, etnik ayırım kerçekleştirile».
Tedqiqatçılar bildirgenine köre, qırımlılarnıñ aqları etap etilgen Rusiyede de bozula.
«Etap avtozaklarnen kerçekleştirile, mabüsler «stakanda» yarım otura (kamera 50/65/180 sm), uzun yol olsa bile, suv berilmey ve toqtamaylar», – dep qayd etile tedqiqatta.
«Qırımlı siyasiy mabüslerni tutuv şaraitleri: davalarğa bir nazar» esabatınıñ tolu versiyası mında bar.
Ukraina aq qorçalayıcıları, Rusiyede ve yarımadada tutulğan qırımlılarnıñ advokatları, Ukraina akimiyetiniñ vekilleri Qırımda ve Rusiyede tutulğanlarnıñ insan aqları bozula, dep bildire. Rusiye tarafı buña cevap bermey ya da inkâr ete.
İyülniñ başında BM insan aqları Yuqarı komissarı Michelle Bachelet Qırımdaki insan aqları vaziyetine dair maruzanı taqdim etip, yarımadada işkence qullanıla ve söz serbestligi sıñırlanıla, dep bildirdi.
Dekabrniñ 16-nda BM Baş assambleyası işğal etilgen Qırımnıñ insan aqları vaziyetine dair yañartılğan ve quvetleştirilgen rezolütsiyanı qabul etti.
Rusiye Tış işler naziri Sergey Lavrov işğal etilgen Qırımda insan aqlarınıñ bozuluvı aqqında laflar uydurıla, dep bildirgen edi.
2014 senesi baarde Qırımnıñ Rusiye işğalinden soñ yarımadada Rusiye quvetçileri mustaqil jurnalist, vatandaş faalleri, qırımtatar milliy areketiniñ faalleri, Qırımtatar Milliy Meclisiniñ azaları ve Rusiyede yasaqlanğan «Hizb ut-Tahrir» ve «Tebliğ Cemaatı» teşkilâtlarınen alâqaları bar olğanından şübheli sayılğan insanlarnı apiske alıp başladı.
Ukraina Yuqarı Radasınıñ İnsan aqları vekâletlisi Lüdmila Denisova, Rusiye apishanelerinde tutulğan ukrainalı siyasiy mabüslerniñ farqlı sayısı aydınlatqan edi: 113-ten 115-ke qadar, 80-den çoq – qırımtatarıdır. Qırımtatar resurs merkeziniñ cedvelinde 86 qırımlı siyasiy mabüs bar. Qırım aq qorçalayıcı gruppası da aynı raqam aqqında ayta.
Qırım aq qorçalayıcı gruppasınıñ malümatına köre, 2020 senesi oktâbrniñ soñuna qadar işğal etilgen Qırımda siyasiy ya da diniy sebeplerden başlatılğan cinaiy taqipler çerçivesinde eñ az 110 insan azatlıqtan marum etildi.
Siyasiy mabüslerge qol tutuv programmasınıñ reberi, «Memorial» aq qorçalayıcı merkeziniñ şura azası Sergey Davidisniñ bildirgenine köre, merkezleriniñ cedvelinde 315 insan bar, 59-ı – qırımtatarıdır.
Aq qorçalayıcılar ve advokatlar bu cinaiy davalarnı siyasiy, milliy ya da diniy sebeplerden taqip dep adlandıra. Rusiye akimiyeti bu sebeplerni inkâr ete.
